امروزه نیز گرچه با گسترش بهداشت و درمان و توسعه فناوری‌های پزشکی بخش قابل ملاحظه‌ای از این‌گونه خدمات در بیمارستان‌ها و مراکز خصوصی پزشکان ارائه می‌شود، اما هنوز به دلایل مختلفی برخی از خدمات همچون خدمات پرستاری، در منزل به بیماران و سالمندان ارائه می‌شود.
با این‌حال چالش‌های پیش روی نحوه ارائه خدمات پرستاری، ضرورت نظارت مستمر و تخصصی این بخش را بیش از پیش مورد تأکید قرار می‌دهد.
خدمات پرستاری در منزل و چالش‌های نظارتی
رحمت‌الله معماری، رئیس انجمن صنفی مراقبت‌های پرستاری در منزل درخصوص مراکز هوم‌کر که براساس آیین‌نامه در سال ۹۵ ابلاغ شد، به قدس می‌گوید: هوم‌کر به مراکزی گفته می‌شود که خدمات مراقبتی و پرستاری را در منزل به افراد نیازمند ارائه می‌دهند. این خدمات معمولاً به افراد بیمار، ناتوان و حتی سالمندانی که نیاز به مراقبت‌های پرستاری دارند، ارائه می‌شود. هدف این مراکز رفع نیازهای مراقبتی بیماران و افراد ناتوان است که این نیازها معمولاً شامل مراقبت‌های پرستاری مشابه آنچه در بیمارستان‌ها انجام می‌شود، است.
خدمات ارائه‌شده توسط این مراکز شامل مشاوره، آموزش و مراقبت‌های ساده و تخصصی است. پرستاران متخصص در این مراکز خدمات متعددی را برای بیمارانی که در خانه نیاز به مراقبت دارند، انجام می‌دهند. این خدمات شامل تزریقات، پانسمان، سرم درمانی، مراقبت از زخم بستر، نوار قلب، باز کردن گچ و حتی حمام در منزل است. علاوه بر این، خدمات نگهداری از افراد کم‌توان و ناتوان مانند سالمندان یا کودکان نیازمند مراقبت نیز توسط این مراکز ارائه می‌شود. به‌ویژه بیمارانی که در مرحله آخر بیماری هستند و نیازی به بستری در بیمارستان ندارند، می‌توانند در منزل تحت مراقبت قرار گیرند. این بیماران معمولاً به تجهیزات خاص و پرستاران متخصص نیاز دارند تا مراقبت‌های لازم را در خانه دریافت کنند.
او با بیان اینکه یکی از مشکلات اصلی در ارائه خدمات پرستاری در منزل، فعالیت بخش زیادی از مراکز غیرمجاز است، می‌گوید: براساس ارزیابی‌ها، حدود ۸۰ تا ۸۵درصد این مراکز بدون مجوز رسمی فعالیت می‌کنند و تنها ۱۰ تا ۱۵درصد آن‌ها دارای مجوز قانونی هستند. نظارت بر این مراکز مجاز معمولاً به بازدیدهای ظاهری از ساختمان‌ها و تجهیزات محدود می‌شود و نظارت کیفی بر کیفیت خدمات ارائه‌شده انجام نمی‌شود. این در حالی است که در حوزه مراکز غیرمجاز، نظارت تقریباً وجود ندارد و این مراکز به‌ویژه از طریق سایت‌ها و صفحات مجازی تبلیغ می‌کنند و در سطح گسترده‌ای در حال فعالیت هستند.
معماری می‌افزاید: در حال حاضر، هیچ ارگان یا سازمانی به‌طور جدی با این مراکز برخورد نمی‌کند. وزارت بهداشت به دلیل کمبود امکانات و نیروی انسانی قادر به انجام نظارت دقیق بر این مراکز نیست، در حالی که در دیگر حوزه‌های درمانی مانند جراحی‌های زیبایی نظارت‌هایی وجود دارد. در زمینه خدمات پرستاری در منزل، فعالیت‌های غیرمجاز به‌طور گسترده ادامه دارد و به گفته برخی کارشناسان، حدود ۹۰درصد این خدمات به‌صورت غیرمجاز ارائه می‌شود. در حال حاضر، با همکاری نظام پرستاری و معاونت پرستاری، تلاش‌هایی در حال انجام است تا راهکارهایی برای کاهش مشکلات موجود درخصوص خدمات پرستاری در منزل ارائه شود. هدف این همکاری‌ها کاهش فعالیت‌های غیرمجاز و تقویت نظارت‌ها برای ارائه خدمات با کیفیت بهتر و استاندارد است. این تلاش‌ها به منظور بهبود شرایط خدمات پرستاری و کمک به ارتقای سطح نظارت و کیفیت خدمات ارائه‌شده به بیماران و افراد نیازمند مراقبت‌های ویژه صورت می‌گیرد.
کاهش هزینه‌های درمانی از بیمارستان به منزل
وی درباره همکاری نکردن سازمان‌های بیمه در این زمینه عنوان می‌کند: با گذشت حدود چهار تا پنج سال از مطرح شدن بحث پوشش بیمه‌ای خدمات پرستاری در منزل، همچنان این خدمات از سوی سازمان‌های بیمه‌گر زیر پوشش قرار نگرفته‌اند. اگرچه در برخی شهرستان‌ها اجرای آزمایشی این طرح آغاز شده، اما هنوز به مرحله اجرایی و سراسری نرسیده است. سال گذشته، وزارت بهداشت برای چند بیماری مشخص بسته‌های خدمتی تدوین کرد تا این خدمات زیر پوشش بیمه قرار گیرند. با این حال، اجرای این طرح با چالش‌هایی ازجمله تعیین تعرفه‌ها و تأخیر در پرداخت‌های بیمه‌ای همراه است. با وجود این مشکلات، پوشش بیمه‌ای یک مزیت مهم دارد؛ ازجمله اینکه مراکز غیرمجاز دیگر نمی‌توانند در این حوزه فعالیت کنند و سطح دسترسی خانواده‌ها به خدمات استاندارد و تحت نظارت افزایش می‌یابد. این اقدام می‌تواند به بهبود کیفیت خدمات پرستاری در منزل و کاهش تخلفات در این حوزه کمک کند.
معماری با تأکید بر اینکه یکی از رسالت‌های وزارت بهداشت، ارتقای سطح دسترسی مردم به خدمات درمانی و مراقبتی است، اظهار می‌کند: هدف این است مردم به‌راحتی بتوانند از این خدمات بهره‌مند شوند. در حال حاضر، بیمه‌های تکمیلی در برخی از بیماری‌های خاص مانند بیماران نیازمند مراقبت‌های آی‌سی‌یو وارد شده و کمک‌هایی ارائه می‌دهند، اما بیمه‌های پایه هنوز وارد این حوزه نشده‌اند.
او می‌گوید: اگر خدمات پرستاری در منزل زیرپوشش بیمه‌های پایه قرار گیرد، این موضوع می‌تواند هزینه‌های بیمه را کاهش دهد، چراکه بیماران بستری در بیمارستان با هزینه‌های بالای بستری و درمان مواجه‌اند و کنترل دقیقی بر روند درمان آن‌ها انجام نمی‌شود. در حالی که در منزل، خدمات مراقبتی شفاف و مشخص است. بیمار می‌داند فقط خدمات مراقبتی ارائه می‌شود و بسته‌های خدمتی مشخصی برای آن‌ها تعریف شده است. این مدل خدمات هم به نفع بیماران است و هم به نفع جامعه، زیرا به جای بستری شدن در بیمارستان و مواجه شدن با مشکلاتی همچون عفونت‌های بیمارستانی، نوبت‌های طولانی و دیگر چالش‌ها، بیمار در منزل و در کنار خانواده‌اش خدمات می‌گیرد که از نظر روحی روانی نیز به نفع اوست. علاوه بر این، هزینه‌ها برای خانواده‌ها بسیار کاهش می‌یابد.
آگاهی‌بخشی به مردم در زمینه خدمات پرستاری در منزل
او در پاسخ به این پرسش که چطور می‌توان مردم را از خطرات مراکز غیرمجاز آگاه کرد، می‌گوید: برای ارتقای آگاهی مردم در زمینه خدمات پرستاری در منزل، نخستین گام شناسایی مراکز مجاز است. یکی از مهم‌ترین مسائل، هشدار به مردم است که پیش از دریافت خدمات از هر مرکز، دست‌کم اطلاعات اولیه مانند نام مرکز، فهرست مجوزها و صحت اطلاعات آن را بررسی کنند. مردم می‌توانند با مراجعه به سیستم‌های دانشگاهی و جست‌وجو در فهرست‌های معتبر مراکز پرستاری در منزل، مطمئن شوند مرکزی که قصد استفاده از خدمات آن را دارند، مجاز است. در این زمینه، انجمن مراقبت‌های پرستاری در منزل سایت خود را راه‌اندازی کرده و وزارت بهداشت نیز در معاونت پرستاری، فهرست مراکز مجاز را دارد، اما متأسفانه این فهرست‌ها معمولاً به‌روز نمی‌شوند. در حال حاضر، قرار است با مکاتبات صورت‌گرفته، فهرست‌های به‌روز و دقیق‌تر منتشر شود تا مردم بتوانند به مراکز مجاز اعتماد کنند.
او خاطرنشان می‌کند: لازم است از طریق رسانه‌ها اطلاع‌رسانی گسترده‌ای انجام شود تا مردم از روش‌های شناسایی مراکز مجاز آگاه شوند. تمامی افرادی که در منزل خدمات تخصصی ارائه می‌دهند باید پرستار، دارای پروانه صلاحیت حرفه‌ای و بیمه مسئولیت حرفه‌ای و شناخته‌شده باشند. این در حالی است که مراکز غیرمجاز معمولاً افراد کم‌تجربه را استخدام می‌کنند و به‌جای ارائه خدمات با کیفیت، تنها به انجام خدمات تکراری مانند پانسمان‌های روزانه می‌پردازند که اغلب موجب کاهش کیفیت و بروز مشکلات می‌شود. یکی از دلایل تمایل برخی مراکز به فعالیت غیرمجاز این است که این مراکز به دلیل نبود نظارت‌های دقیق و مشکلات مالیاتی، بیمه‌ای و نظارتی، به‌راحتی می‌توانند بدون پرداخت هزینه‌های اضافی، خدمات خود را ارائه دهند. درنتیجه، برخی مراکز مجاز به‌تدریج به سمت فعالیت غیرمجاز حرکت می‌کنند تا هزینه‌های خود را کاهش دهند. این مسئله به افزایش تعداد مراکز غیرمجاز و کاهش کیفیت خدمات دامنه زده که نیازمند نظارت بیشتر و اصلاحات قانونی است.
نظارت بر عملکرد مراکز هوم‌کر تحت کنترل وزارت بهداشت
فاطمه بحرینی، رئیس هیئت مدیره نظام پرستاری مشهد درخصوص نظارت بر عملکرد مراکز هوم‌کر به خبرنگار ما می‌گوید: وزارت بهداشت به عنوان تنها ارگان اجرایی مسئول نظارت دقیق و مستمر بر این مراکز معرفی شده است. نهادهای صنفی مانند نظام پرستاری تنها می‌توانند به‌عنوان همکار در نظارت، کنترل و ارزشیابی نحوه ارائه خدمات و رعایت قوانین پرستاری ایفای نقش کنند و هیچ وظیفه اجرایی در اجرای قانون ندارند. از سوی دیگر، بهزیستی که یک نهاد حمایتی دولتی و شبه‌خیریه است، نیز نظارت کاملی بر مراکز هوم‌کر ندارد و قادر به کنترل کامل اوضاع نیست. مشکل اصلی در واحدهای بازرسی و نظارتی وزارت بهداشت، بروز تعارض منافع در برخی موارد است که مانع از انجام صحیح و اصولی نظارت می‌شود. همچنین با توجه به تعداد زیاد مراکز هوم‌کر و محدودیت نیروی انسانی و منابع کنترل، وزارت بهداشت قادر به نظارت جامع و مؤثر بر این مراکز نیست.
او معتقد است درخصوص خدمات هوم‌کر و نظارت بر آن، سیستم اجرایی باید از سیستم نظارتی به‌طور کامل جدا باشد تا از بروز تعارض‌منافع جلوگیری شود. بهترین حالت این است که بازرسان این حوزه زیرمجموعه قوه قضائیه باشند تا هرگونه خطای ذی‌نفعان قابل کنترل و پیگیری باشد.
ضرورت داشتن مدارک معتبر برای ارائه خدمات هوم‌کر
به گفته وی، برای مدیریت و اجرای خدمات هوم‌کر، ضروری است افراد دارای مدارک معتبر و تخصصی آکادمیک و دانشگاهی باشند تا استانداردهای خدمات به‌درستی رعایت شود. مجوز فعالیت این مراکز از سوی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی صادر می‌شود تا اطمینان حاصل شود که خدمات ارائه‌شده مطابق با استانداردهای لازم است.
او ادامه می‌دهد: مردم می‌توانند با مراجعه حضوری به این مراکز و عقد قرارداد، از خدمات استاندارد و مورد نیاز خود بهره‌مند شوند و در صورت بروز هرگونه خطا یا نارضایتی، می‌توانند شکایت خود را به وزارت بهداشت، دانشگاه‌های علوم پزشکی و سازمان‌های نظام پزشکی و پرستاری اعلام کنند تا پیگیری‌های لازم انجام شود.
بحرینی با اعتقاد بر اینکه در حال حاضر، خدمات هوم‌کر از سوی هیچ سازمان بیمه‌گری زیر پوشش قرار نمی‌گیرد، بیان می‌کند: اگر این سازمان‌ها حمایت‌های لازم را از مددجویان به عمل آورند، دنیای بهتری برای مردم رقم خواهد خورد. این حمایت می‌تواند به شکل معجزه‌آسا مشکلات بسیاری را حل کند. وقتی سازمان‌های بیمه‌گر وارد این عرصه شوند، به‌تدریج شاهد تغییراتی خواهیم بود که به نفع مردم است. هیچ‌کس نمی‌خواهد افراد غیرمتخصص وارد این حوزه شوند، جایی که جان انسان‌ها در خطر است. با حمایت بیمه‌ها، امنیت جان مددجویان به شکلی جدی تأمین خواهد شد و دیگر کسی نگران این نخواهد بود که خدمات درمانی در منزل را دست‌کم بگیرد. با گذر زمان، هزینه‌ها پایین می‌آید و این موضوع برای مردم، یعنی فرصت بهره‌مندی از خدمات با کیفیت، اما به قیمت کمتر .
او می‌افزاید: این حمایت به نوبه خود فشار زیادی از بیمارستان‌ها برمی‌دارد، صف‌های طولانی انتظار برای دریافت خدمات و تخت‌های بیمارستانی دیده نمی‌شود و مردم می‌توانند همان کیفیت خدمات درمانی را در خانه‌های خود داشته باشند و دیگر نیازی به مراجعه به مراکز درمانی شلوغ ندارند. این راهکار نه‌تنها بهبود سیستم درمانی را به دنبال دارد، بلکه موجب می‌شود خدمات غیرضروری و بی‌فایده که بار مالی زیادی را به دوش مردم می‌گذارند، کاهش یابند. درنهایت با حمایت بیمه‌ها، سیستمی شکل می‌گیرد که ناظرانش نه‌تنها مطمئن از اجرای قوانین هستند، بلکه منافع مردم را به صورت واقعی و عملی در نظر می‌گیرند.
نظر شما