پرونده‌ حقابه ایران از رود هیرمند به عنوان جزئی از دیپلماسی آب سال‌هاست به یکی از محورهای ثابت در روابط تهران و کابل تبدیل شده است؛ پرونده‌ای که فراتر از یک اختلاف مرزی یا زیست ‌محیطی، به مسئله‌ای امنیتی و حیثیتی برای جمهوری اسلامی ایران بدل شده است.
از دولت سیزدهم تا دولت چهاردهم، موضوع حقابه در دستور کار مداوم دستگاه دیپلماسی و نهادهای عالی کشور قرار داشته و حتی در مقاطع اخیر، با تصمیم شورای عالی امنیت ملی، به سطح سیاست کلان نظام ارتقا یافته است. این سطح از توجه نشان می‌دهد جمهوری اسلامی ایران، حقابه سیستان را نه یک مطالبه محلی، بلکه حق مسلم ملی می‌داند که هیچ ‌گاه از آن کوتاه نخواهد آمد.
اما در سوی دیگر، رفتار طالبان با قواعد بین‌المللی و تعهدات حقوقی، همچنان پر از ابهام و بی‌ثباتی است. در حالی ‌که دولت‌های پیشین افغانستان، دست‌کم در ظاهر به مفاد معاهده ۱۳۵۱ پایبند بودند، حکومت فعلی کابل با توجیه‌های غیرمنطقی و گاه کودکانه، از اجرای تعهدات خود شانه خالی می‌کند. طالبان حتی سیلاب‌های طبیعی را که گاه به‌صورت موقت وارد خاک ایران می‌شود، «پرداخت حقابه» تلقی کرده‌اند! این در حالی است که چنین اقدام‌هایی هیچ مبنای فنی و حقوقی ندارد و صرفاً فرافکنی برای فرار از مسئولیت است.
تردیدی نیست که بدعهدی طالبان در تأمین حقابه، مستقیماً بر امنیت و معیشت مردم سیستان‌ و بلوچستان تأثیر گذاشته است. امروز بخش‌های گسترده‌ای از اراضی کشاورزی منطقه با کم‌آبی مواجه‌اند و در کنار آن، تحرکات ناامن و مشکوکی نیز در مرزهای شرقی گزارش می‌شود. تجربه نشان داده هر زمان جریان آب به سیستان برقرار بوده، سطح آرامش و ثبات در منطقه افزایش یافته است.
از سوی دیگر، شرایط داخلی افغانستان نیز بحرانی‌تر از همیشه است. حضور گروه‌های تروریستی و معاند در خاک افغانستان نه‌تنها تهدیدی برای ایران، بلکه خطری برای کل منطقه محسوب می‌شود. اختلافات اخیر میان پاکستان و طالبان نیز از همین بستر شکل گرفته است؛ اسلام‌آباد مدعی است طالبان پاکستان از خاک افغانستان برای اقدام‌های تروریستی استفاده می‌کند. روشن است که اگر طالبان در برابر گروه‌های افراطی مماشات کنند، آتش ناامنی دیر یا زود دامن خودشان را هم خواهد گرفت.
در این میان، جمهوری اسلامی ایران با اشراف کامل بر تحولات شرق کشور، مراقب امنیت ملی و حقوق ملت ایران است. جلسات هماهنگی در سطوح نظامی و امنیتی با محوریت حمایت از نیروهای مرزبانی و صیانت از منابع آبی کشور به‌طور مستمر در حال برگزاری است تا نشان بدهد جمهوری اسلامی ایران، در دیپلماسی آب هم پرتلاش و خستگی‌ناپذیر است.
در یک جمع‌بندی روشن باید گفت حقابه ایران از هیرمند، نه لطف کابل به تهران، بلکه حق طبیعی و قانونی ملت ایران است که بر اساس معاهده رسمی میان دو کشور ثبت شده است. طالبان اگر مدعی دولت‌داری هستند، باید نخستین گام را در پایبندی به همین تعهدات بردارند. آزمون صداقت طالبان، از هیرمند آغاز می‌شود.