قدس؛ حمله تروریستی اخیر به گردشگران و افراد غیرنظامی در منطقه پهلگام جامو و کشمیر تحت کنترل هند، با برجای گذاشتن ۲۷ کشته، یکی از بزرگترین حملات مسلحانه چند دهه اخیر نه تنها در منطقه جامو و کشمیر؛ بلکه در سراسر هند محسوب میشود؛ اما مسئله مهمتر تنش شدیدی است که این عملیات مسلحانه در روابط هند و پاکستان به وجود آورده و حتی احتمال رویارویی نظامی دو کشور را قوت بخشیده است.
گروهی موسوم به جبهه «مقاومت کشمیر» مسئولیت این حمله را بر عهده گرفته است. در اعلامیهای منتسب به این گروه تأکید شده این اقدام در اعتراض به تغییرات در ترکیب جمعیتی کشمیر و اسکان بیش از ۸۵ هزار نفر از ساکنان غیربومی در منطقه انجام شده است. دولت هند نیز از شناسایی چند مظنون عضو لشکر طیبه و تبعه پاکستان خبر داده است.
تنشهای دیپلماتیک میان هند و پاکستان
حمله تروریستی در پهلگام زمانی انجام گرفت که از یک سو دیونس، معاون رئیسجمهور ایالات متحده در هند حضور داشت و از سوی دیگر نارندرا مودی در سفری رسمی به عربستان رفته بود. نخست وزیر هند با نیمهکاره رها کردن سفر خود به عربستان، در جلسه هیئت دولت حضور پیدا کرد؛ نشستی که در آن بر «پیوندهای فرامرزی» این حمله تروریستی تأکید شد، هر چند اسمی از پاکستان برده نشد. با این حال شاهد برخی اقدامهای عملی دهلینو علیه اسلامآباد بودیم که از آن جمله میتوان به تصمیم اخراج مستشاران نظامی پاکستان در مراکز دیپلماتیک، کاهش دیپلماتها از ۵۵ نفر به ۳۰ نفر، اخراج اتباع پاکستانی از هند و از اینها مهمتر، خروج از معاهده مهم آبی ایندوس (۱۹۶۰) اشاره کرد. مسئله خروج از معاهده آبی هم به لحاظ حساسیتهای ژئوپلیتیکی و انسانی و هم از نظر سیاسی از اهمیت زیادی برخوردار است؛ به خصوص آنکه معاهده از سال ۱۹۶۰ تاکنون پابرجا مانده و از تنشهایی سنگینتر از این عبور کرده بود.
اما در طرف مقابل، پاکستان ضمن رد اتهامهای دولت هند، اقدامهایی متقابل و تقریباً در همان سطح را به عمل آورد، افزون بر اینکه آسمان پاکستان را به روی هواپیماهای هندی بست و تصمیم دهلی برای خروج از معاهده آبی را عبور از خطوط قرمز پاکستان و در واقع اعلام جنگ هند به این کشور ارزیابی کرد.
تأثیرات حمله تروریستی پهلگام بر شرایط منطقه
حمله مسلحانه خونین در پهلگام جامو و کشمیر هند میتواند اثرات و تبعات ماندگاری بر هر یک از کشورهای منطقه و ماهیت روابط منطقهای بر جای بگذارد. در وهله نخست و در رابطه با هند، این حادثه به لحاظ حیثیتی هزینه سنگینی برای مودی و دولتش به همراه خواهد داشت. نخستوزیر و حزب حاکم هند مدعی بودند لغو خودمختاری کشمیر پیامدهای مثبتی را در شرایط امنیتی و اقتصادی این منطقه بر جای گذاشته است. در عین حال دولت هند در بخشهای مختلف اقتصادی و به ویژه صنعت گردشگری جامو و کشمیر، سرمایهگذاریهای کلانی انجام داده بود. با این اوصاف، حمله مسلحانه اخیر، ضربه سنگینی به برنامههای مودی در جامو و کشمیر و در عین حال موقعیت سیاسی او در داخل محسوب میشود.
اما در طرف دیگر و در پاکستان هم باید انتظار نابسامانیگستردهتری را داشته باشیم. در مهمترین وجه و با توجه به شرایط سیاسی و اقتصادی حاکم بر پاکستان، این کشور بدون شک تاب و توان ورود به یک جنگ بزرگ دیگر با هند را نخواهد داشت. ارتش پاکستان در سالهای اخیر بسیار تضعیف شده و به نظر نمیرسد قابلیت ایستادگی در برابر ارتش و قوای مسلح تقویت شده و مدرن هند را داشته باشد. از سوی دیگر شرایط سیاسی داخلی این کشور نیز بسیار آشفته است، کما اینکه پس از حادثه تروریستی اخیر در جامو و کشمیر هند، برخی انگشت اتهام را به سوی ژنرال «عاصم منیر» رئیس ارتش پاکستان نشانه گرفته و او را عامل اصلی پشت پرده این حمله و متهم اصلی تنش در روابط هند و پاکستان در سالهای اخیر معرفی کردند. مسئله قرارداد آبی ایندوس نیز برای پاکستان جنبه حیاتی دارد، آن هم در شرایطی که در ماههای اخیر شاهد تنشهای آبی در میان ایالتها و نواحی مختلف این کشور بودهایم. تأثیر این بحران بر روابط پاکستان با جامعه جهانی و به طور خاص با ایالات متحده نیز برای اسلامآباد مهم ارزیابی میشود. این رخداد میتواند بر تلاشهای پاکستان برای خروج از فهرست خاکستری گروه اقدام مالی تأثیراتی منفی بر جای گذاشته و حتی بر روابط بلندمدت این کشور با ایالات متحده اثرگذار باشد.
سرانجام تنش در روابط اسلامآباد و دهلینو
پیشبینی اینکه تنش میان دو طرف تا بدان حد بالا بگیرد که به یک جنگ تمامعیار و سنگین میان آنها منتهی شود، تا حدی دور از ذهن است. در عوض احتمال یک عملیات محدود و مانند آنچه هند در سال ۲۰۱۹ علیه اردوگاههای شبهنظامیان در داخل خاک پاکستان انجام داد، وجود دارد. در عین حال دهلینو به تلاشهای دیپلماتیک گستردهتری برای اعمال فشار بینالمللی هر چه بیشتر به پاکستان روی خواهد آورد. در مورد منابع آبی هم آن گونه که برخی منابع رسانهای مانند ایندین اکسپرس اعلام کردهاند، هندیها در حال حاضر از ظرفیتها و امکانات لازم برای تغییری عمده در جریان آب برخوردار نیستند.
خبرنگار: میراحمدرضا مشرف
نظر شما