حضور پاک حضرت فاطمه معصومه(س) شهر را معطر کرد و از آن زمان تاکنون، هزاران دل در زلال محبت ایشان امید یافته، رحمتی طلبیده و راه تهذیب نفس را پیش گرفته‌اند. این عشق عمیق به اهل‌بیت(ع) تنها احساس دل نیست؛ اگر با عمل و التزام به سیره نبوی پیوند بخورد، قلب را از اضطراب رهانده، جهت زندگی را روشن کرده و ایمان را در عمق جان مستقر می‌کند.
در این روز که به نام کریمه اهل‌بیت(س) مزین شده و یاد او پیش چشم ماست، لازم است بدانیم محبت و زیارت چگونه می‌تواند به سلوکی معنوی و پایدار تبدیل شود. برای تبیین این پیوند میان ایمان و زیارت و بازخوانی جایگاه حضرت فاطمه معصومه(س) در مسیر عاقبت‌به‌خیری، با آیت‌الله سیدمحمد باقر علوی تهرانی، اندیشمند دینی گفت‌وگو کرده‌ایم. برای آشنایی با آموزه‌ها و راهکارهای ایشان با ما همراه باشید.

بندگی و راه رسیدن به عاقبت‌به‌خیری

آیت‌الله علوی تهرانی در ابتدا با اشاره به اینکه خداوند دو دسته هدف از آفرینش دارد، اهداف مقدماتی و اهداف عالی؛ توضیح می‌دهد: اهداف مقدماتی سه‌گانه‌اند؛ آزمون، معرفت و بندگی. در سوره مبارکه ذاریات، آیه ۵۶ می‌فرماید: «ما انسان و جن را برای بندگی خلق کرده‌ایم». بندگی به معنای تسلیم بودن است؛ اگر انسانی بنده خدا باشد، به مطلوب رسیده است. به گفته حضرت امیرالمؤمنین(ع)، بندگی حاصل ایمان است. امیرالمؤمنین(ع) در خطاب به خدا می‌گویند: «معبودم، در عزت و شرافت من همین بس که بنده تو باشم و در افتخارم همین بس است که تو پروردگارم هستی. خدایا، تو همانی هستی که من دوست دارم. من را همان‌طور قرار بده که خودت دوست داری». براساس آیه شریف و روایت حضرت، خواست خدا این است که ما مؤمن باشیم. انسانی که ایمان می‌آورد، بینش، کنش، تمایلات و رفتارهایش دگرگون می‌شود زیرا در هر اندیشه و عمل، جست‌وجوی رضای خدا را اصل قرار می‌دهد. ایمان نه انسان را محدود می‌کند و نه چشمان را بر دنیا می‌بندد؛ بلکه چشم دل را به جهان نامتناهی می‌گشاید. کسی که به خدا پیوسته است به موجودی نامتناهی وصل شده و سعه وجودی پیدا می‌کند. منزلت انسان نزد خدا تنها از طریق ایمان تأمین می‌شود و محترم‌ترین و محبوب‌ترین مخلوقات نزد خدا، اهل ایمان‌اند. خداوند عزوجل فرموده است: «مخلوقی نیافریده‌ام که نزد من محبوب‌تر از بنده مؤمنم باشد». بنابراین هر شخصی به مقام ایمان برسد، بنده خداست؛ زیرا ایمان، غایتش تسلیم و تسلیم، حقیقتی است که در دل انسان تجلی و ظهور می‌یابد. تسلیم است که انسان را بنده می‌سازد.
وی ادامه می‌دهد: قرآن کریم ثمرات متعددی برای ایمان برمی‌شمرد، ازجمله اهل بهشت بودن در سوره بقره آیه ۸۲، جلب خشنودی خداوند در سوره توبه آیه ۷۲، عاقبت‌به‌خیری در سوره رعد آیه ۲۹، رهایی از زیان در سوره عصر آیات ۲ و ۳، حیات طیبه در سوره نحل آیه ۹۷، آرامش در سوره فتح آیه ۲۴، خروج از ظلمات به سوی نور در سوره طلاق آیه ۱۱، خلیفه شدن بر زمین در سوره نور آیه ۵۵ و هدایت در سوره یونس آیه ۹. همه خواهان عاقبت‌به‌خیری‌اند و در اماکن مقدس و زمان‌های ویژه دعا، یکی از درخواست‌های اصلی همین عاقبت‌به‌خیری است و برای رسیدن به این سرانجام روشن و خیر، نخستین و اساسی‌ترین شرط، ایمان است.

راه‌های تقرب و نقش زیارت اهل‌بیت(ع) در استقرار ایمان

آیت‌الله علوی تهرانی در پاسخ به این پرسش که چگونه می‌توان ایمانی را بدست آورد که در قلب مستقر و پایدار باشد، توضیح می‌دهد: برای رسیدن به ایمانی که در باطن انسان قرار گیرد و از بین نرود، باید به ساحت قدسی خداوند تقرب جست. این تقرب باید از طریق راهی باشد که خدای متعال در آیه ۳۵ سوره مائده بیان کرده است: «ای اهل ایمان! از خدا پروا کنید و دستاویز و وسیله‌ای از ایمان، عمل صالح و آبروی مقربان درگاهش برای تقرب به سوی او بجویید و در راه او جهاد کنید تا رستگار شوید». بر این مبنا، خداوند راه رستگاری را ایمانی می‌داند که با تقوا، جهاد در راه خدا و وجود واسطه‌ای محکم همراه باشد. آن وسیله و واسطه در حقیقت اهل‌بیت(ع) هستند؛ از همین‌رو شیعیان برای اظهار مودت و تحصیل تقرب الهی به زیارت قبور اهل‌بیت(ع) می‌روند و این زیارت را وسیله‌ای برای نزدیکی به خدا می‌شمرند.
وی سپس به حدیثی از امام صادق(ع) اشاره کرده و شرح می‌دهد: حدیث منقول در بحارالانوار چنین است: «انَّ للّه حَرَما وَ هُوَ مَکَّةُ، وَ لرَسُوله حَرَما وَ هُوَ الْمَدینَةُ، وَ لامیر الْمُؤمنینَ حَرَما وَ هُوَ الکُوفَةُ، وَ لَنا حَرَما وَ هُوَ قُم، وَ سَتُدْفَنُ فیها امْرَأةٌ منْ وُلْدی تُسَّمی فاطمةُ، مَنْ زارَها وَ جَبَتْ لَهُ الجَنَّةُ(قَالَ علیه السلام ذلکَ وَ لَمْ تُحْمَلْ بمُوسی أُمَّهُ)». امام صادق(ع) می‌فرماید: خداوند حرمی دارد که مکه است، پیامبر(ص) حرمی دارد که مدینه است، امیرالمؤمنین(ع) حرمی دارد که کوفه است و خاندان ما حرمی دارد که قم است؛ به‌زودی زنی از اولاد من به نام فاطمه(س) در آنجا دفن خواهد شد و هرکه او را زیارت کند، بهشت بر او واجب می‌شود. در همان روایت عباراتی همچون «تدخلون بشفاعتنا شیعتنا إلی الجنة» آمده است؛ بدین معنا که شفاعت اهل‌بیت(ع) شامل شیعیان ایشان خواهد شد و آنان را به بهشت وارد می‌کند. مقصود از نقل این حدیث این است شفاعت حضرت فاطمه معصومه(س) ظرفیتی گسترده و فراگیر دارد و منحصر به شمار معدودی از افراد نیست. بر این اساس باید در نظر داشته باشیم تقرب به اهل‌بیت(ع) و استفاده از ایشان به‌عنوان واسطه‌ای مشروع و قرآنی، یکی از اساسی‌ترین راه‌ها برای استقرار ایمان در دل و رسیدن به عاقبت‌به‌خیری است و از همین معناست که زیارت و محبت اهل‌بیت(ع) از منظر آموزه‌های دینی، نقشی راهبردی در مسیر تربیت ایمانی و تضمین رستگاری دارد.

زیارت، محبت و شفاعت

این اندیشمند دینی ادامه می‌دهد: در زیارت‌نامه مأثور حضرت فاطمه معصومه(س) که پس از زیارت حضرت ابوالفضل العباس(ع) یکی از زیارات مأثور و مشهور است؛ چنین می‌خوانیم: ‏«أَتَقَرَّبُ إلَی الله بحُبکُمْ وَ الْبَرَاءَه منْ أَعْدَائکُمْ وَ التَّسْلیم إلَی الله رَاضیاً به غَیْرَ مُنْکرٍ وَ لَا مُسْتَکْبرٍ وَ عَلَی یَقین مَا أَتَی به مُحَمَّدٌ وَ به رَاضٍ نَطْلُبُ بذَلکَ وَجْهَکَ یَا سَیدی اللَّهُمَّ وَ رضَاکَ وَ الدَّارَ الْآخرَة یَا فَاطمَةُ اشْفَعی لی فی الْجَنَّة فَإنَّ لَک عنْدَ الله شَأْناً منَ الشَّأْن» ترجمه و تبیین این فراز این است که به درگاه خداوند به‌وسیله محبت شما و برائت از دشمنانتان و با تسلیم‌خاطر نسبت به پروردگار و با رضایتمندی بر آنچه پیامبر(ص) آورده و بدون انکار و تکبر، تقرب می‌جویم. از شما ای مولای من و از خداوند، خشنودی و ثواب روز واپسین را می‌طلبم. ای فاطمه! در بهشت را به شفاعت خود بر من بگشا، به‌راستی که برای تو نزد خدا مرتبه‌ای والا و شأنی بلند است. بر این اساس، محبت و ارادتی که به حضرت معصومه(س) وجود دارد، خود وسیله‌ای برای تقرب الهی و در نهایت سبب رستگاری مؤمن خواهد بود و موجبات شفاعت ایشان در قیامت را فراهم می‌کند. این رستگاری، از برکات آن بانوی بزرگ دین است که ایرانیان؛ به‌ویژه ساکنان قم و دلدادگان اهل‌بیت(ع) باید قدر آن فیض الهی را بیش از پیش بدانند.
آیت‌الله علوی تهرانی در پایان روایت محدث قمی را نقل و بیان می‌کند: شیخ عباس قمی(ره) در عالم رؤیا مرحوم میرزا قمی اعلی الله مقامه الشریف را می‌بیند و از ایشان سؤال می‌کند آیا حضرت فاطمه معصومه(س) اهل قم را شفاعت خواهند کرد؟ میرزا چون این پرسش را شنید ابتدا با تندی فرمود چرا چنین سؤالی می‌کنی؟ و پس از تکرار سؤال با تأکید و تندی پاسخ می‌دهد فقط شفاعت اهل قم در اختیار او نیست؛ بلکه حضرت فاطمه معصومه(س) تمام شیعیان جهان را شفاعت خواهند کرد. این نقل، بر گستره شفاعت و تأثیر روحانی آن حضرت دلالت می‌کند و نشان می‌دهد شأن و کرامت ایشان محدود به یک سامان جغرافیایی نیست، بلکه دامنه‌ای جهانی و عام دارد. معنای زیارت و محبت اهل‌بیت(ع) صرفاً یک عمل عاطفی یا زیارتی نیست، بلکه پیوندی است معنوی که دل مؤمن را به سرچشمه ایمان و عمل صالح پیوند می‌دهد. شفاعت حضرات معصومین(ع) و بانوان اهل‌بیت(ع) ازجمله حضرت معصومه(س) در متن آموزه‌های دینی ظرفیتی است که خداوند به عنوان رحمت و رحمت‌گستر در اختیار بندگان قرار می‌دهد اما بهره‌مندی از این شفاعت مشروط به ایمان، تقوا، تمسک به سنت پیامبر(ص) و اهل‌بیت(ع) و تلاش در راه عمل صالح است. ازاین‌رو محبت و زیارت ایشان باید همراه با التزام به اخلاق نبوی و عرفان عملی باشد: اصلاح نفس، گسترش محبت و عدل در جامعه و کوشش در راستای رضای الهی. وقتی محبت اهل‌بیت(ع) به رفتار و سبک زندگی مؤمن پیوند بخورد، آن محبت وسیله‌ای واقعی برای تقرب به خدا و زمینه‌ساز عاقبت‌به‌خیری می‌شود و این همان پیام اصیلی است که عشق به حضرت معصومه(س) برای پیروان ایشان به‌ارمغان می‌آورد.