به گزارش قدس آنلاین، جهان کار در مسیر تازهای حرکت میکند؛ از مشاغل پشت میز تا کارهای صنعتی، از ذهن تا عضله، هوش مصنوعی با سرعتی بیسابقه به ژرفترین لایههای اقتصاد نفوذ کرده و مفهوم ارزش شغلی را از نو تعریف کرده است. امروز دیگر پرسش اصلی این نیست که چه شغلی وجود دارد؛ بلکه آیا شغل ما میتواند در برابر این موج هوشمند دوام بیاورد؟
براساس برآوردهای مرکز آمار بیش از یکچهارم اشتغال کشور همچنان در بخشهای یدی و صنعتی متمرکز است؛ بخشی که بیش از دوسوم نیروهای آن مهارت دیجیتال ندارند. در چنین دورهای که صنایع کشور میان ماندن در شکل سنتی و گذر به مرحله هوشمند در نوساناند، موضوع بقای کار فیزیکی بیش از همیشه اهمیت یافته است. همین پرسش را در گفتوگویی با دکتر مسلم خانی، مشاور حوزه کارآفرینی و توسعه کسبوکار دنبال کردهایم. او از چندبعدی شدن فرایندهای اقتصادی و صنعتی سخن میگوید و معتقد است آینده مشاغل یدی تنها در صورتی تضمین میشود که با دانش و فناوری پیوند بخورند.
تصور اقبال بلندمدت مشاغل یدی نادرست است
دکتر مسلم خانی بر این باور است که مدلهای سنتی اشتغال دیگر پاسخگو نیستند. سالها تصور میشد ورود فناوری فقط مشاغل ذهنی و اداری را تغییر میدهد، در حالی که موج تازه فناوری به عمق صنعت رسیده و حتی کارهای فیزیکی را بازتعریف کرده است.
او با تأکید بر اینکه تصور تداوم بلندمدت مشاغل یدی نادرست است، میافزاید: در آینده نزدیک ترکیب هوش مصنوعی، اینترنت اشیا و سیستمهای رباتیک نیاز به نیروی غیرماهر که فقط توان بدنی دارد را به سمت صفر میبرد. بقای نیروی انسانی وابسته به آن است که بتواند مهارت فیزیکی خود را با دانش دیجیتال پیوند دهد.
ایران در دوره خاکستری گذار از سنتی به هوشمند
به اعتقاد خانی، ایران امروز در مرحله گذار یا همان دوره خاکستری قرار دارد؛ میان صنعت سنتی و صنعت هوشمند. وی میگوید: بخش زیادی از تولید و خدمات صنعتی کشور هنوز با فناوری نسلهای قدیم کار میکند و همین باعث شده مشاغل یدی دوام داشته باشند، اما وضعیت موقتی است. صنعت دیر یا زود به سمت هوشمند شدن میرود و کارخانههای آینده با نیروی انسانی محدودتر اما ماهرتر کار خواهند کرد.
وی تأکید میکند: این فضای خاکستری را نباید تهدید دید؛ بلکه فرصتی برای تغییر آموزش و ساختار مهارت است، دورهای که میتوان پیش از ورود کامل رباتیک، کارگران و تکنسینها را با زبان فناوری آشنا کرد.
در جهان نیز بر اساس دادههای سازمان بینالمللی کار، نرخ جایگزینی رباتها در صنایع تولیدی طی پنج سال گذشته ۲۳ درصد افزایش داشته است. الگویی که نشان میدهد صنعت جهانی با شتابی که ایران نمیتواند از آن فاصله بگیرد به سوی اتوماسیون رفتاری و هوشمحور حرکت میکند.
کار فیزیکی هوشمند؛ مدل پایدار عصر دیجیتال
خانی خاطرنشان میکند: کار فیزیکی هوشمند تنها مدل پایداری اشتغال در عصر دیجیتال است. کارگر آینده باید هم با ابزار کار کند هم با داده، او باید بتواند نرمافزار مانیتورینگ دستگاه را بفهمد، خطاها را تحلیل و عملکرد تجهیزات را با داده اصلاح کند. این توان تلفیقی، اعتبار تازه نیروی انسانی خواهد بود.
وی میگوید: آموزشهای فنی و حرفهای فعلی باید بازسازی شود تا رشتههایی مثل مکانیک، جوشکاری، برق صنعتی یا پایپلاین نسخههای فناورانه هم داشته باشند. تعریف کارگر در ذهن جامعه هنوز متعلق به قرن بیستم است که باید با واقعیت قرن بیستویکم هماهنگ شود.
فرصت موقت برای بازسازی نیروی کار
خانی معتقد است صنعت ایران هنوز در فاز نیمههوشمند است و میتوان از این فاصله زمانی برای بازسازی نیروی کار استفاده کرد. به گفته او تا چند سال آینده در بخشهای تعمیر و خدمات فنی همچنان انسان محور اصلی کار خواهد بود، اما این فرصت نباید هدر برود. اگر همین حالا برنامهای برای ارتقای مهارتها تدوین شود کشور میتواند طبقه تازهای از نیروی کار صنعتی هوشمند بسازد.
به باور خانی، ورود هوش مصنوعی به مشاغل فکری فقط آغاز این مسیر بود. فناوری حالا از مغز عبور کرده و به عضله بشر رسیده است. با وجود این گذار تنها ۹درصد واحدهای صنعتی کشور از سامانههای هوش مصنوعی یا اینترنت اشیا استفاده میکنند و پیشبینی رسمی تا ۱۴۰۶ افزایش این رقم به ۲۲درصد است. رتبه ۸۶ ایران در آمادگی صنعتی هوشمند نشان میدهد ما هنوز در دوره خاکستری هستیم.
در گذشته تصور میشد ماشینها فقط در کار فکری خطر ایجاد میکنند، اما اکنون ماشینهای هوشمند در کارخانهها، تعمیرات، لجستیک و ساختوساز فعالاند. مسلم خانی یادآور میشود: ماشینها جایگزین کامل انسان نیستند؛ بلکه مکمل او خواهند بود، مشروط بر آنکه نیروی انسانی خود را هوشمند کند در غیر این صورت ماشینها به سرعت از او عبور خواهند کرد.
صنایع سنتی در خطر عدم انطباق با استانداردهای نو
صنایع کوچک و متوسط ایران که بیشترین حجم اشتغال فیزیکی را دارند، در معرض خطر عدم انطباق با استانداردهای جدید هوشمندسازیاند. مشاور حوزه کارآفرینی و توسعه کسبوکار هشدار میدهد: کارگاههایی که هنوز مبتنی بر تجربه سنتی کار میکنند دیر یا زود از بازار بیرون خواهند رفت. دیگر نمیتوان با روشهای قدیمی در برابر بازار دیجیتال دوام آورد. حتی تعمیرکار آینده باید بتواند سنسور و دیتا را بفهمد. مشاغل یدی اگر با دانش همراه نشوند زیر موج فناوری دفن میشوند.
او حذف طبیعی نیروی غیرماهر را شاخص دگرگونی بازار کار میداند و توضیح میدهد: در آینده نیروی انسانیای که نتواند فناوری را در کار خود بهکار گیرد عملاً کنار گذاشته خواهد شد. مشاغل یدی ادامه مییابند اما فقط برای نیروی ماهر و ترکیبی. این یعنی عرضه نیروی کار غیرماهر روند کاهشی میگیرد و ارزش افزوده شغل به سمت مهارتهای چندمنظوره حرکت میکند.
ارتقای کارگر فیزیکی به مهندس اجرایی هوشمند
این استاد دانشگاه میگوید: اگر سیاستگذاری صنعتی کشور با محور آموزش هوشمند و ترکیبی پیش برود، میتوان بخشی از نیروی سنتی را حفظ کرد. شرطش آن است که کارگر و صنعتگر فناوری را دشمن نداند؛ بلکه ابزار ارتقای خود ببیند.
خانی تأکید میکند: آینده صنعت ایران در گرو پذیرش همین تغییر ذهنی است؛ تغییری که نیروی انسانی را از سطح کارگر فیزیکی به مهندس اجرایی هوشمند ارتقا میدهد.
بر اساس محاسبات بانک جهانی، هر یک درصد افزایش مهارت دیجیتال در نیروی فیزیکی تا ۱٫۸درصد رشد ارزش افزوده تولید به همراه دارد. اگر ایران آموزش هوشمند را جدی بگیرد، دهها هزار شغل فیزیکی از میان نخواهد رفت؛ بلکه از نو معنا پیدا میکند.
با وجود سهم ۲۸درصدی صنعت در اشتغال، بیش از دو سوم نیروی کار هنوز بدون مهارت دیجیتال است. تا ۱۴۰۶ اگر سرعت هوشمندسازی واحدهای صنعتی از میزان پیشبینی شده ۲۲درصد پایینتر بماند، حدود یک چهارم مشاغل یدی ایران در معرض حذف یا تغییر ماهیت قرار خواهند گرفت.
گفتنی است، معاون علمی دولت از اجرای آزمایشی هوش مصنوعی در صنایع مادر در رویداد ایران تک خبر داده و اعلام کرده پایلوت هوش مصنوعی در صنایع مادر کشور آغاز شده و هدف، سنجش توان سازگاری خطوط تولید با دادههای هوشمند است. این پایلوت فعلاً در چند واحد بزرگ فولاد، خودرو و پتروشیمی اجرا میشود تا مدل بومی کنترل هوشمند نوشته شود.
نظر شما