معضل چاقی، یکی از مسائل بهداشتی و پزشکی پرکاربرد و مهم در جهان بوده که تأثیرات عمیقی بر سلامت فیزیکی و روانی انسان‌ها دارد. امروزه، انسان‌ها با یک چالش جدید مواجه شده‌اند، با پیشرفت تکنولوژی و ایجاد تغییرات گوناگون در سبک زندگی، دسترسی به غذاهای پرکالری و فعالیت‌های بدون نیاز به تامین غذا افزایش‌یافته است. به همین دلیل، چاقی به یک معضل جهانی تبدیل شده و به معنای واقعی کلمه، تهدیدی برای سلامتی انسان‌ها و جوامع مختلف به‌حساب می‌آید.

چاقی یک وضعیت فیزیکی بوده که وقتی چربی بیش از حد در بدن انسان انباشته می‌شود، ایجاد می‌شود. این وضعیت معمولاً به‌وسیله افزایش وزن بدن انسان نسبت به یک معیار استاندارد تعیین می‌شود.

درباره کاهش وزن و رفع چاقی، روش‌های مختلفی در جامعه مطرح و افراد به اشکال گوناگون سعی در کاهش وزن خود دارد.یکی از روش‌هایی که مطرح است انجام بوتاکس معده است. یک روش درمانی است که در برخی موارد برای کاهش وزن استفاده می‌شود. در این روش، از ماده‌ای به نام بوتولینوم استفاده می‌شود. هنگامی که بوتاکس در دیواره معده تزریق می‌شود، بر روی عضلات معده اثر مسدودکننده دارد.این به معنای این است که بوتاکس موجب می‌شود عضلات معده کمتر فعالیت کنند و حرکت آن‌ها کاهش می‌یابد. این موضوع موجب کاهش انقباضات عضلات معده شده و زمان تخلیه غذا از معده را طولانی می‌کند. در نتیجه بیمار زود سیر می‌شود. این عملکرد می‌تواند در برخی از افراد منجر به کاهش احساس گرسنگی و کنترل بهتر سطح غذا و کالری مصرفی شود.

دکتر امیر پاشا طباییان، استاد گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی ایران در خصوص این موضوع به گفت‌وگو نشست.

آقای دکتر! یکی از روش های مطرح شده در کاهش وزن و رفع چاقی بوتاکس معده است؛ لطفا توضیح بفرمایید بوتاکس معده چه فرایندی است؛ چه منافع و مضراتی دارد؟

در بحث چاقی افرادی که دچار آن هستند اولا باید مشخص شود که برای چه افرادی باید بوتاکس معده صورت گیرد. اولا افرادی که بی ام آی آنها بالای ۳۰ است یا بی ام آی بالای ۲۷ دارند و به یک عارضه در کنار این بی ام آی بالای ۲۷ مبتلا باشند؛ مثلا دیابت، کبد چرب یا فشار خون اینها می توانند بوتاکس معده انجام دهند.

البته ما می‌توانیم برای این نوع افراد روش‌های درمانی مثل آندوسکوپیک انجام دهیم یا روش های درمانی دارویی انجام دهیم.بعضی وقتها نیز بی ام آر فرد خیلی بالا است و عملاً در بی ام ای بالا روش‌های جراحی هم جزو روش‌های است که باید به آن فکر شود. روش بوتاکس معده سبب می‌شود فرد لاغرشده یا کاهش وزن پیدا کند.وقتی ما بوتاکس را در جدار معده تزریق می کنیم موجب کاهش حرکات معده می‌شود؛ در نتیجه غذا دیرتر از معده خارج می شود و همچنین این موجب خواهد شد که فرد در واقع سیر به نظر برسد و دیرتر بخواهد غذای مجددی بخورد.

بنابراین حجم غذایی که می‌خورد کاهش پیدا می کند یا مکانیزم دیگری که ما در تزریق بوتاکس داریم سبب می‌شود که اثری که روی هورمون های سیری داد و فرد سیر به نظر برسد؛ پس یکی بحث هورمونی؛ یکی بحث کاهش حرکات موجب می‌شود که فرد احساس کند دچار کاهش وزن شده است.

بوتاکس معده عوارض هم به دنبال دارد؟

اولا هر روشی ممکن است عارضه خودش را داشته باشد؛ به هرحال چه جراحی باشد، چه دارویی. بالاخره بوتاکس هم مثل همه روش های دیگر عارضه خودش را می‌تواند داشته باشد.یک سری از عارضه‌ها عارضه های زودرس هستند؛ یکسری عارضه ها نادرتر هستند. در واقع ممکن است در بعضی از افراد موجب مثلاً دردهای شکمی ایجاد شود؛ ممکن است موجب حالت های تهوع شود که اینها معمولاً گذرا هستند.یکسری عارضه هایی دارند که در واقع نادرند؛ ولی ممکن است مقداری شدتش بیشتر باشد.

بالاخره بوتاکس یک نوع توکسین یا سم بوتولنیوم است که تزریق می‌شود و ممکن است که تزریق این توکسینوم در فرد ایجاد شود که و فرد دچار تنگی نفس شده؛ گاهی اوقات ممکن است فرد اختلالات بلع پیدا کند که اینها عوارض خیلی نادرش هستند. به هر حال باید حواسمان باشد؛ ضمن اینکه باید حتما یک شرح حال خوبی از فرد گرفته شود تا ببینیم بیماری‌هایی را از قبل نداشته باشد که وقتی ما برایش بوتاکس تزریق می کنیم این بیماری‌ها تشدید نشود.خصوصا بیماری‌های مثلاً نورولوژی مثل گیلانباره؛ اینها حتما باید از قبل مشخص شود. اگر بخواهم به طور خلاصه بگویم یک سری علائم شایع و خفیف مثل درد شکمی یا احساس درد شکمی یا احساس ناراحتی در ناحیه بالای شکم، تهوع و استفراغ های گذرا و حالت های نفخ ممکن است برای فرد ایجاد شود و گاهی اوقات یک سری عوارض نادر وجود دارد.

وقتی بوتاکس را با سوزن تزریق می‌کنیم ممکن است در بعضی افراد موجب خونریزی شود؛ همچنین همان عوارض سیستمیک یا عوارض ناشی از خود سم بوتولنیوم باشد؛ مثل ضعف عضلانی، ضعف در بلع یا در صحبت کردن یا در سیستم تنفسی شان.

ولی باید به آن فکر کنیم که اولا یک مریضی را که می‌خواهیم برای آن بوتاکس بزنیم حتما اندیکاسیونش(شرایط مناسب) را داشته باشد؛ یک شرح حال خوبی از او بگیریم و بعد از تزریق هم حتما آن فرد تحت نظرمان به صورت کوتاه مدت باشد. یک فرد دوست دارد مثلاً با بی ام ای ۲۶ بگوید برای من بوتاکس تزریق کنید؛ خب این اصلا جایگاهی ندارد.بی ام ای ۲۶ که فرد هیچ عارضه‌ای هم نداشته باشد؛ خب اصلا نیاز به کار خاصی ندارد. فقط ما به او توصیه می‌کنیم که سبک زندگی درستی داشته باشد؛ رژیم غذایی و ورزش را مورد توجه خود قرار دهد.

در واقع این فرد می تواند انجام بدهد؛ یا مثلاً فردی می آید و بی ام آی او بالاست.خب خود بوتاکس به تنهایی جواب نمی‌دهد.بوتاکس به تنهایی نمی‌تواند در فردی که چاقی مفرط دارد؛ چاقی بی ام ای بیشتر از ۴۰ دارد سبب کاهش وزنش شود. بنابراین حتما باید قبل از انجام بوتاکس فرد مشاوره شود و با پزشک مشورت کند.

بحث دیگر این است که چه کسی می‌تواند بوتاکس را تزریق کند؛ یعنی فردی که صلاحیت تزریق بوتاکس دارد چه شخصی است؟

به این موضوع بستگی دارد که ببینید چه شخصی است. چون اولین کاری که ما برای بوتاکس معده می‌خواهیم این است که یک فرد آندوسکوپی شود؛ یعنی بداند هر کسی نمی‌تواند بوتاکس معده تزریق کند؛ بلکه اول از همه باید ببینیم که چه کسی می‌تواند آندوسکوپی و سپس بوتاکس تزریق کند.

آندوسکوپی‌های درمانی؛ یعنی اینکه پزشک بتواند داخل معده برود؛ حالا یا کنترل خونریزی کند و یا همین بوتاکس را تزریق کند.بالاخره بوتاکس با سوزن تزریق و در جاهای مختلف انجام می‌شود. طبق ابلاغیه وزارت بهداشت افراد صلاحیت دار برای انجام آن، فوق تخصصان گوارش و کبد هستند که می‌توانند آندوسکوپی‌های درمانی از جمله بوتاکس را انجام دهند. پس این خیلی مهم است که ما بتوانیم به مردم بگوییم که چه کسی می‌تواند انجام دهد. نکته مهم این است که واقعیت تزریق بوتاکس را به مردم بگوییم؛ یعنی واقعا نباید بگوییم که این یک کاری است که مثلاً خیلی که به آن بپردازیم و این عملا یک کار درمانی قطعی است.ببینید در تزریق بوتاکس مطالعات مختلفی برای کاهش وزن‌ صورت گرفته است. ممکن است یک نفر داشته باشیم که مثلاً ۲۰ یا ۳۰ کیلو هم وزن کم کرده باشد؛ خیلی از موارد هم داریم که بوتاکس زدیم اما هیچ تغییر وزنی هم نداشته است ولی در مطالعات به طور میانگین آن چیزی که همه را میانگین گرفتن چیزی بین دو تا ۱۲ کیلوگرم ممکن است کاهش وزن داشته باشد.

در واقع بوتاکس موجب کاهش وزن می‌شود اما در یک بازه زمانی شش ماهه این قابل برگشت است؛ یعنی این چاقی دوباره می تواند برگردد؛ یعنی اگر فرد روش زندگیش را اصلاح نکند، رژیم غذایی اش را رعایت نکند این دوباره برمی گردد. بنابراین حتما به بیمارانمان می‌گوییم که اولا این کاهش وزن در افراد مختلف فرق می کند؛ به طور میانگین در مطالعات مختلف بین دو تا ۱۲ کیلوگرم در شش ماه ممکن است دوباره این بازگشت داشته باشد و حتما توصیه ما به افراد این است که رژیم غذایی،ورزش و سبک زندگی ا ش را درست کنند.

استفاده از بوتاکس در فردی که اضافه وزن دارد باید توسط متخصص گوارش تایید شود و اینکه این انجام شود یا خیر؟

بله؛ ممکن است یک نفر پیش بنده بیاید و می‌بینم چاقی مفرطی دارد. می‌گوید من می‌خواهم بوتاکس معده انجام دهم.بنده می‌گویم این بی ام ای بالای ۴۰ شما قطعا با بوتاکس کردن کمکی به شما نمی‌کند و توصیه به جراحیش می‌کنیم.در واقع یک فردی است که خیلی اضافه وزن دارد و جراح به ما می‌گوید یک روشی بگذاریم که مقدار وزن این فرد پایین بیاید.خب باید جراحیش کنیم؛ از بوتاکس به عنوان یک روش بریش تراپی یا به اصطلاح بگویم یک پل درمانی استفاده می‌کنیم؛ یعنی بوتاکس را استفاده می‌کنیم تا وزن شخص یک مقدار پایین بیاید که ریسک جراحیش کمتر شود. اینها در جلسات گروهی که با جراح داریم راجع به آن صحبت می‌شود.به طور خلاصه این که بالاخره یک روشی است که در دنیا انجام می‌شود؛ البته در همه کشورها انجام نمی‌شود؛ در بعضی از کشورها انجام می شود؛ یعنی ما نمی‌خواهیم این را نفی کرده یا اینکه بخواهیم خیلی وزن خیلی زیادی به آن بدهیم.

بالاخره یک روشی مثل روش های دیگر است که اگر انتخاب فرد درست باشد، در کنار رژیم غذایی و ورزش می تواند روش درمانی خوبی باشد.

آقای دکتر! الان یک نفر که چاق است می خواهد مثلا تصمیم بگیرد لاغرشود؛ اولین اقدام که باید انجام دهد چیست؛یعنی ابتدا باید نزد متخصص تغذیه برود؟

اولویت اقدام برای هر آدم چاق که بخواهد لاغر شود تغییر سبک زندگی و ورزش کردن است. ما به تمام بیماران توصیه می‌کنیم؛ یعنی من اولین چیزی که به بیمارم می‌گویم این است. بنابراین اولین توصیه به افراد این است که رژیم غذایی و ورزشی که بدون عارضه است استفاده کنند؛ ولی خب همه افراد با رژیم غذایی و ورزش کردن وزنشان پایین نمی آید.بعضی افراد را می‌بینید مقداری چاقی دارند؛ برخی چاقی مفرط دارند که چاقی مفرط برای آنها عارضه دارد؛ یعنی خدای نکرده با چاقیشان ممکن است دچار دیابت یا دچار سکته قلبی شوند.

بنابراین به این افراد می‌گوییم بله می‌دانیم که جراحی عارضه دارد یا می دانیم که بوتاکس عارضه دارد؟ داروی خوراکی یا داروی تزریقی عارضه دارد. ولی عارضه چاقی شما قطعا خیلی بیشتر از عوارض این اینهاست؛ پس شما باید بروید یک اقدامی غیررژیم غذایی و ورزش انجام دهید.

در نتیجه آن وقت اگر طرف خواست اولین پزشکی که می‌تواند کار علمی و تخصصی شروع کند؛ متخصصان تغذیه یا گوارش ها هستند.اگر بخواهیم دارو تجویز شود توسط فوق تخصص گوارش و فوق تخصص غدد و اگر قرار باشد جراحی برای بیمار صورت بگیرد نیز توسط فلوشیپ های لاپراسکوپیک و جراحی چاقی باید صورت گیرد.