وقتی از کتابخانه صحبت میکنیم ذهن بسیاری از ما به سمت قفسههای پر از کتاب و سکوتی دلنشین میرود؛ اما کتابخانههای عمومی امروز، فراتر از این تصویر کلاسیک، به قلب تپنده فرهنگ و آموزش در شهرها تبدیل شدهاند. در دل این تحول، مدیران فرهنگی نقشی کلیدی ایفا میکنند تا کتابخانهها نهتنها محل نگهداری منابع؛ بلکه پناهگاهی برای یادگیری، گفتوگو و رشد اجتماعی باشند.
در گفتوگویی اختصاصی با حسین نوربخش، سرپرست اداره کل کتابخانههای عمومی خراسان رضوی، به بررسی وضعیت فعلی کتابخانههای استان، برنامههای توسعهای، چالشهای موجود و چشمانداز آینده این نهاد فرهنگی پرداختهایم.
او در مورد سرانه کتابخانههای خراسان رضوی میگوید: بسیاری از فضاهایی که هماکنون بهعنوان کتابخانه در سطح کشور و استان مورد استفاده قرار میگیرند، پیشتر در اختیار وزارت فرهنگ و ارشاد بودهاند. در حال حاضر کتابخانههایی که از آنها استفاده میکنیم، اغلب در قالب مجتمعهای فرهنگی هستند که به صورت مشترک با اداره ارشاد بهرهبرداری میشوند. به همین خاطر ممکن است برخی از این فضاها از نظر جانمایی و استانداردهای کتابخانهای، شرایط مطلوبی نداشته باشند. در حال حاضر، بر اساس شاخصهای جمعیتی، به ازای هر ۱۰۰هزار نفر، دو کتابخانه عمومی در استان داریم. در دو سال اخیر که بنده در استان فعالیت داشتهام، ۱۸ کتابخانه جدید را در دستور کار داریم که تاکنون حدود پنج مورد آن به بهرهبرداری رسیده است. در حال حاضر نیز هفت کتابخانه آماده بهرهبرداری هستند.
نوربخش با بیان اینکه نهاد کتابخانهها مجری مستقیم پروژههای عمرانی نیست، میافزاید: مجری پروژههای کتابخانههای عمومی، بنیاد مسکن و اداره کل راه و شهرسازی هستند. همچنین بخشی از فضاهای مورد استفاده از طریق جلب مشارکتهای مردمی و واگذاریهای دائم از سوی اشخاص حقیقی و حقوقی تأمین میشود. خراسان رضوی از نظر کمی و کیفی در حوزه کتابخانههای سیار رتبه نخست را در کشور دارد. در همین راستا، یک دستگاه کتابخانه سیار به همت شهرداری تایباد خریداری شده و در حال تجهیز است. همچنین یک دستگاه کامیونت کتابخانه سیار با مشارکت مالی مجمع نمایندگان استان و خیران تهیه شده و مراحل تجهیز آن هنوز آغاز نشده است.
فعالیت ۱۵ کتابخانه سیار در خراسان رضوی
سرپرست اداره کل کتابخانههای عمومی خراسان رضوی با بیان اینکه اکنون ۱۵ کتابخانه سیار در خراسان رضوی فعال هستند که هر کدام در هر نوبت به پنج روستا یا نقطه هدف خدماترسانی میکنند و عضویت در این کتابخانهها رایگان است، اظهار میکند: این اقدام در راستای سیاستهای نهاد کتابخانههای عمومی کشور است که تلاش میکند کتابخانه را از صرفاً محل امانت کتاب به پایگاهی فرهنگی و اجتماعی تبدیل کند و در آن رویداد برگزار کنیم؛ یعنی اکنون کتابخانه رویدادهایی را رقم میزند که به فرهنگ آن شهر، محله و منطقه کمک میکند.
او تأکید میکند: خراسان رضوی در زمره استانهای برخوردار و پیشرو در زمینه ایجاد کتابخانه و خلق فعالیتهای فرهنگی کتابخانهای است. البته به این معنا نیست که خراسان رضوی در تمامی شاخصها رتبه نخست را دارد. بهعنوان مثال ممکن است در برخی حوزهها مانند فضای فیزیکی کتابخانهها با کمبودهایی مواجه باشیم که این موضوع نیز در آمارها قابل مشاهده است و من آن را پنهان نمیکنم. البته یکی از دلایل این کمبودها، برخوردار نبودن از ساختمانهای مستقل در گذشته بوده است؛ چرا که بسیاری از فضاهای کتابخانهای از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی منفک شدهاند. همچنین آماری که در اختیار شما قرار میدهیم، شامل کتابخانههای سیار نمیشود. یکی از ظرفیتهای مهمی که در اداره کل کتابخانههای عمومی شناسایی شده و مورد بهرهبرداری قرار گرفته، حضور خیران فرهنگی بوده و نقش مؤثر آنها در ارتقای شاخصهای فرهنگی استان بسیار برجسته است.
سرپرست اداره کل کتابخانههای عمومی خراسان رضوی با بیان اینکه یکی دیگر از محورهای مهم فعالیت ما، موضوع درآمدزایی در کتابخانههای عمومی است، ادامه میدهد: فضاهایی در اختیار داریم که میتوانند به صورت هدفمند برای ایجاد درآمد و خلق رویدادهای نو مورد استفاده قرار گیرند. این درآمدزایی به هیچوجه مانع خدماترسانی عمومی نیست؛ بلکه فرصتی برای ورود بخش خصوصی است تا به پاتوق شدن آن کتابخانه کمک کند و در ادامه عضویت و مراجعه به آن کتابخانه نیز افزایش یابد. به عنوان مثال، ایجاد کتابفروشی یا بوفه در کنار کتابخانهها، از جمله پیشنهادهایی است که از سوی اعضا و مراجعان مطرح شده و در ارزیابیهای سالانه نیز مورد تأکید قرار گرفته است. همچنین برگزاری کلاسهای آموزشی در فضاهای کتابخانهای؛ بهویژه در کتابخانههای بزرگ مانند کتابخانه امام خمینی(ره) در بولوار هفتتیر که دارای سالن اجتماعات و فضاهای آموزشی مناسب است، در دستور کار قرار دارد. رایزنیهای لازم با بخش خصوصی در حال انجام است تا این فضاها بدون لطمه به فضای مطالعاتی، به صورت هدفمند مورد بهرهبرداری قرار گیرند.
جذب بودجه ملی یکمیلیارد و ۷۰۰ میلیون تومانی در سال جاری
نوربخش خاطرنشان میکند: یکی دیگر از اقدامهای ما در سال گذشته و امسال، جذب بودجه ملی به میزان یکمیلیارد و ۷۰۰میلیون تومان بوده است. این بودجه صرف تجهیز کتابخانههایی شده که در حال تکمیل هستند و به زودی در اختیار مردم شهرستانها قرار خواهند گرفت. تجهیزات این کتابخانهها خریداری شده و در حال ارسال به کتابخانههای مقصد است. بهعنوان نمونه، کتابخانههایی در مناطق گرماب، فیروزه نیشابور، یکی از بخشهای بجستان، رباط سفید و دیزباد در حال تأسیس هستند که در دو مورد آخر با مشارکت خیران و واگذاری فضا از سوی دهیاریها در مرحله بازسازی و بهسازی قرار دارند که امیدواریم به زودی مردم این مناطق از نعمت کتابخانه بهرهمند شوند.
او درباره تعداد اعضای کتابخانههای عمومی استان میگوید: ۶۷۳هزار نفر در ۱۵۵ کتابخانه عمومی استان عضو هستند. تعداد منابع در کتابخانههای استان نیز حدود ۳میلیون کتاب است که افراد از منابع موجود به عنوان منابع فرهنگی و مطالعاتی بهرهمند میشوند. اکنون حدود ۵/۱ میلیون مورد امانت کتاب در سطح استان ثبت شده است. این آمار نشان میدهد کتابخانهها در حوزه امانت کتاب رشد داشتهاند و به عنوان پاتوقهای فرهنگی مورد استقبال قرار گرفتهاند. سقف حق عضویت سالانه ۳۵۰هزار تومان تعیین شده که مربوط به برخی کتابخانههای خاص است و اغلب کتابخانههای عمومی استان ۵۰ تا ۱۰۰هزار تومان حق عضویت دریافت میکنند. این مبلغ در مقایسه با هزینهها بسیار ناچیز است.
برگزاری رویدادهای فرهنگی در فضای کتابخانهای
نوربخش یکی از عوامل مؤثر در افزایش مراجعه و تعامل با کتابخانهها را برگزاری رویدادهای فرهنگی در فضای کتابخانهای میداند و عنوان میکند: در حال حاضر ۵۰ محفل ادبی در کتابخانههای عمومی استان ثبت شدهاند. این محافل با حضور افراد شاخص فرهنگی؛ از جمله نویسندگان و شاعران برجسته منطقه برگزار میشوند. برپایی محافل ادبی در خود کتابخانهها صورت میگیرد و اعضای کتابخانه با حضور افراد شاخص، به بررسی کتاب، شعرخوانی و حافظ خوانی میپردازند. این فعالیتها موجب میشود نگاه اعضا به کتابخانه، فراتر از یک مرکز امانت کتاب باشد و آن را به عنوان پایگاهی فرهنگی در محله و منطقه خود تلقی کنند.
او در خصوص گروههای سنی اعضای کتابخانههای عمومی نیز میگوید: بیشترین اعضا را دانشآموزان تشکیل میدهند و به نظرم کتابخانه پس از خانه و مدرسه، خانه سوم دانشآموزان است. دانشآموزان؛ بهویژه در مقاطع دبیرستان، وفادارترین اعضای کتابخانههای عمومی هستند. سال گذشته حدود یکمیلیارد و ۴۰۰میلیون تومان کتاب کمکدرسی برای کتابخانههای استان تأمین و توزیع شد. امسال نیز این روند ادامه دارد و کتابها بهروزرسانی میشوند تا دانشآموزان بتوانند افزون بر استفاده از فضای مطالعاتی کتابخانه، از منابع کمکدرسی نیز بهرهمند شوند. در خصوص یکی از دغدغههای مهم دانشآموزان و دانشجویان؛ یعنی دسترسی به منابع اصلی باید گفت در کتابخانههای عمومی، دفاتری برای ثبت درخواست منابع وجود دارد. اگر مراجعهکننده، کتاب مورد نظر خود را نیابد، میتواند عنوان آن را ثبت کند. در صورتی که کتاب از نظر ممیزی مشکلی نداشته و قابلیت استفاده در کتابخانه عمومی را داشته باشد، از محل درآمدهای داخلی کتابخانه (مانند فروش اقلام غیرقابل استفاده) و با کمکهای استان برای تهیه آن اقدام میشود.
نوربخش درباره شهرستانهای شاخص در حوزه کتابخوانی هم میافزاید: گناباد از نظر فضای کتابخانهای و فعالیتهای فرهنگی بسیار موفق عمل کرده است. سبزوار نیز اقدامهای قابل توجهی در این زمینه داشته و کاشمر با برخورداری از کتابخانه سیار و آمار مطلوب، عملکرد درخشانی دارد. نیشابور نیز در این حوزه فعال است. البته قصد رتبهبندی ندارم. همواره تأکید کردهام همه همکاران در سراسر استان با تمام توان تلاش میکنند تا در حوزه فرهنگی پیشران باشند. با این حال برخی شهرستانها از نظر آماری و تعداد برنامهها عملکرد برجستهتری داشتهاند.
سرپرست اداره کل کتابخانههای عمومی خراسان رضوی با بیان اینکه سالنهای مطالعه فضاهایی هستند که فعالیت آنها با نظارت و با مجوز رسمی اداره کل کتابخانههای عمومی استان انجام میشود، خاطرنشان میکند: برای صدور مجوز این سالنها شرایط مشخصی وجود دارد که باید به طور کامل رعایت شود. یکی از این شرایط، دریافت مبلغی به عنوان حق عضویت از افرادی است که قصد استفاده از فضای مطالعاتی را دارند. این مبلغ بر اساس درجهبندی سالن و مطابق با قوانین و بخشنامههای مربوط تعیین و دریافت میشود.
نوربخش اظهار میکند: در فضای کتابخانهای رسمی هیچگاه مانعی برای خدماترسانی به مردم ایجاد نکردهایم و همواره در تلاش بودهایم موانع احتمالی را برطرف کنیم تا همه بتوانند از این فضاها بهرهمند شوند. با این حال در برخی محلهها و شهرها، مردم ترجیح میدهند از فضاهای مطالعاتی خارج از کتابخانههای عمومی استفاده کنند؛ فضاهایی که ممکن است پرداخت مبلغی برای آنها مسئلهساز نباشد. در چنین مواردی اداره کل کتابخانههای عمومی استان با صدور مجوز، فعالیت این سالنها را در کنار کتابخانهها قانونی و ساماندهی میکند. هدف از این اقدام، حمایت از کسب و کارهای مرتبط با مطالعه و ایجاد نظم در فعالیتهایی است که در چارچوب فضای مطالعاتی تعریف میشوند. این کسب و کارها نیز موظفاند مطابق با قوانین و بخشنامههای موجود، فعالیت خود را تنظیم و مجوزهای لازم را دریافت کنند.
نظر شما