در سالروز میلاد حضرت عبدالعظیم حسنی(ع)، ستارهای از خاندان پاک آل محمد که نورش در تاریکیترین روزهای سرکوب عباسیان، راهنمای شیعیان بود، به دنبال دریچهای به سوی عمق ولایت و هویت شیعی رفتیم. نه تنها برای یادآوری فضایل یک امین از اهل بیت(ع)، بلکه برای کشف چرایی آن جایگاه منحصربهفردی که زیارت مزارش را امام هادی(ع) همتراز با زیارت سیدالشهداء(ع) خواند.
در گفتوگو با خانم زهرا سادات میرمومنی، استاد حوزه و دانشگاه به این میپردازیم که چگونه این سید جلیلالقدر، با هجرتی استراتژیک و جهادی علمی، به معمار پایگاه شیعه در ری تبدیل شد و چه درسهایی از ولایتمداری، تواضع و استقامت برای شیعیان امروز به ارمغان آورده است.
هجرت فرماندهیشده: تأسیس پایگاه شیعه در قلب ایران
استاد میرمومنی در ابتدا با اشاره به دوران سخت زندگی حضرت عبدالعظیم(ع) میگوید: در آن دوران که عصر حاکمیت ظالمانه عباسیان بود، جوّ خفقان و سختگیری نسبت به ائمه(ع) و پیروان ایشان شدیدتر از پیش شده بود؛ نهضتهای گوناگونی علیه حکومت بنیعباس شکل گرفت که اغلب شکست میخورد و ائمه(ع) یا به زندان افکنده میشدند یا به شهادت میرسیدند. در چنین شرایطی، حضرت عبدالعظیم الحسنی(ع) همواره گوش به فرمان و دستورات ائمه معاصر خود داشت و از خط ولایت و هدایت ایشان هرگز گامی فراتر نمینهاد؛ حرکتش کاملاً در مسیر اطاعت از ائمه معصوم(ع) بود. ایشان در آخرین دیدار خود با امام هادی(ع) در سامرا دستور هجرت از عراق به ری را دریافت کرد.
اما علت هجرت حضرت عبدالعظیم الحسنی چه بود؟ این کارشناس دینی توضیح میدهد: خلفای ظالم عباسی بهویژه متوکل، که یکی از خشنترین و بدترین خلفا در رابطه با اهل بیت(ع) بود، خصومت شدیدی با ایشان داشت. به دستور او مرقد سیدالشهداء(ع) چندبار تخریب شد، زیارت حرم امیرالمومنین(ع) و امام حسین(ع) ممنوع اعلام گردید و شرایطی سخت و نامساعد برای ائمه اطهار(ع)، خاندانشان و شیعیان فراهم آمد. این فضا باعث شد بسیاری خانه و شهر خود را ترک کنند و در غربت و پنهانی زندگی کنند. شیوه مبارزه حضرت عبدالعظیم(ع) با هدایت ائمه معصوم(ع)، مبتنی بر مبارزه فرهنگی و علمی بود، نه برخورد مستقیم؛ همین امر باعث خشم حکومت ظالم و تعقیب ایشان شد. لذا با اشاره امام هادی(ع)، زندگی پنهانی را برگزید و بهصورت ناشناس از شهری به شهر دیگر رفت تا سرانجام در ری و در محله سکَّة الموالی اقامت گزید. تنها تعداد معدودی از شیعیان هویت ایشان را میدانستند و از ایشان معارف دینی میآموختند و آن را به دیگران منتقل میکردند.
ایشان ادامه میدهد: دستور هجرت از سوی امام هادی(ع) دو هدف اصلی داشت. نخست، حفظ جان حضرت عبدالعظیم(ع) در برابر تعقیبهای حکومتی و دوم تشکیل پایگاه تبلیغی و فرهنگی برای گسترش شبکه شیعیان و نشر معارف دینی در منطقه. ائمه(ع) همواره مؤمنان را به فعالیت دینی و اجتماعی تشویق میکردند و بر تأسیس مراکز جدید برای احیای ولایت تأکید داشتند؛ همین است که زیارت حضرت عبدالعظیم(ع) بههمسانی با زیارت امام حسین(ع) توصیه شد تا جایگاه ایشان در میان مردم ری تثبیت شود و مرکزی برای تجمع، تبلیغ و تربیت معنوی شیعیان شکل بگیرد. امروزه حرم نورانی ایشان، همراه با حرم دو امامزاده بزرگوار؛ حمزه بن موسی الکاظم(ع) و طاهر(ع) بهعنوان یکی از درخشانترین نگینهای معنوی کشور، دلهای تشنه به معرفت الهی را سیراب میکند؛ همانگونه که رهبر انقلاب فرمودهاند: ری، قبله تهران است.
ری، شعبهای از کربلا: پناهگاه معنوی در اوج سرکوب
خانم میرمؤمنی در ادامه به عظمت معنوی حضرت عبدالعظیم(ع) نیز اشاره کرده و میگوید: مهترین نشانه عظمت معنوی و مقامات باطنی حضرت عبدالعظیم علیهالسلام، برابری زیارت مزار ایشان با فضیلت زیارت سیدالشهدا(ع) است. راز این برابری در این است که امام هادی(ع) در سختترین دوران تاریخ شیعه؛ یعنی زمان اختناق و سرکوب شدید تحت حکومت متوکل و معتصم عباسی راهی ایمن برای حفظ جان شیعیانی نشان دادند که با وجود خطر، میخواستند به زیارت سیدالشهدا(ع) بروند. ایشان حرم حضرت عبدالعظیم(ع) را بهعنوان شعبهای از حرم سیدالشهداء معرفی کردند. این خود فضیلتی بیبدیل و نشانهای آشکار از جایگاه بلند عبدالعظیم(ع) در نزد اهل بیت(ع) و عظمت معنوی ایشان است. نکته دیگر این است که هرچند حکمت این برابری برای ما کاملاً روشن نیست، اما درباره هیچیک از امامزادگان چنین فضیلتی نقل نشده یا به ما نرسیده است. این امر گواهی بر آن است که حضرت عبدالعظیم(ع) باید دارای خصوصیات و مقاماتی باشد که از مرقد مطهرش، نور حرم حسینی ساطع گردد و شمیم دلانگیز سیدالشهدا(ع) از آنجا استشمام شود.
الگوی یقین: عرضه عقاید به امام، درس ثبات ایمانی
ایشان با بیان اینکه حضرت عبدالعظیم(ع)، عبد صالح خدا در علم و معرفت، عقیده و عمل، مجاهدت، ولایتپذیری و تواضع است و الگو و اسوۀ انسانها و بشریت محسوب میشود، یادآور میشود: ایشان با عرضه عقایدش به امام هادی(ع)، درس بزرگی به همه انسانها دادند؛ درسی درباره اهمیت مسائل اعتقادی و ضرورت داشتن باورهای صحیح و دوری از هرگونه انحراف. همانگونه که در زندگی روزمره، برای حل مشکلات و پاسخ به نیازهای تخصصی باید به کارشناسان و متخصصان مراجعه کرد؛ در امور دینی نیز باید به دینشناسان راستین روی آورد و مراقب بود که گرایشهای غلط و انحرافی راهی به باورهایمان نیابند. این مراجعه، ریشه قرآنی دارد: «فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ إِن کُنتُمْ لَا تَعْلَمُونَ»(نحل: ۴۳). زیرا باورهای صحیح و اعتقادات درست، از گرانبهاترین سرمایههای انسان هستند و انحراف در عقیده، آفتی فراگیر است که نهتنها دنیا و آخرت، بلکه فکر و عمل انسان را نیز ویران میکند. گاهی نفسانگیزهها، گاهی سادگی و جهالت، گاهی پیروی کورکورانه و بیمنطق از افراد یا رسانهها، و گاهی هم دوری از تعالیم قرآن و عترت، سبب گمراهی میشوند. همانگونه که رسول خدا(ص) فرمودند: «اگر به دو امانتی که میان شما باقی میگذارم، یعنی قرآن و عترت چنگ بزنید، هرگز گمراه نخواهید شد.» حضرت عبدالعظیم(ع) توفیق یافتند که بهصورت حضوری و از نزدیک، امام معصوم(ع) را ببینند؛ لذا این فرصت ارزشمند را غنیمت شمردند و کاری بسیار مهم، ارزشمند و الهامبخش برای همه انسانها انجام دادند: ایمان و عقیده خود را به امام هادی(ع) عرضه کردند تا اگر در جایی از باورهایشان اشکال یا انحرافی باشد، امام(ع) تذکر دهند. این اقدام ایشان، با وجود جایگاه علمی والایشان، گواهی آشکاری است بر معرفت عمیقشان نسبت به مقام امامت و ولایت کبری و در عین حال نشاندهنده تواضع علمی این فقیه بزرگ در برابر امام زمان خود است.
تواضع عالم: کلید گشودن دروازههای علم و کمال
این کارشناس دینی اظهار میکند: نکته اخلاقی که از این اقدام حضرت عبدالعظیم(ع) میتوان آموخت، این است که این سید شریف، از غرور به علم و مقام علمی خود پرهیز کرد. غرور یکی از بزرگترین آفات درخت انسانیت است و مانعی جدی در راه رشد، تکامل و نیل به کمالات معنوی و علمی و در میان انواع غرور، خطرناکترین آن، غرور به علم، عقل و فهم است؛ چرا که این نوع کبر، پنهانتر و فریبندهتر است. از این رو، بزرگان مکتب وحی و افرادی که به انسانیت واقعی رسیدهاند، هرچه دانش و درکشان بیشتر میشود، خضوع علمی و شکستگی نفسانیشان نیز بیشتر میگردد و تواضعشان در برابر دیگران؛ بهویژه بزرگان و اساتید افزونتر میشود. آنان دریافتهاند که هرچه یک جهل رفع شود، دریچهای به سوی مجهولات بیشتر گشوده میشود و پاسخ هر پرسش، منبعی برای پرسشهای فراوانتر است. حضرت عبدالعظیم(ع) نیز با چنین درکی، با تمام آن مقام علمی و فقهی، متواضعانه در برابر امام زمان خود زانو بر زمین نهاد و دین و عقیدهاش را عرضه کرد. پس انسان، هرچقدر هم در سطح دانش دینشناسی پیشرفت کرده باشد، هنگامی که به محضر شخصی با دانشی بالاتر میرسد، شایسته است برای تأیید یا تکمیل معارف خود اقدام کند؛ چرا که بهرهگیری از نظر کارشناسان دینی، زمینهساز ثبات، پایداری و عمیقتر شدن دینداری انسان است.
جهاد تبیین: مشعل روشنگری در تاریکی ستم
ایشان تصریح میکند: حضرت عبدالعظیم(ع) چون گوهری نورانی، به مبارزه با حکام ظالم پرداخت؛ نه با سلاح جنگ، بلکه با سلاح علم و دانش، به روشنگری مشغول شد. در راه جهاد تبیین، از شهری به شهر دیگر سفر کرد، موضع امامان معصوم(ع) را ترویج و تثبیت نمود، جامعه را با مقام امامت، اطاعت از ولایت و رسالت آشنا ساخت و مردم را نسبت به ظلم حکام جور و غاصبان خلافت آگاه کرد. ایشان امام هادی(ع) را امام واجبالطاعه میدانست؛ لذا از مدینه تا سامرا؛ تبعیدگاه امام دهم خطر را به جان خرید و برای ملاقات ایشان راهی شد. هنگامی که به اشاره امام هادی(ع) وارد ری گردید، مشعلی فروزان در هدایت و حمایت از شیعیان منطقه مرکزی ایران شد. با زندگیای مبتنی بر تقیه و شبکهای پنهان، معارف دینی را منتقل میکرد و به نقطهای از امید و دلگرمی برای آن دیار تبدیل شد. حضور ایشان، ورقی زرین بر حیات شیعیان این خطه بود و شیفتگان خاندان رسالت، نماینده و سفیر امام را چون نگینی در حلقه جمع خود گرد آوردند و از محضرش، معرفت و معنویت کسب کردند. امروزه نیز حرم مطهر ایشان، مهد پرورش شخصیتهای عالم، دانشمند و انسانهای مبارزی است که در طول تاریخ تا همین امروز، در عرصههای علم، فرهنگ و مبارزه دینی درخشیدهاند.
تداوم رسالت: آستان ری، مرکز احیای علم و فرهنگ ولایی
استاد میرمؤمنی در پایان به اقدامات انجامشده در این آستان مقدس پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز اشاره کرده و بیان میکند: پس از انقلاب اسلامی و با توجه ویژه به آستانهای مقدس، مجموعههای علمی، فرهنگی و اجتماعی گوناگونی در این منطقه ایجاد شد که موجب گسترش علم و فرهنگ و جذب و تربیت مردمی شد که به این حرم روی میآورند. از جمله این اقدامات میتوان به موارد زیر اشاره کرد: تأسیس موسسه فرهنگی و دانشگاه دارالحدیث که منجر به تدوین و انتشار موسوعهها و کتب جامع حدیثی شده است؛ این اقدام به دلیل تناسب کاملش با شخصیت محدث بزرگوار حضرت عبدالعظیم(ع)، منشأ برکات فراوانی بوده است. همچنین، این مرکز تاکنون هزاران دانشجو و محقق فعال در حوزه حدیث و علوم وابسته به آن را تربیت کرده است. حوزه علمیه ری نیز در دو بخش خواهران و برادران گسترش یافته و با تربیت صدها طلبه و اعزام آنان به مأموریتهای تبلیغی، خدمات شایانی در ترویج فرهنگ دینی و گسترش آموزههای اهل بیت(ع) ارائه داده است. مرکز نجوم و رصدخانه آسماننما که امروزه در زمینه فعالیتهای نجومی، استهلال، رؤیت هلال ماه و برگزاری آموزشهای مرتبط، نقش پیشرویی ایفا میکند. مرکز آموزش قرآن کریم که به تربیت حُفّاظ و قاریان میپردازد و فعالیتهای قرآنی آن از جمله برنامههای شاخص سطح کشور محسوب میشود. کتابخانه آستان مقدس با بیش از صد هزار جلد کتاب، محل رفتوآمد محققان، دانشجویان و علاقهمندان به علوم اسلامی است. همچنین، فعالیتهای فرهنگی گوناگونی از جمله سخنرانیها، مراسم دعاخوانی در مناسبتهای مذهبی، برگزاری نماز جمعه و پیادهروی جاماندگان اربعین که از نقاط مختلف تهران، بهویژه از میدان امام حسین(ع)، به سوی حرم حضرت عبدالعظیم(ع) انجام میشود در حال انجام است. این خدمات جمعی، همان هدفی است که حضرت عبدالعظیم(ع) به خاطر آن به ری عزیمت کردند؛ یعنی ترویج علم، فرهنگ و معارف اهل بیت(ع). ایشان نه تنها در زندگی، بلکه پس از وفات نیز، از طریق حرم مطهرشان، این رسالت الهی را برای مردم ادامه دادهاند و همچنان این آستان، قلب تپندهای برای هدایت، تربیت و احیای فرهنگ ولایت است.
نظر شما