یکی از محورهای اساسی در اهداف بعثت انبیا(ع) که در قرآن کریم به شکل فردی و اجتماعی مورد تأکید قرار گرفته «مبارزه با طغیان انسان» است. خداوند در آیه ۲۴ سوره طه خطاب به حضرت موسی(ع) میفرماید: «اذْهَبْ إِلَی فِرْعَوْنَ إِنَّهُ طَغَی» به سوی فرعون برو که او از حد خود تجاوز کرد. در نخستین آیات نازل شده بر پیامبر اکرم(ص)، آیه ۶ سوره علق نیز هشدار داده میشود: «إِنَّ الْإِنْسانَ لَیَطْغی أَنْ رَآهُ اسْتَغْنی» انسان به محض آنکه خود را بینیاز بپندارد، طغیان میکند. این طغیان گاه با اندک بهرهای از ثروت، قدرت یا دانش در وجود انسان ریشه میدواند و او را از مسیر حق منحرف میکند.
دین الهی در برابر این خصلت ویرانگر، قد علم کرده است. خداوند در آیه ۲۲ سوره نبأ جایگاه طغیانگران را دوزخ معرفی میکند: «لِلطَّاغِینَ مَآبًا» و در آیه ۱۸۶ سوره اعراف میفرماید: «مَنْ یُضْلِلِ اللَّهُ فَلا هادِیَ لَهُ وَ یَذَرُهُمْ فِی طُغْیانِهِمْ یَعْمَهُونَ» هر که را خدا گمراه کند، راهنمایی ندارد و آنان را در طغیانشان سرگردان رها میکند.
شب قدر؛ فرصتی برای درهم شکستن طغیان
شبهای قدر با همه تشویقها و وعدههای الهی، نهتنها فرصتی برای طلب مغفرت، بلکه ایستگاهی برای نبرد با روحیه طغیان است. پرسش اینجاست: اینهمه ترغیب به عبادت در این شب برای چیست؟ پاسخ در گرو تحولی درونی است: «دست شستن از طغیان». هنگام قرائت قرآن یا تکرار «یا الله العفو»، باید با تمام وجود بگوییم: «خدایا! من از زمره طغیانکنندهها نیستم». این شب، زمان اعتراف به خطاهاست: «خدایا! اگر با گناه و غفلتم طغیان کردم، از تو طلب آمرزش میکنم». استغفار واقعی زمانی است که روحیه تکبر و طغیان را به کلی کنار بگذاریم.
خداوند در شب قدر، بندگان را به حالتی فرامیخواند که نقطه مقابل طغیان است: «انکسار»، «تضرع» و «افتادگی». خداوند در آیه ۲۲۲ سوره بقره میفرماید: «إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ التَّوَّابِینَ». چرا خدا توبهکنندگان را دوست دارد؟ زیرا در لحظه توبه، انسان در اوج فروتنی و ضد طغیان قرار میگیرد.
طغیان پنهان در زندگی روزمره
طغیان تنها در گناهان بزرگ نیست؛ گاه در همان امور عینی زندگی رخ مینماید. مثلاً وقتی صبحگاهی با تکیه بر ثروت یا موقعیت اجتماعی، بیآنکه حاجت خود را به خدا بیان کنیم، از خانه خارج میشویم، این همان طغیانِ ناخودآگاه است! قرآن در آیه ۴۲ سوره انعام هشدار میدهد اگر با اختیار، از طغیان دست برنداریم، خداوند با بلایا یا سختیهای مرگ و قبر، ما را به تضرع وامیدارد: «وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا إِلَی أُمَمٍ مِنْ قَبْلِکَ فَأَخَذْنَاهُمْ بِالْبَأْسَاءِ وَالضَّرَّاءِ لَعَلَّهُمْ یَتَضَرَّعُونَ».
معیار رهایی از طغیان؛ تواضع در برابر اولیای الهی
آیا صرف سجدههای طولانی یا ذکرهای مکرر، نشانه رهایی از طغیان است؟ قرآن پاسخ میدهد: خیر! معیار اصلی «تواضع در برابر اولیای خدا» است. هر چه انسان در برابر اهل بیت(ع) و صالحان فروتنی کند، از طغیان فاصله میگیرد. ابلیس گرچه هزاران سال عبادت کرد، اما به سبب تکبر بر آدم(ع)، طاغی شد و هلاک گردید. در روایتی از امامان(ع) آمده است «عَصَی اللَّهُ إِبْلِیسَ فَهَلَکَ، وَ عَصَی آدَمُ فَتُبَ عَلَیْهِ؛ إِذْ لَمْ یَتَکَبَّرْ» (احتجاج طبرسی، ج۱، ص۵۳)؛ تفاوت آدم(ع) و ابلیس در تواضع به مقام ولایت بود. قرآن بر سر نهادن در شب قدر، عملی نمادین برای اعلام فرمانبرداری است. هنگام قسم دادن خدا به چهارده معصوم(ع)، در حقیقت میگوییم: «من در برابر عظمت شما خاضعم». این همان روحیهای است که طغیان را در نطفه میخشکاند.
در این شبهای قدر با نابودی حس طغیان در خانه خدا، صداقت خود را با تواضعی بیسابقه در برابر ولی الله الاعظم(عج) اثبات کنیم. این همان راه نجات است. راه آدم(ع) که با تواضع، آمرزش یافت، نه راه ابلیس که با تکبر، به ورطه هلاک فروغلتید.
نظر شما