زمستان امسال پیش از موعد تقویمی، سرمای استخوانسوزش را بر بازارها، جیبها و سفرهها تحمیل کرده و برپایی گردهمایی «شب یلدا» که زمانی فرصتی مغتنم برای پیوند مردم و پاسداشت سنتهای کهن ایرانی بود، حالا برای بخش بزرگی از جامعه، چالشی اقتصادی است.
در شروع زمستان۱۴۰۴ همچنان ویترین فروشگاهها پر است از شیرینی، آجیل اعلا و میوههای رنگارنگ، اما کارگران، بازنشستگان و حتی طیف وسیعی از شهروندان طبقه متوسط، اجازه نزدیک شدن به این ویترینها را به خود نمیدهند.
امسال تورم، رکود تورمی و شکاف عمیق درآمد و هزینه از یک سو یلدای۱۴۰۴ را به شبی تبدیل کرده که در آن دغدغه «حفظ آبرو» جایگزین «شادی دورهمی» شده به طوری که عموم شهروندان، خریدهای یلدایی را از فهرست اولویتهای خود حذف کردهاند و از سوی دیگر کسادی بازار و گلایه کسبه از نبود تقاضای مؤثر را در پی داشته است.
شیرینی، میوه و آجیل «گران»، فراوان است
اگر حکایت بازار سرمازده یلدای امسال را از «شیرینی» شروع کنیم، اظهارات فعالان صنفی گویای این است که این بازار با ثبات نسبی قیمتها همراه بوده و میانگین قیمت شیرینیهای خشک و سنتی ۲۰۰ تا ۳۵۰ هزار تومان، باقلوای معمولی کیلویی ۴۸۰ تا ۶۰۰ هزار تومان و شیرینیهای خاص و مغزدار که البته بسیار گرانتر و دورتر از قدرت جیب شهروندان معمولی است.
بارزترین نماد گرانی شب یلدا اما قیمت نجومی آجیل و خشکبار است. شواهد نشان میدهد آجیل ممتاز ترکیبی نسبت به سال گذشته ۸۰ تا ۸۵درصد گرانتر شده است. بنا بر اعلام انجمن تأمین و بستهبندی آجیل، خشکبار و ادویه ایران برخی اقلام خشکبار رشدی تا ۱۰۸درصدی داشتهاند و ادامه این روند، آجیل شب یلدا را بیش از پیش به کالایی لوکس برای خانوارها تبدیل میکند.
در حال حاضر برای شب یلدا هر کیلو آجیل شور ۸۲۰ هزار تومان، آجیل شیرین همراه با باسلوق ۶۶۶ هزار تومان و آجیل شیرین بدون باسلوق ۷۵۲ هزار تومان، قیمتگذاری شده و اتحادیه آجیل و خشکبار هم حداکثر قیمت آجیل شب یلدای امسال را (بدون نخودچی و بادام زمینی) یک میلیون و ۳۰۰ هزار تومان اعلام کرده است.
امسال هر کیلو آجیل شامل پسته برشته، بادام محب شور، فندق شور و بادام هندی برشته یک میلیون و۴۰۰ هزار تا یک میلیون و ۶۰۲ هزار تومان به فروش میرسد و به تفکیک هر کیلو بادام هندی حدود یک میلیون و ۹۰۴ هزار تومان، مغز گردو ۶۹۸ هزار تومان، تخمه کدو شور ۷۷۵ هزار تومان و پسته اکبری شور یک میلیون و ۷۷۵ هزارتومان به فروش میرسد. همچنین آجیل پنج مغز خام ۲ میلیون و ۳۳۲ هزار، آجیل چهار مغز خام ۲ میلیون و ۵۸۵ هزار و آجیل یلدا یک میلیون و ۴۷۵ هزارتومان قیمتگذاری شده است. بنا بر گزارشها این قیمتها در حالی امسال بازار یلدا را به یخزدگی زمستانی پیوند زده که سال گذشته هر کیلو آجیل حدود ۷۰۰ هزارتومان تعیین شده بود.
گفتنی است در بازار میوه یلدایی هم براساس مشاهدهها، انار و هندوانه ۱۷۰ و ۲۰۰ هزار تومانی، نمونههایی واضح و روشن از تورم شدید خوراکیها هستند.
یلدایی با چاشنی بیپولی مردم و دلسردی کسبه
شاید بهترین توصیف برای سیمای بازار شب یلدای امسال این باشد که هم بسیاری از مردم خرید آجیل را اولویت نمیبینند و هم فروشندگان به دلیل نبود تقاضا و مشتری واقعی دلسرد شدهاند. این بدان معنی است که هرچند کمبودی در عرضه نیست، اما «تقاضای مؤثر» هم از بازار رخت بربسته است و شهروندانی که تا دیروز دغدغهشان کیفیت آجیل شب یلدا بود، به چشم خود میبینند و با تمام وجود لمس میکنند که آیین ایرانی یلدا امسال بیش از سالهای گذشته، قربانی تورم و نبود قدرت خرید شده است.
در شرایطی که طی این سالها پای چندین و چند عامل از جمله تحریم، نوسانهای ارزی، هزینه حملونقل، افزایش قیمت تمامشده و سودجویی دلالان به عنوان عوامل اصلی گرانی، وسط کشیده میشود، در بازار یلدای امسال نه فقط گروههای کمبرخوردار؛ بلکه بخش وسیعی از قشر متوسط جامعه ایرانی به طور مشخص توان خرید آجیل را ندارند و به جای خرید کیلویی به خرید «گرمی» یا حذف کامل آجیل روی آوردهاند.
امسال حتی جایگزینی تخمه آفتابگردان یا تنقلات ارزانقیمتتر، راهبرد جدید خانوارها برای حفظ حداقلی آیین شب یلداست؛ هرچند همین اقلام هم نسبت به سال گذشته تورمی دورقمی را تجربه کردهاند.
در سوی دیگر این ماجرا، اصناف و بازاریان ایستادهاند و شاید تصور عموم بر این باشد که گرانی به نفع فروشندگان است، اما واقعیت بازار چیز دیگری میگوید. کاسبانی که چشمانتظار بازار شب یلدا بودند تا چکهای خود را پاس کنند، با مشتریانی مواجهاند که تنها قیمت میپرسند و عبور میکنند و کاهش شدید قدرت خرید مردم، رکود مطلق بر کسب و کار بازاریان حاکم کرده است.
در بازار یلدای امسال بسیاری از میوهفروشان، قنادیها و خشکبارفروشان از کاهش شدید سفارشها گلایه دارند و معتقدند میوههایی که روی دستشان میماند، آجیلی که در انبارها کهنه میشود و شیرینیهایی که خشک و فاسد میشوند، نشاندهنده رکود و بنبست در کسب و کارشان است.
به عقیده کاسبان بازار، وقتی چرخ اقتصاد خرد نچرخد، تولیدکننده و توزیعکننده هم متضرر میشوند و این گرانی بیقید و بیحد، سودی برای اکثریت فعالان بازار ندارد و تنها چرخه رکود را تکمیل میکند. از نگاه کسبه، بازار شب یلدا که زمانی یکی از پررونقترین ایام سال بود، امسال به توقف و انتظاری مبتلا شده که فعلاً هیچ افق روشنی برای آن دیده نمیشود.
یلدا جایی در معیشت حداقلیبگیران ندارد
نگاهی کلی به بازار تقاضا و شیوه مصرف بسیاری از شهروندان در مایحتاج یلدایی امسال نشان میدهد، جامعه ایرانی فقط یک تغییر ذائقه معمولی تجربه نمیکند؛ بلکه سیگنالی از کاهش استانداردهای رفاهی معیشت به مسئولان ارسال میکند؛ چراکه براساس برخی محاسبات، پهن کردن یک سفره یلدای استاندارد (به همراه شام سنتی) امسال، معادل حدود ۴۰درصد از حداقل حقوق یک ماه کارگران را یکجا میبلعد!
در شرایطی که مشاهدههای میدانی حکایت از آن دارند سفره ایرانی در سال جاری، بیش از هر زمان دیگری محدود و مختصر شده است، آمار رسمی هم این افول تاریخی را تأیید میکنند و در این میان، وضعیت کارگران و بازنشستگان از همه دشوارتر است.
وجود تورم بالای ۴۵درصد در حالی از سوی مراجع رسمی تأیید میشود که هزینه سبد معیشت کارگران (۳/۳ نفر) در حال حاضر بهویژه در کلانشهرها ۳۳ تا ۵۵ میلیون تومان برآورد شده و در نگاه خوشبینانهتر برآوردهای رسمی کمیته مزد و مرکز آمار گویای این است که هزینه سبد معیشت حداقلی خانوار کارگری حدود ۲۴ میلیون تومان در ماه است و حقوق کارگر فقط ۴۴ درصد از این رقم را پوشش میدهد و لازم به یادآوری است که خانوارهای حقوقبگیر دولت هم وضعیتی مشابه جامعه کارگری دارند.
خالی از لطف نیست اگر در این میان به گزارش جدید سیاستی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی که در کمتر از دو هفته گذشته، منتشر شده است هم اشاره کنیم. بر اساس این گزارش خوراک روزانه هر ایرانی زیر فشار تورم با کاهشی ۳۰ درصدی به سطحی پایینتر از نیاز اولیه بدن کاهش یافته و سرانه کالری دریافتی هر فرد از حدود ۲هزارو۶۰۰ کالری در سال ۱۳۸۵ به تنها هزار و۸۰۰ کالری در سال ۱۴۰۳ رسیده و این یعنی میانگین انرژی دریافتی روزانه مردم اکنون حدود ۴۰۰ کالری کمتر از حداقل نیاز بدن یعنی ۲ هزار و۲۰۰ کالری است.
واقعیت این است در حال حاضر و از آنجایی که هیچ تردیدی در وجود فاصله کهکشانی میان تورم و رقم حداقلی دستمزد در کشور وجود ندارد، اولویتبندی هزینهها از سوی خانوار ایرانی به شکلی اعمال میشود که خرید نان، تخممرغ و پنیر در اولویت باشد و یلدا، بهعنوان یک هزینه سربار، حذف میشود.
کوتاه سخن اینکه در آستانه شروع زمستان ۱۴۰۴ و در حالی که هزینههای مسکن، خوراک، درمان و آموزش سهم عمدهای از درآمد ماهانه شهروندان را میبلعد، خرید آجیل چند صد هزار تومانی یا میوههای لوکس، وصلهای ناجور برای معیشت بسیاری از شهروندان است و در شرایطی که امروز حداقل حقوق و دستمزد حتی با نرخ رسمی تورم همخوانی ندارد و در برابر تورم واقعی بازار کاملاً رنگ میبازد، برای بازنشستهای که حقوقش شاید کفاف اجارهخانه و دارویش را هم نمیدهد، حتی صحبت از خرید هندوانه و انار و تدارک شام شب یلدا، حکم پاشیدن نمک بر زخم دارد.
