سلامتی و فراغت، دو سرمایه عظیم الهی هستند که اغلب تا زمانی که از دست نروند، ارزش حقیقی آنها را درک نمیکنیم. این غفلت بزرگ، همان حقیقتی است که پیامبر اکرم(ص) قرنها پیش در کلامی تکاندهنده به آن اشاره فرمودند: «نِعْمَتَانِ مَغْبُونٌ فِیهِمَا کَثِیرٌ مِنَ النَّاسِ: الصِّحَّةُ وَالْفَرَاغُ» (صحیح بخاری، حدیث ۶۴۱۲) یعنی دو نعمت است که بسیاری از مردم در آن زیان میبینند و مغبون میشوند: سلامتی و اوقات فراغت. واژه «مغبون» در این حدیث به معنای زیان کردن در یک معامله است؛ گویی انسان گرانبهاترین سرمایه خود را به رایگان از دست میدهد. از این منظر، بیتوجهی به سلامت جسم، نه یک انتخاب شخصی، بلکه نوعی ورشکستگی در امانتداری است.
اما این زیان دنیوی چگونه در ترازوی عدل الهی سنجیده میشود؟ بر اساس کدام منطق، انسان در روز قیامت باید پاسخگوی بیتوجهی به ورزش و سلامت جسم خود باشد؟ این پرسش بنیادین را با حجتالاسلام دکتر محمدحسین فاریاب، عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) در میان گذاشتیم.
بدن؛ نعمتی که امانت است و مورد سؤال
استاد فاریاب در آغاز به یکی از آیات تکاندهنده قرآن کریم اشاره کرده و میگوید: کلام الهی در سوره تکاثر، آیه ۸، یک اصل کلی و فراگیر را برای روز حساب بیان میکند: «ثُمَّ لَتُسْأَلُنَّ یَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِیمِ»؛ آنگاه شما در آن روز از نعمتها بازپرسی خواهید شد. این آیه یک اعلامیه بزرگ است که هر آنچه از جانب خداوند به ما عطا شده، همراه با مسئولیت است و باید برای چگونگی استفاده از آن پاسخگو باشیم.
این استاد حوزه و دانشگاه اضافه میکند: خداوند متعال نعمتهای بیشماری به انسان داده که یکی از شگفتانگیزترین و پایهایترین آنها، بدن او است. بدن، صرفاً یک کالبد مادی نیست؛ بلکه مرکب روح و ابزار انسان برای تحقق هدف خلقت، یعنی بندگی و رسیدن به کمال است. بسیاری از ما با بدنی سالم متولد میشویم و این سلامتی، یک سرمایه اولیه و یک امانت گرانبها از سوی پروردگار است که وظیفه حفظ و نگهداری آن بر عهده ما گذاشته شده است.
قاعده «لاضرر» و مسئولیت فعال در حفظ سلامت
عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) با اشاره به یکی از قواعد بنیادین فقه اسلامی، بحث را عمیقتر کرده و توضیح میدهد: دین اسلام که جامعیتی اعجابآور دارد، براساس قاعده مشهور «لا ضَرَرَ و لا ضِرارَ فِی الاسلام» اجازه هیچگونه ضرر رساندن به خود یا دیگران را نمیدهد. این قاعده فقط به معنای پرهیز از آسیبهای فعال، مانند مصرف مواد مضر نیست؛ بلکه شامل ترک اموری است که منجر به آسیب تدریجی میشوند. بیتوجهی به ورزش و تن دادن به سبک زندگی کمتحرک، مصداق بارز ضرر رساندن تدریجی به این امانت الهی است.
وی تصریح میکند: شاید به همین دلیل باشد که رسول گرامی اسلام(ص) ۱۴ قرن پیش، در جامعهای که دغدغههای اصلی مردم مسائل دیگری بود، بر اموری مانند مسواک زدن، تغذیه سالم و فعالیتهای بدنی مانند سوارکاری و تیراندازی تأکید میکردند. ورود امامان معصوم(ع) به حوزه علم طب و ارائه توصیههای بهداشتی در قالب «طبالرضا(ع)» یا «طبالصادق(ع)» همگی در راستای همین مسئولیتپذیری در قبال سلامت جسم است. حتی در روایات، یکی از حکمتهای وجوب روزه، سلامتی بدن (صُومُوا تَصِحُّوا) عنوان شده که نشان میدهد شریعت الهی، سلامت جسم را در دل مهمترین عبادات نیز لحاظ کرده است.
عبادت، بندگی و پیوند ناگسستنی با جسم سالم
این استاد حوزه و دانشگاه بر ارتباط مستقیم میان توانمندی جسمی و کیفیت عبادت تأکید کرده و میگوید: اسلام دینی نیست که جسم را در مقابل روح قرار دهد؛ بلکه این دو را مکمل یکدیگر میداند. انجام بسیاری از عبادات کلیدی، نیازمند بدنی تواناست. نماز با قیام و رکوع و سجودش، نیازمند سلامت است. روزه گرفتن توان جسمی میطلبد. انجام فریضه حج با آن همه تحرک و مناسک سنگین، بدون بدنی آماده تقریباً ناممکن است. حتی جهاد در راه خدا، چه در میدان نبرد و چه در عرصههای علمی و فرهنگی، نیازمند انرژی و توانی است که از جسمی سالم برمیآید.
حجتالاسلام فاریاب اضافه میکند: شریعت تا آنجا برای حفظ بدن اهمیت قائل است که هرگاه یک عمل عبادی، حتی واجبی مانند وضو یا غسل، به بدن ضرر برساند، تکلیف را تغییر داده و آن را به تیمم بدل میکند. این یک پیام روشن دارد: خداوند راضی نیست بندهاش به بهانه عبادت، به امانتی که خود به او سپرده است، آسیب بزند. حال چگونه ممکن است همین شریعت، دربرابر ترک عامدانه فعالیتی که سلامت بدن را تضمین میکند (یعنی ورزش) بیتفاوت باشد؟
ورزش به مثابه «مقدمه واجب» برای حفظ امانت
وی با استفاده از یک اصطلاح دقیق فقهی، استدلال خود را به اوج رسانده و میگوید: در اصول فقه، مفهومی به نام «مقدمه واجب» داریم. به این معنا که اگر انجام کاری واجب باشد، فراهم کردن مقدمات و پیشنیازهای آن نیز عقلاً و شرعاً لازم میشود. با توجه به ادله فراوان، حفظ سلامت بدن یک وظیفه و واجب شرعی است. از سوی دیگر، علم امروز و تجربیات بشری به قطعیت ثابت کردهاند یکی از کارهای لازم و بیبدیل برای حفظ سلامتی بدن و جلوگیری از بیماریها، ورزش منظم است.
بر این اساس، ورزش کردن، دیگر یک انتخاب شخصی نیست، بلکه «مقدمه واجب» برای ادای تکلیف حفظ امانت الهی یعنی بدن بوده و ترک آن به معنای کوتاهی در فراهم کردن این مقدمه ضروری است و منجر به فرسودگی زودرس بدن، ضعف در عبادت و ناتوانی در انجام وظایف فردی و اجتماعی میشود. این همان تضییع نعمت است که در روز قیامت مورد سؤال قرار خواهد گرفت.
دکتر فاریاب در پایان سخنان خود، تصویر روز قیامت را دوباره ترسیم کرده و خاطرنشان میکند: پرسش روز قیامت صرفاً این نخواهد بود که چرا بیمار شدی بلکه عمیقتر است: من به تو نعمت جوانی، قدرت و سلامتی دادم؛ با این توانایی چه کردی؟ آیا از آن برای بندگی، خدمت به خلق و تعالی روح خود بهره بردی یا با تنبلی و بیمبالاتی آن را به هدر دادی و زمینه ضعف و بیماری خود را فراهم کردی؟ بنابراین میتوان با اطمینان گفت در آن روز بزرگ، باید منتظر پرسش درباره ترک ورزش و بیتوجهی به سلامت جسم نیز باشیم؛ چرا که کفران این نعمت بزرگ، راه را بر استفاده از سایر نعمتها میبندد.
نظر شما