با حلول ماه رجب، یکی از پربرکتترین ایام سال و از ماههای حرام که حرمت و قداستی ویژه دارد، درهای آسمان به روی بندگان گشوده میشود. این ماه، نه تنها یک مقطع زمانی، که یک فصل نوین برای خودسازی، بازگشت و پیمان دوباره با پروردگار است؛ پیشدرآمدی روحانی برای ماههای شعبان و رمضان. در این میان، روایتی نورانی از پیامبر اکرم(ص) وجود دارد که همچون منشوری درخشان، ابعاد مختلف این ضیافت الهی را روشن میکند. این حدیث قدسی که از زبان فرشتهای به نام «داعی» در آسمان هفتم بیان میشود، پنج وعده و بشارت بزرگ الهی را برای اهل این ماه به ارمغان میآورد و ماه رجب را به مثابه «حبلالمتین» یا ریسمانی استوار معرفی میکند که هرکس به آن چنگ زند، مسیر وصل به معبود را خواهد یافت.
ندای آسمانی در شبهای رجب، طوبی للذّاکِرین
نخستین پنجرهای که این حدیث به روی ما میگشاید، تصویر فرشتهای در آسمان هفتم است که وظیفهاش دعوت و ندا دادن است.
متن روایت چنین است: «إنَّ اللهَ تَعالی نَصَبَ فِی السَّماءِ السّابِعَةِ مَلَکا یُقالُ لَهُ: الدّاعی، فَإِذا دَخَلَ شَهرُ رَجَبٍ یُنادی ذلِکَ المَلَکُ کُلَّ لَیلَةٍ مِنهُ إلَی الصَّباحِ: طوبی لِلذّاکِرینَ! طوبی لِلطّائِعینَ!» خداوند فرشتهای به نام «داعی» در آسمان هفتم گماشته که در ماه رجب هر شب تا صبح بندگان را ندا میدهد: «خوشا به حال یادکنندگان! خوشا به حال اطاعتکنندگان!». این ندا، یک دعوت عام و فراگیر است که هر شب تکرار میشود و دو گروه را مشخصاً مورد بشارت قرار میدهد: اهل ذکر و اهل طاعت. «ذکر» تنها به معنای تکرار لسانی اوراد نیست، بلکه یادآوری قلبی و دائمی حضور خداوند در تمام شئون زندگی است. در جهانی که غفلتها انسان را احاطه کرده، ذاکر کسی است که آگاهانه خود را در محضر حق میبیند. طاعت نیز ثمره همین ذکر است؛ آنگاه که قلب به یاد خدا زنده شد، اعضا و جوارح جز به فرمان او عمل نخواهند کرد. این بشارت آسمانی به ما یادآور میشود کلید ورود به برکات این ماه، زنده کردن یاد خدا در دل و تجلی آن در عمل است، همانگونه که قرآن کریم میفرماید: «الَّذِینَ آمَنُوا وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِکْرِ اللَّهِ أَلَا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ» (رعد: ۲۸). آرامش حقیقی، میوه شیرین ذکر الهی است و ماه رجب، بهار این آرامش است.
آغوش باز رحمت
پس از ندای فرشته، خداوند خود مستقیماً با بندگان سخن میگوید و اوج محبت و لطف خود را آشکار میکند: «ویَقولُ اللّهُ تَعالی: أنا جَلیسُ مَن جالَسَنی، ومُطیعُ مَن أطاعَنی، وغافِرُ مَنِ استَغفَرَنی...» خداوند میفرماید: من همنشین کسی هستم که با من همنشین شود، فرمانبردار کسی هستم که از من اطاعت کند و آمرزنده کسی هستم که از من طلب آمرزش کند.
این عبارات، تصویری بینظیر از رابطه عبد و معبود ترسیم میکند. خداوند خود را «جلیس» یا همنشین بندهای معرفی میکند که برای او وقت میگذارد. این همنشینی در خلوت سحر، در سجدهای طولانی یا در تفکر و راز و نیاز با او محقق میشود. او نه تنها همنشین، که «مطیعِ مطیع» خویش است؛ یعنی راه را برای بنده فرمانبردار هموار کرده و اسباب طاعت بیشتر را برایش فراهم میکند و مهمتر از همه «غافر» است؛ آمرزنده کسی که قدم پیش گذاشته و طلب بخشش میکند. این سه وعده نشان میدهد در ماه رجب، رابطه یکطرفه نیست؛ هر قدمی که بنده بردارد، با آغوش باز رحمت الهی پاسخ داده میشود. این همان حقیقتی است که در آیه «إِنَّ رَحْمَتَ اللَّهِ قَرِیبٌ مِنَ الْمُحْسِنِینَ» (اعراف: ۵۶) به آن اشاره شده است. رحمت خدا به نیکوکاران نزدیک بوده و ماه رجب، فرصتی طلایی برای قرار گرفتن در زمره محسنین و تجربه این قرابت بیواسطه است.
منشور مالکیت و محبت الهی
در ادامه حدیث، خداوند با لحنی سرشار از مهر و مالکیت معنوی، بر ویژگیهای این ماه تأکید میکند: «الشَّهرُ شَهری، وَالعَبدُ عَبدی، وَالرَّحمَةُ رَحمَتی...» ماه، ماه من است؛ بنده، بنده من و رحمت، رحمت من است. انتساب ماه رجب به ذات اقدس الهی (شَهری) نشان از شرافت استثنایی آن دارد. این «ماه خدا» است و هرآنچه در آن رخ میدهد، رنگ و بوی الهی دارد. تأکید بر «عَبدی» (بنده من) یادآور شریفترین مدال افتخار انسان، یعنی عبودیت است.
در این ماه، خداوند بندگانش را به صورت ویژه به خود میخواند و این احساس تعلق، بزرگترین سرمایه معنوی مؤمن است و در نهایت، «رَحمَتی» (رحمت من) مُهر تأییدی بر این حقیقت است که در این ماه، رحمت الهی به صورت اختصاصی و بیحد و حصر بر بندگان جاری میشود. این سه عبارت، یک منشور کامل از محبت خداوند است که به بندگانش اطمینان میدهد در این ماه، تحت حمایت، مالکیت و رحمت خاص او قرار دارند. این پیام، پژواک همان ندای امیدبخش قرآن است که میفرماید: «قُلْ یَا عِبَادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلَی أَنفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِن رَّحْمَةِ اللَّهِ» (زمر: ۵۳). ماه رجب، ماه ناامید نشدن از رحمت بیکران خداست.
بخوانید، بخواهید، هدایت شوید
پس از بیان کلیات رحمت، خداوند به سه وعده عملی و مشخص اشاره میکند که ترسیمکننده مسیر بهرهمندی از این ماه است: «فَمَن دَعانی فی هذَا الشَّهرِ أجَبتُهُ، ومَن سَأَلَنی أعطَیتُهُ، ومَنِ استَهدانی هَدَیتُهُ...»؛ هر که مرا در این ماه بخواند، پاسخش میگویم؛ هر که چیزی از من بخواهد، عطایش میکنم و هر که از من هدایت طلبد، او را راهنمایی میکنم. این سه وعده، سه نیاز اساسی انسان را پوشش میدهد؛ ابتدا دعا و اجابت: «دعا» خواندنِ خالصانه پروردگار است. در این ماه، خداوند تضمین کرده هر ندایی را پاسخ خواهد گفت. دیگری سؤال و عطا: «سؤال» درخواست نیازهای مادی و معنوی است. خداوند وعده عطا و بخشش بیمنت را به سائلان این ماه داده است. دیگری استهدا و هدایت: «استهدا» طلب راهنمایی و جستوجوی مسیر صحیح است که والاترین خواسته یک بنده سالک است. خداوند ضمانت کرده جویندگان حقیقت را در این ماه، به سرمنزل مقصود رهنمون شود. این سه وعده، در کنار هم یک نقشه راه کامل برای بنده است و تأکیدی بر آیه شریف «ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ» (غافر:۶۰) که در ماه رجب، جلوهای ویژه مییابد.
ریسمانی از مُلک تا ملکوت
در نهایت، حدیث با یک تمثیل قدرتمند و زیبا به اوج خود میرسد و فلسفه وجودی ماه رجب را اینگونه بیان میکند: «وجَعَلتُ هذَا الشَّهرَ حَبلاً بَینی وبَینَ عِبادی؛ فَمَنِ اعتَصَمَ بِهِ وَصَلَ إلَیَ»؛ این ماه را رشتهای بین خود و بندگانم قرار دادهام؛ هر که به آن چنگ زند، به من خواهد رسید. ماه رجب یک حبل یا ریسمان است که یک سر آن در دست قدرت و رحمت الهی و سر دیگرش در دسترس بندگان روی زمین است. تمام اعمال این ماه، از روزه و نماز و استغفار گرفته تا صدقه و صله رحم، در حکم تارهای تشکیلدهنده این ریسمان مستحکم هستند. «اعتصام» یا چنگ زدن به این ریسمان، یک فعل آگاهانه و ارادی است. این ماه فرصتی است برای بالا کشیدن خود از حضیض غفلتها و رسیدن به اوج قرب الهی. این مفهوم، یادآور دستور بنیادین قرآن کریم است که میفرماید: «وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعًا وَلَا تَفَرَّقُوا» (آلعمران: ۱۰۳). ماه رجب، تجلیگاه این حبلالله است که میتواند انسان را از تفرقه و سرگردانی نجات داده و به وحدت و وصال با معبود برساند.
اکنون که در نخستین روز این ماه مبارک قرار داریم، این ما و این ریسمان محکم الهی. فرصت را غنیمت شماریم و با قلبی آماده و عملی خالصانه، به این ضیافت بزرگ وارد شویم، باشد که در پایان این ماه، از وصلشدگان به درگاه حضرت دوست باشیم.
نظر شما