در دنیای امروز که فناوری نقش پررنگی در بهینه‌سازی فرآیندهای اقتصادی دارد، حرکت به سمت سیستم‌های حسابرسی مالیاتی هوشمند یکی از مهم‌ترین تحولات در نظام مالیاتی محسوب می‌شود. در این روش، به جای حسابرسی‌های سنتی و دستی، سامانه‌های اطلاعاتی و تطبیق خودکار داده‌ها جایگزین شده‌اند که این امر شفافیت مالیاتی، کاهش فساد و جلوگیری از فرار مالیاتی را به همراه دارد. افزون بر این، دقت رسیدگی به پرونده‌های مالیاتی افزایش یافته و فرآیند اخذ مالیات برای مؤدیان و سازمان‌های مالیاتی ساده‌تر، سریع‌تر و عادلانه‌تر شده است.

آمارهای اخیر نیز گویای تغییرات مثبت در این حوزه هستند. ۹۵ درصد مؤدیان مالیات بر عملکرد، اظهارنامه‌های خود را بدون مراجعه حضوری ثبت کرده‌اند و میزان حسابرسی دستی و رسیدگی توسط مأموران مالیاتی برای مؤدیان حقوقی ۵۰ درصد و برای مؤدیان حقیقی کلان ۶۷ درصد کاهش یافته است. این تغییرات نه‌تنها اتلاف وقت و هزینه را کاهش داده‌اند، بلکه نقش خطای انسانی و سلیقه‌گرایی در فرآیندهای مالیاتی را به حداقل رسانده‌اند.

این تحولات در نهایت به یک نظام مالیاتی شفاف، کارآمد و کم‌خطا منجر می‌شود که در آن، فرآیند مالیات‌ستانی برای دولت و مردم عادلانه‌تر و قابل‌اعتمادتر خواهد بود. اما پرسش اینجاست که این سیستم تا چه حد می‌تواند چالش‌های سنتی را برطرف کند و به عدالت مالیاتی کمک کند؟ بررسی پیامدهای این تغییرات، موضوعی است که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.

افزایش سهم مالیات در بودجه و ضرورت اصلاح نظام مالیاتی

فتح‌اله توسلی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی، در گفت‌وگو با ما به بررسی تحولات اخیر در نظام مالیاتی کشور پرداخت و بر اهمیت شفافیت، کاهش فساد و تحقق عدالت مالیاتی تأکید کرد. وی با اشاره به اینکه بیش از ۸۰ درصد بودجه کشور از محل مالیات تأمین می‌شود، خاطرنشان کرد: این موضوع اهمیت بسیار بالایی در توسعه اقتصادی و استقلال مالی کشور دارد. به گفته وی، نظام مالیاتی نه‌تنها نقش مهمی در تأمین منابع مالی دولت دارد، بلکه می‌تواند ابزاری برای تنظیم اقتصاد، حمایت از تولید و جلوگیری از انباشت ثروت‌های نامشروع باشد.

توسلی با اشاره به روند افزایشی سهم مالیات در بودجه عمومی کشور اظهار داشت که این تحول، هرچند مثبت است، اما بدون تدوین سیاست‌های مناسب برای اخذ مالیات عادلانه، می‌تواند فشار نامتوازنی بر برخی گروه‌های اقتصادی وارد کند. وی تأکید کرد که دولت و به‌ویژه وزارت امور اقتصادی و دارایی باید سیاست‌هایی را اجرا کنند که هم وظایف قانونی خود در اخذ مالیات را به‌درستی انجام دهند و هم رضایت عمومی را حفظ کنند. به گفته او، ایجاد یک نظام مالیاتی کارآمد نیازمند تعامل مؤثر با مؤدیان، کاهش بروکراسی و افزایش شفافیت است.

عضو کمیسیون اقتصادی مجلس با اشاره به اقدام اخیر دولت در اختصاص یک درصد از درآمدهای مالیاتی به پروژه‌های محلی منتخب مؤدیان، این اقدام را یک گام مثبت در جهت افزایش اعتماد عمومی دانست. وی افزود: اینکه مردم بدانند مالیاتی که پرداخت می‌کنند، صرف ساخت جاده، پل یا زیرساخت‌های مورد نیاز در منطقه خودشان می‌شود، انگیزه بیشتری برای پرداخت مالیات ایجاد می‌کند. چنین سیاست‌هایی باید تقویت شوند تا شهروندان احساس کنند که مالیات آن‌ها واقعاً برای بهبود کیفیت زندگی‌شان هزینه می‌شود.

لزوم حرکت به سمت نظام مالیاتی هوشمند و کاهش فساد

توسلی در ادامه با تأکید بر اهمیت حرکت به سمت نظام مالیاتی هوشمند اظهار داشت که یکی از مشکلات اصلی در ساختار سنتی مالیات‌ستانی، احتمال فساد، فرار مالیاتی و اعمال سلیقه در رسیدگی‌ها بوده است. وی خاطرنشان کرد: در روش سنتی، اظهارنامه‌های مالیاتی به‌صورت دستی بررسی می‌شد و این امر، نه‌تنها فرآیند را زمان‌بر و پیچیده می‌کرد، بلکه زمینه را برای فساد، خطای انسانی و حتی فشار بر مؤدیان مالیاتی فراهم می‌آورد.

وی افزود: با اجرای سیستم‌های حسابرسی مالیاتی هوشمند، بسیاری از این مشکلات برطرف می‌شود. به گفته توسلی، در این روش، سامانه‌های اطلاعاتی و تطبیق خودکار داده‌ها جایگزین حسابرسی‌های سنتی می‌شوند و امکان دقت بیشتر در بررسی اظهارنامه‌ها و کاهش تقلب‌های مالیاتی فراهم می‌شود. وی افزود: امروز شاهد آن هستیم که ۹۵ درصد از مؤدیان مالیات بر عملکرد، اظهارنامه‌های خود را بدون مراجعه حضوری ثبت کرده‌اند. این آمارها نشان‌دهنده حرکت صحیح کشور به سمت دیجیتالی‌سازی و کاهش بروکراسی مالیاتی است.

توسلی در ادامه به اثرات مثبت کاهش حسابرسی‌های دستی اشاره کرد و افزود: این امر نه‌تنها باعث کاهش هزینه‌های سازمان امور مالیاتی می‌شود، بلکه موجب افزایش اعتماد عمومی نسبت به فرایند مالیات‌ستانی خواهد شد. وی تأکید کرد که اعتماد مؤدیان به سیستم مالیاتی زمانی افزایش می‌یابد که آن‌ها بدانند بررسی پرونده‌هایشان به‌صورت دقیق، عادلانه و بدون اعمال سلیقه شخصی انجام می‌شود.

مقابله با فرار مالیاتی و شناسایی مؤدیان واقعی

عضو کمیسیون اقتصادی مجلس در بخش دیگری از سخنان خود، به یکی از چالش‌های جدی نظام مالیاتی، یعنی فرار مالیاتی برخی گروه‌های پردرآمد اشاره کرد. وی اظهار داشت: متأسفانه هنوز برخی از صنوف، از جمله پزشکان، آرایشگران زنانه، تولیدکنندگان فیلم و سریال و برخی فعالان فضای مجازی، تمایلی به شفاف‌سازی درآمدهای خود ندارند.

وی با اشاره به آمارهای موجود در این زمینه گفت: طبق گزارش‌ها، فقط در حوزه پزشکی، بیش از ۱۰ هزار میلیارد تومان فرار مالیاتی وجود دارد. این رقم بسیار قابل‌توجه است و نشان می‌دهد که هنوز برخی از افراد و مشاغل، از زیر بار پرداخت مالیات قانونی خود شانه خالی می‌کنند. همچنین، برخی از فعالان اقتصادی در فضای مجازی و پلتفرم‌های آنلاین هنوز به سامانه مالیاتی متصل نشده‌اند، درحالی‌که گردش مالی بالایی دارند.

توسلی افزود: برای مقابله با این نوع فرارهای مالیاتی، باید سازوکارهای نظارتی دقیق‌تر و هوشمندتری ایجاد شود. وی تأکید کرد که اتصال همه مشاغل و کسب‌وکارها به سامانه‌های مالیاتی، شفاف‌سازی تراکنش‌های مالی و گسترش پایگاه‌های اطلاعاتی مالیاتی، از جمله اقداماتی است که می‌تواند به کاهش فرار مالیاتی و افزایش عدالت مالیاتی کمک کند.

راهکارهای بهبود نظام مالیاتی کشور

وی در پایان تأکید کرد:برای بهبود بیشتر نظام مالیاتی کشور، باید اقداماتی نظیر توسعه زیرساخت‌های دیجیتال، تقویت نظارت بر مشاغل پردرآمد، تدوین قوانین حمایتی برای تولیدکنندگان و اقشار کم‌درآمد و افزایش فرهنگ‌سازی در زمینه مالیات صورت گیرد.

توسلی اظهار داشت: با اجرای این سیاست‌ها، می‌توان یک نظام مالیاتی شفاف، عادلانه و کارآمد ایجاد کرد که هم موجب افزایش درآمدهای دولت شود و هم فشار اقتصادی بر مردم را به‌طور عادلانه توزیع کند. توسلی افزود که مجلس شورای اسلامی، به‌ویژه کمیسیون اقتصادی، با جدیت پیگیر موضوع مالیات است و امیدواریم روند هوشمندسازی با موفقیت ادامه یابد. به طور خلاصه ؛ حسابرسی سیستمی و طرح نشان مالیات دو اقدام مؤثر در شفافیت مالیاتی و افزایش اعتماد عمومی هستند. حسابرسی سیستمی با کاهش خطای انسانی و تسهیل فرآیند مالیات‌ستانی، عدالت مالیاتی را تقویت می‌کند و نشان مالیات نیز با امکان مشاهده مستقیم هزینه‌کرد مالیات، مشارکت مردم را افزایش می‌دهد.