بهگزارش قدس آنلاین، احتمالاً در روزهای اخیر تصاویری که از نقاط مختلف کشور منتشر شده و در آن وضعیت بارش برف امسال و سال گذشته در چنین روزهایی را مقایسه کردهاند، دیدهاید و یا سخنان اخیر رئیسجمهور درخصوص وخامت اوضاع آب در تهران که هشدار داده است «در صورت ادامه شرایط کنونی و نبود بارندگی باید تهران را تخلیه کرد» را خوانده و یا شنیدهاید؛ سخنانی که بارها و بارها در شبکههای اجتماعی و سایتها بازنشر داده شد، هشداری است که نشان از وخامت اوضاع، دستکم در شهرهای بزرگ دارد.
اوضاع به قدری بحرانی شده که گفته میشود ۲۸ سد در کشور در آستانه خشکی قرار گرفتهاند و بارشهای سال آبی جاری تا ۱۶ آبان نسبت به مدت مشابه سال گذشته با کاهش ۸۳درصدی همراه شده است. همین موارد موجب شده مسئولان قطع شبانه آب در تهران را به عنوان یک راهکار جدید برای عبور از بحران پیش رو در دستور کار قرار دهند و چه بسا اگر این شرایط ادامه یابد سیاستهای اینچنینی در دیگر کلانشهرها هم پیاده شود.
اما چه شد که امروز به اینجا رسیدیم؟ بسیاری از کارشناسان میگویند تغییرات اقلیمی نه در ایران که حتی در دیگر کشورها هم اوضاع آب را دستخوش تغییرات کرده است، اما بسیاری دیگر از کارشناسان شرایط اقلیمی را یکی از عوامل دخیل در اوضاع دانسته و تأکید دارند درست است که تغییرات اقلیمی میتواند یکی از عوامل ایجاد وضعیت امروز باشد، اما سازنده این وضع نیستند.به اعتقاد بسیاری از تحلیلگران حوزه آب، سیاستهای توسعهای که طی چند دهه اخیر در کشور پیاده شده یکی از مهمترین عوامل وخامت اوضاع آب است؛ این سیاستها موجب شدهاند شهرها و بهویژه کلانشهرهای ما بیش از توان و ظرفیتشان شاهد رشد و توسعه و درنتیجه استفاده بیش از پیش آب شوند و حالا به جایی رسیدهایم که مقام اول اجرایی کشور باید حرف از تخلیه شهر بزند.
عوامل اقلیمی بحران را نمیسازند
کامران داوری، کارشناس مهندسی آب درخصوص چرایی رسیدن به وضعیت موجود در حوزه آب در گفتوگو با خبرنگار قدس ضمن تأکید بر اینکه عوامل اقلیمی، بحران را نمیسازند؛ بلکه چالشهایی هستند در مسیر، ابراز کرد: به هر حال ما در محیط طبیعی زندگی میکنیم و این محیط ظرفیتهایی دارد که این ظرفیتها سال به سال هم میتوانند نوسان داشته باشند مانند بارشها و هم میتوانند در طول زمان همچون مسئله اقلیمی دچار تغییرات شوند.وی ادامه داد: تصور کنید در جادهای رانندگی میکنیم زمانی که این جاده در پیچ قرار میگیرد ما نیز باید بپیچیم بیشک نمیتوانیم جاده را مستقیم برانیم، چنانچه مستقیم راندیم و در دره سقوط کردیم مقصر جاده نیست؛ خودمان مقصر هستیم. با این مثال عوامل بیرونی مانند تغییر اقلیم، جاده هستند و ما همچون رانندهای هستیم که در جاده حرکت میکنیم و ملزم به شناسایی آن و هماهنگی سرعت، جهت حرکت و چابکی خود متناسب با جاده هستیم.
داوری ،عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد ضمن تأکید بر اینکه چنانچه در این حوزه (اقلیم) اتفاقی رخ داده باید از قبل پیشبینی میشده، ابراز کرد: آنچه خارج از یدِ ما رخ میدهد پویایی محیط نام دارد و این پویایی محیط شامل تغییر اقلیم، جمعیت، فناوری، اقتصاد و حتی روابط خارجی میشود که همه اینها اثرگذارند و میتوانند چالش باشند، اما عامل نیستند؛ عامل، ما و توسعه نامتناسب با ظرفیتهای محلی است.وی خاطرنشان کرد: در دنیا تعریف شده چنانچه توسعه قرار است شکل گیرد نباید بیشتر از ۷۰درصد از منابع آبی را استفاده کند. ما هم در ایران در سال ۹۳ مصوبه شورای عالی آب کشور را داریم که عدد ۷۵درصد را به عنوان سقف تخصیص در نظر گرفته، اما از سال ۹۳ تاکنون چنانچه به آمار مراجعه کنید خواهید دید این عدد هر مقدار که در آن دوره بوده به جای اینکه خودش را به عدد ۷۵درصد نزدیک کند، اتفاقاً هر روز از این عدد دورتر شده و یا به عبارت دیگر میزان استفاده از آب از این میزان فراتر رفته است.
وی اضافه کرد: در دنیا گفته میشود برای اینکه در مقابل خشکسالیهای شدید که به خاطر تغییر اقلیم وقوعشان محتمل است، تابآور باشیم، باید میزان مصرف آب را حتی از عدد ۷۰درصد هم پایینتر بیاوریم، اما ما مسیر را برعکس پیموده و میپیماییم و مصارف بیشتری را ایجاد میکنیم و حتی اگر تخصیص جدید آب هم ندهیم، اما پساب را میدهیم. این پساب در گذشته که در اِگو جمع نمیشد تغذیه سفرههای زیرزمینی بود، اما امروز که در اِگو جمع و دوباره برای دیگر مصارف تصفیه میشوند درواقع به این معناست که مصارف را افزایش میدهیم.
این کارشناس آب بیان کرد: با نادیده گرفتن این موضوع و بیتوجهی به عواملی که بحران را تشدید میکنند بهیکباره سورپرایز میشویم و به حالتی میرسیم که چهار سال پشت سرهم افت شدید را تجربه میکنیم و چنانچه این خشکسالی طولانیمدت و بیش از ۱۰ سال زمان ببرد ممکن است عواقب وخیمتری به ما تحمیل کند.برخی از کارشناسان بر این باورند سیاست دولتها در چند دهه اخیر در زمینه خودکفایی سبب شده حوزه کشاورزی بخش زیادی از آب را مصرف کند و این درحالی است که کشت برخی محصولات مطابق با اقلیم ما نیست و همین، بحران آب امروز را بهوجود آورده است. داوری در پاسخ به این نکته خاطرنشان کرد: اتفاقاً برعکس معتقدم طی ۱۵ سال اخیر در بیشتر نقاط کشور بهویژه در شهرهای بزرگ که ما در آنان با بحران آب مواجهیم، سهم کشاورزی در دریافت آب کاهش یافته به طور مثال در مشهد به حدود ۵۰درصد رسیده یعنی مصرف کشاورزی ۵۰ و سایر مصارف هم ۵۰درصد شده است.
کشاورزی؛ آدرس غلط بحران آب
وی انداختن تقصیر بر گردن کشاورزی را آدرس غلط دادن در این زمینه دانست و خاطرنشان کرد: به طور مثال امروز در جیرفت بحران آب به این معنایی که در مشهد و تهران با آن مواجهیم، نداریم. امروز مشکل ما درست در شهرهای بزرگ است و این خلاف آن چیزی است که امروز فقط به کشاورزی مرتبط میدانند. اتفاقاً در شهرهای بزرگی چون مشهد و تهران که با بحران آب مواجه شدهاند کشاورزی سهم کوچکی در ایجاد بحران آب دارد و سهم کشاورزی از مصرف آب نسبت به سالهای گذشته کوچکتر شده و سهم شهر افزایش یافته است.
عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد اضافه کرد: این بحرانی که امروز از آن سخن میگوییم در شهرهای بزرگ است و در شهرهای کوچک به این معنا بحران آب نداریم.
همه چیز بر سر توسعه نامتناسب است
داوری ضمن تأکید بر اینکه بحرانی که امروز در شهرهای بزرگ با آن مواجهیم به سیاستهای توسعهای ما بازمیگردد، خاطرنشان کرد: سیاستهای توسعهای در ایران لجام گسیخته است. امروز با اختصاص یارانهها به شهرهای بزرگ به طور مثال با حفر چند تونل برای اصفهان و یا احداث چند سد برای تأمین آب مشهد و تهران، به این شهرها مجال برای توسعه میدهیم؛ توسعهای که متناسب با ظرفیتهای محلی نیست.
وی بیان کرد: درست است که تغییر اقلیم تجدیدپذیری ما را کاهش داده، اما به جای اینکه متناسب با شرایط شویم، رشد کردهایم و این مشکل اصلی است و آنگاه در ادامه برای اینکه مشکل را رفع کنیم از سهم کشاورزی کم کرده و به سهم سایر بخشها افزودهایم. با این رویه مسئله حل نمیشود و اگر به سراغ این نرویم که توسعه را متناسب با ظرفیتهای خود ادامه دهیم، مشکلات امروز گستردهتر از این خواهد شد. حتی اگر امروز بتوانیم با گرفتن سهم کشاورزی و تزریق آن به توسعه، مشکل را موقتاً رفع کنیم بازهم این روش ایراد دارد.
این کارشناس مسائل آب در ارائه راهکار برای عبور از بحران آب گفت: مدیریت تقاضا یکی از نکاتی است که به جد باید مورد توجه قرار گیرد. همچنین باز گذاشتن دست جوامع محلی در حکمرانی آب یکی از نکات مهمی است که باید مورد توجه قرار گیرد؛ چراکه آنان این مسائل را بهتر میتوانند رفع کنند تا سیاستهای ملی و در آخر اینکه باید نظام پایش و ارزیابی دقیقی به وجود آوریم. داوری تأکید کرد: همه مسائل قابل حل است، منتها رفع آن یک امر ناگهانی نیست. ما مجبوریم به مسائل فوری توجه کنیم، اما بیش از آن باید به مسائل بلندمدت فکر کنیم. آن اتفاقی که امروز رخ داده این است که مسائل بلندمدت به حاشیه رانده و مسائل فوری در صدر نشانده شدهاند و این رویه معضل را تشدید کرده و میکند.
نظر شما