مثلا کمال عقل در چهل سالگی، آثار چهل روز اخلاص، آثار حفظ چهل حدیث، دعای چهل نفر، دعا برای چهل مؤمن، قرائت دعای عهد در چهل صبح، قبول نشدن نماز شراب خوار تا چهل روز، گریه چهل روز زمین و آسمان و فرشتگان بر امام حسین(ع)، استحباب زیارت اربعین و ... از جمله مواردی است که جایگاه و ارزش والای این واژه و عدد را در معارف اسلامی بیان می‌ دارد.

با این همه، در احادیث، تنها استحباب زیارت اربعین در باره امام حسین(ع) وارد شده است و چنین سفارشی درباره هیچ یک از معصومان(ع) پیش و پس از سیدالشهدا(ع) وجود ندارد. بنابراین از نظر تاریخی و حدیثی، هیچ پیشینه ای را نمی توان برای اربعین و اعمال مربوط به این روز تا پیش از حادثه عاشورا تصور کرد و این ویژگی  و امتیاز، تنها برای امام حسین(ع) است. در گفت وگویی با آیت ا... علی نظری منفرد مدرس حوزه  با اهمیت اربعین در فرهنگ شیعی آشنا می شویم:

  در ابتدا بفرمایید چرا عدد چهل در پیشینه ذهنی و تاریخی ما از جایگاه ویژه ای برخوردار است؟

بله، یکی از تعبیرهای رایج عددی، تعبیر «اربعین» است که در بسیاری از موارد به کار می رود؛ یک نمونه آن این است که سن رسول خدا(ص) در زمان بعثت، چهل بوده است. گفته می شود که عدد چهل در سن و سال انسانها، نشانه بلوغ و رشد فکری است؛ گرچه گفتنی است، برخی از انبیا در سنین کودکی به نبوت رسیده اند. از ابن عباس، به نقل از پیامبر(ص) آمده اگر کسی چهل ساله شد و خیرش بر شرش غلبه نکرد، آماده رفتن به جهنم باشد .در نقلی آمده است که ، مردمان طالب دنیایند تا چهل سالشان شود، پس از آن در پی آخرت خواهند رفت .

در قرآن آمده است که «میقات» موسی با پروردگارش در چهل روز حاصل شد؛ «وَ وَاعَدْنَا مُوسَی ثَلاثِینَ لَیْلَه وَأَتْمَمْنَاهَا بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِیقَاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِینَ لَیْلَه... درباره بنی اسراییل هم آمده که برای استجابت دعای خود چهل شبانه روز ناله و ضجه می کردند. در این نقلها از پیامبر اسلام(ص) آمده که اگر کسی از امت من، چهل حدیث حفظ کند که در امر دینیش از آنها بهره ببرد، خداوند در روز قیامت او را فقیه و عالم محشور خواهد کرد.

در نقل دیگری آمده است که امیرمؤمنان(ع) فرمودند: اگر چهل مرد با من بیعت می کردند، در برابر دشمنانم می ایستادم، درباره نطفه هم  عدد چهل در تحولات بعدی علقه به مضغه تا زمان تولد عنوان شده است. گویی که عدد چهل مبدأ یک تحول دانسته شده است.در نقلی از پیامبر گرامی اسلام(ص) آمده است که اگر کسی چهل روز خالص برای خدا باشد، خداوند حکمت را از قلبش بر زبانش جاری می کند؛ «مَنْ أَخْلَصَ لِلَّهِ أَرْبَعِینَ یَوْماً فَجَّرَ ا... یَنَابِیعَ الْحِکْمَه مِنْ قَلْبِهِ عَلَی لِسَانِهِ» .. نیز در روایت است، کسی که چهل روز طعام حلال بخورد، خداوند قلبش را نورانی می کند.

  دلیل بزرگداشت اربعین حسینی  در فرهنگ شیعی چیست؟

روز 20 صفر ـ یعنی اربعین ـ زمانی است که حرم امام حسین(ع)  یعنی کاروان‌اسرا، از شام به مدینه مراجعت کردند و روزی است که جابر بن عبدا...  انصاری‌، صحابی رسول خدا (ص‌)، از مدینه به کربلا رسید تا به زیارت‌ قبر امام حسین(ع)  بشتابد و او نخستین کسی است از مردمان که قبر آن‌حضرت را زیارت کرد.

در این روز زیارت امام حسین(ع)  مستحب است واین زیارت‌، همان خواندن زیارت اربعین است که از امام عسکری(ع)  روایت ‌شده است.

شیخ طوسی سپس متن زیارت اربعین را با سند به نقل از حضرت صادق(ع)   آورده است‌: السلام علی ولی ا... و حبیبه‌، السلام علی خلیل ا... ونجیبه‌، السلام علی صفی ا... و ابن   صفیه...‌

این مطلبی است که شیخ طوسی‌، عالم فرهیخته و معتبر و معقول شیعه در قرن‌پنجم در باره اربعین آورده است‌. بر اساس اعتباری که این روز میان ‌شیعیان داشته است‌، از همان آغاز که تاریخش معلوم نیست‌، شیعیان به حرمت‌ آن‌، زیارت اربعین می‌خوانده‌اند و اگر می‌توانسته‌اند مانند جابر بر مزار امام ‌حسین(ع)  گرد آمده و آن امام را زیارت می‌کردند. این سنت تا به امروز درعراق با قوت برپاست‌ و شاهدیم که میلیونها شیعه عراقی و غیر عراقی در این روز بر مزار امام حسین(ع)  جمع می شوند.

  چرا به زیارت اربعین توصیه شده است؟

در قرآن توصیه شده است که مؤمنان، ایام ا... را یاد آور شوند تا این روزهای بزرگ الهی فراموش نشود. اربعین در واقعه تداوم کربلاست؛ از این رو برای پاس داشتن روز عاشورا که از اعظم ایام ا... است، در روز اربعین عاشقان حسینی با حرکت امام حسین(ع)   تجدید عهد کنند و این تجدید عهد را در بهترین وجه خود یعنی رفتن به زیارت کربلا ابراز می نمایند.

از این روست که در روایت امام حسن عسکری(ع) ، زیارت کردن امام حسین(ع)   در روز اربعین را از علایم مؤمن دانسته اند.

یکی از دلایلی که باعث شده این روز، روز مخصوص زیارتی امام حسین(ع)   باشد این  است که در این روز سر مقدس امام حسین(ع)   از شام به كربلا برگشت و به بدن مباركش ملحق شد.

  اولین احیاکنندگان اربعین عاشورا چه کسانی بودند؟

در برخی نقلها آمده است که اولین زائر امام حسین(ع)،   جابر بن عبدا... انصاری، صحابی جلیل القدر رسول خدا(ص) بوده است که  در روز اربعین شهادت امام به کربلا آمد و حضرت را زیارت کرد.

سنت زیارت اربعین توسط اهل بیت(ع) احیا شده است و شیعیان به تبعیت از ایشان هر ساله به زیارت قبر حضرت ابا عبدا... الحسین(ع)   می روند و الا زیارت جابر هر چند از اصحاب پیامبر خداست، اما موجب ترغیب بخصوص شیعیان نمی توانست باشد. بلکه نگاه مؤمنان به سیره عملی اهل بیت(ع) بوده است .

در تاریخ آمده است ؛ جابر بن عبد ا... انصارى براى زیارت قبر امام حسین‏(ع)   عازم کربلا می شود،  جابر به نزدیك شط فرات رفته  غسل می نماید، بعد لنگى به كمر بسته و پارچه‏اى را هم به دوش می  افكند و كیسه‏اى بیرون آورد و مقدارى سعد بر خود می پاشد. بعد از این رو به قبر مطهر گفت: «اى حسین، و سه بار این كلمه را تكرار می کند و بعد می گوید: دوست جواب دوست را نمى‏دهد، سپس ادامه می دهد: چگونه جواب مرا بدهى كه سرت را از بدنت جدا كرده‏اند و رگهایت را قطع نموده‏اند، من گواهى مى‏دهم كه تو فرزند پیامبران و فرزند سرور مؤمنان هستی. اى حسین، تو با تقوى هم پیمان بودى و ریشه هدایت به شمار مى‏رفتى، تو پنجمین نفر از اصحاب كسا هستى، تو فرزند سید نقباء مى‏باشى، تو فرزند فاطمه زهرایى‏… ».

بنابراین زیارت اهل بیت(ع) در اولین اربعین نیز نقل شده است، هر چند در اینکه ایشان در اولین اربعین به کربلا رفته اند یا اربعین سال بعد، اختلاف است، اما آنچه دارای اهمیت است اینکه سنت زیارت اربعین توسط اهل بیت(ع) احیا شده است.