خیلی از ما که اهل هوانوردی و هواپیماشناسی نیستیم، آشنایی‌مان با «ایلیوشین. ایل۷۶» ممکن است برگردد به فیلم «به وقت شام» حاتمی‌کیا. جوان‌ترها هم شاید برای نخستین بار، طی دو روز گذشته ویدئو «ایلیوشین۷۶» ایران را دیده باشند که تلاش می‌کند آتش ناشی از انفجار در اسکله شهید رجایی را خاموش کند.
واقعیت اما این است که غول پرنده روسی خیلی پیش‌تر از این‌ها به ایران آمده و سی و چند سال است که در ناوگان هوایی کشورمان به عنوان هواپیمای ترابری، نظامی و... فعالیت می‌کند.

روس‌ها آمدند
روسیه از جمله اولین کشورهایی بود که با ارسال پیام تسلیت، همدردی خودش را با دولت و مردم ایران در حادثه انفجار اسکله شهید رجایی اعلام کرد. البته این همدردی به پیام خشک و خالی محدود نشد و گویا روز بعد از حادثه با درخواست برخی مسئولان ایرانی سه فروند هواپیمای خاص هم شبانه از روسیه پریدند و زمانی که آتش هنوز مهار نشده بود، خبر رسید که در بندرعباس فرود آمده و آماده مشارکت در مهار آتش‌سوزی هستند. این در حالی بود که فیلم و تصاویر یک فروند هواپیمای غول‌پیکر ایرانی در رسانه‌ها و فضای مجازی پخش شده بود که مشغول ریختن آب روی آتش و دود است. در فیلم‌های ارسالی البته به نظر نمی‌آمد که یکی دو بار آب پاشیدن با هواپیما، چندان کمکی به اطفای حریق کرده باشد. همین ماجرا حدس و گمان‌هایی را ایجاد کرد که شدت و وسعت آتش آن‌قدر زیاد است که باید چند هواپیمای خارجی هم به کمک بیایند و شعله‌های سرکش را خفه کنند.
«ایسنا» صبح روز دوشنبه، هشتم اردیبهشت نوشت: «در پی انفجار در بندر شهید رجایی، امدادگران روسیه با دو فروند هواپیمای Be-۲۰۰CHSو یک فروند Il-۷۶TD وارد ایران شدند. امدادگران روسیه به محض رسیدن به محل حادثه در بندر شهید رجایی، جلسات هماهنگی را با همکاران ایرانی خود برگزار کردند. آن‌ها به سرعت در جریان وضعیت عملیات قرار گرفتند، برنامه‌ای برای اقدامات لازم تدوین کردند، به گروه‌های مختلف تقسیم شدند و کار خود را آغاز کردند».
دو هواپیمای Be-۲۰۰CHS از نوع هواپیماهای چندمنظوره آبی‌خاکی منحصربه‌فرد روسی هستند که به‌طور ویژه برای اطفای حریق در جنگل‌ها و عملیات‌های امداد و نجات طراحی شده است. این هواپیماها توانایی برخاستن هم از باند فرودگاه و هم از سطح آب را دارند و می‌توانند حین پرواز، ۱۲ تن آب را فقط در طول ۱۴ ثانیه از دریا یا دریاچه‌ها بردارند و روی آتش بریزند. سیستم‌های الکترونیک، پرواز پیشرفته و توانایی فعالیت در شرایط جوی نامساعد از دیگر مزایای این دو هواپیماست. هواپیمای دیگر روسی هم که نقش فرماندهی عملیات را به عهده دارد و در اصل اهل آب برداشتن و آب پاشیدن روی آتش نیست، هواپیمایی قدیمی‌تر اما قوی‌تر و سنگین‌تر است که اول مطلب گفتیم به «ایلیوشین۷۶» معروف بوده و چند فروند آن در ایران مشغول به فعالیت هستند و یک فروند از آن‌ها هم قابلیت تبدیل شدن به هواپیمای آتش‌نشان را دارد.

ماجرای «عدنان» و دیگران
سال ۱۳۶۹ و پس از حمله صدام به کویت، وقتی آمریکایی‌ها تصمیم گرفتند عراق را ویران کنند، انواع مختلفی از هواپیمای نظامی و غیرنظامی عراقی برای در امان ماندن از بمباران‌های وسیع، به ایران پناهنده شدند. به سایر هواپیماهای نظامی ازجمله میگ و سوخو کاری نداریم؛ اما ۱۵ فروند «ایلیوشین» که آن زمان گریخته و در ایران به زمین نشستند به موضوع این مطلب ربط پیدا می‌کند. یک فروند از این هواپیماها گویا مجهز به رادار مخصوص و تجهیزات جنگ الکترونیک، استراق سمع و... بود و به نام عربی «عدنان» یا آواکس روسی شناخته می‌شد. ایران «عدنان» و دیگر رفقایش را به عنوان غنیمت جنگی از آن خود کرد. «آواکس عدنان» متأسفانه در رژه هوایی سال۸۸ دچار سانحه شد. اول رادار نصب شده روی پشت هواپیما کنده شده، به باله عقبی و دُم هواپیما برخورد کرده و بعد هم سقوط کرد! بقیه ایلیوشین‌ها اما با یا بدون کمک روس‌ها کم‌کم اورهال شده و مشغول به خدمت در ناوگان هوایی شدند. حالا می‌دانید که هواپیمای به کار گرفته شده در «به وقت شام» هم یکی از همین هواپیماها بود که البته نقش همتای خود در حوادث و عملیات مربوط به سوریه را بازی می‌کرد.
«ایلیوشین۷۶» با وجود بدنامی و بدسابقه بودن سایر هواپیماهای ترابری و مسافربری روسی، هواپیمای خوشنامی است که غربی‌ها نامش را «کاندید» گذاشته‌اند و توانایی‌های خاص و قدرتش را ستایش می‌کنند.
«ایلیوشین» آبپاشی هم که در ویدئوهای مربوط به اخبار انفجار بندرعباس دیده‌اید یکی دیگر از همان ۱۵ فروند هواپیماهای گریخته از عراق است.

۴۰ تن آب در ۱۰ ثانیه
«دانشجو» روز گذشته درباره ماهیت این آتش‌نشان هوایی کشورمان نوشت: «اوایل دهه۱۳۹۰ شمسی با توجه به وسعت آتش‌سوزی‌های جنگلی و صنعتی در کشور، نیاز به یک ابزار قدرتمند برای اطفای حریق هوایی بیش از پیش احساس می‌شد. سپاه پاسداران به عنوان کاربر اصلی هواپیماهای ایلیوشین۷۶، مسئولیت اجرای پروژه تبدیل این هواپیما به آتش‌نشان هوایی را بر عهده گرفت».
گویا کشورهای دیگری پیش از ما، این‌گونه هواپیماها را به آتش‌نشان هوایی تبدیل کرده بودند. سپاه، از روس‌ها برای این کار کمک خواست که با مخالفت آن‌ها روبه‌رو شد تا درنهایت با طرح‌های تحقیقاتی و توسعه‌ای پس از سه سال موفق شود ایلیوشین۷۶ را تبدیل به هواپیمایی آتش‌نشان کند. تجهیزات اطفای حریق ایرانی نصب شده روی این هواپیما می‌توانند ۴۰ تن آب را حمل کرده و در ۱۰ ثانیه آن را روی بزرگ‌ترین آتش‌ها بپاشند. قطعات مخصوص می‌توانند به سرعت روی هواپیما نصب شده یا در صورت نصب از آن جداسازی شده و موجب تغییر کاربری غول پرنده شوند.به‌جز عملیات داخل کشور، اولین عملیات خارج کشور ایلیوشین آتش‌نشان ایران در گرجستان بوده و پس از آن هم در کشورهای عراق، ترکیه، سوریه و پاکستان عملیات رسمی داشته است. در حادثه انفجار بندرعباس هم دیدید که ایلیوشین‌های آتش‌نشان ایرانی پیش از رسیدن هواپیماهای روسی عملیات خود را آغاز کردند. شاید به همین دلیل بود که با وجود رسیدن هواپیماهای روسی و آماده شدنشان برای عملیات اطفا، روز گذشته هم رئیس سازمان مدیریت بحران و هم وزیر کشور اعلام کردند برای مهار آتش‌سوزی در بندرعباس نیازی به استفاده از هواپیماهای خارجی پیدا نکرده‌ایم.