به گفته دکتر مهدی علیپور حافظی ارایه چنین سرویسی در کشور نیازمند زیرساخت مناسبی درحوزه مدیریت نشر، از بدو انتشار تا استفاده است.در ادامه گفت وگوی ما را با این دکترای علم اطلاعات و دانش شناسی و استادیار پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران در خصوص زیر ساختهای مورد نیازبرای ایجاد نمونه ملی این سیستم در کشور می‌خوانید.
آقای دکتر به نظر شما آیا می‌توان در کشور مجموعه ای نظیر آمازون (ویژه کتاب) ایجاد کرد؟
- برای پاسخ به این پرسش لازم است ابتدا در مورد کارکرد و عملکرد آمازون در حوزه کتاب اطلاعات اولیه‌ای داشته باشیم. آمازون موسسه‌ای است که دامنه فعالیت آن جهانی است و در حوزه توزیع و فروش کتاب به دو شکل الکترونیکی و چاپی فعالیت می‌کند، دامنه فعالیت آمازون در زمینه کتاب‌های چاپی شامل کتاب‌های کارکرده نیز است و فقط محدود به کتاب‌های نو نیست ،افراد می‌توانند نظرات، دیدگاه‌ها و نقدهای خود را در مورد کتاب‌هایی که خریداری و مطالعه کرده‌اند ارایه دهند و سایر افراد می‌توانند با مشاهده و مطالعه آنها اقدام به خرید اثر نمایند ،در مورد هر کتاب اطلاعات مورد نیاز برای خرید در اختیار افراد قرار می‌گیرد. بنابراین افراد فقط با عنوان یا نویسنده یا مبلغ آن اقدام به خرید نمی‌کنند بلکه تمامی اطلاعات مورد نیاز آنها در اختیارشان قرار می‌گیرد تا انتخاب آگاهانه‌ای داشته باشند ،قابلیت پیشنهاد آثار مناسب و مورد نیاز برای مشتریان در این سیستم وجود دارد. بنابراین در صورتی که افرادی با نام کاربری خود وارد سیستم شده باشند می‌توانند چنین سرویس‌های ارزش افزوده‌ای را به طور ویژه دریافت کنند وسرویس جست و جوی کامل در این سیستم قرار گرفته است. با شناخت این ویژگی‌ها متوجه می‌شویم که ارایه چنین سرویسی نیازمند زیرساخت مناسبی در حوزه مدیریت نشر، از پس از انتشار تا استفاده است. بهره گیری از استانداردهای مناسب برای این منظور مانند بهره گیری از استاندارد فراداده اونیکس (ONIX) و سایر استانداردها برای ذخیره سازی، بازیابی، اشاعه در این زمینه بسیار راهگشا هستند. با چنین اطلاعاتی می‌توانم به این پرسش پاسخ دهم. بله می‌توانیم چنین سرویسی را در کشور راه‌اندازی کنیم. در حال حاضر نیز موسسات و شرکت‌های متعددی در کشور به این منظور اقداماتی را آغاز کرده‌اند و فعالیت‌هایی را به انجام می‌رسانند. بنابراین امکان ارایه این سرویس وجود داشته و دارد. اما دلیل اینکه چرا سیستم‌های مذکور نتوانسته‌اند همپای آمازون حداقل در کشور فعالیت کنند؟ این است که زیرساخت این حوزه در کشور مهیا نیست. استانداردهای مناسب وجود ندارد و یا مورد استفاده قرار نمی‌گیرد. علاوه بر این نشر ما سنتی و غیرعلمی است. نشر و دانش ناشران،توزیع کنندگان و فروشندگان با علوم روز بسیار کم است. بهتر بگویم که نشر ما با فناوری روز این حوزه بیگانه است. از طرفی نیز سرمایه گذاری که در آمازون صورت می‌گیرد، امروزه قابل انجام در ایران نیست. هیچ سازمان، موسسه، شرکت یا ارگانی چنین سرمایه گذاری را انجام نمی‌دهد. دقت داشته باشیم که سرانه مطالعه و سرانه فروش کتاب در کشور نیز طوری نیست که محرک سایرین در این حوزه باشد تا سرمایه گذاری در این زمینه انجام دهند. علاوه بر موارد ذکر شده پرسشی که می‌تواند مطرح شود این است که چرا موسساتی که در این زمینه فعالیت می‌کنند نمی‌توانند رشد مناسبی داشته باشند؟ پاسخ به این پرسش هم تا حدودی با مطالبی که عرض کردم مشخص است. علاوه بر مطالب ذکر شده، موضوع مهمی که در این زمینه وجود دارد این است که ما همواره ظاهر چنین سیستم‌هایی را می‌بینیم و نسبت به پیاده سازی آن اقدام می‌کنیم. طبیعی است با پیاده سازی ظاهر چنین سرویس‌هایی بدون توجه و پیاده سازی زیرساخت‌های لازم نمی‌توان موفق بود.همین دلیل هم موجب شده تا چنین موسساتی در کشور نتوانسته‌اند نقش تاثیرگذاری داشته باشند.
برای شکل گیری این شبکه چه زیر ساختهایی لازم است؟
- یکی از مهمترین نکات در پیاده سازی چنین سرویس‌هایی تهیه مقدمات و زیرساخت آن است. این زیرساخت از تولیدکتاب توسط ناشر آغاز می‌شود که یکی از مهمترین آنها تولید فراداده استاندارد برای اثر توسط ناشر یا ثبت کننده کتاب است. علاوه بر این شبکه اطلاعات نشر یکی دیگر از زیرساخت‌های لازم در این زمینه است. این مورد به دلیل تمایل ویژه نشر کشور به فعالیت سنتی به رغم فعالیت‌هایی که در مورد آن انجام شده همچنان با مشکلات متعددی همراه است. یکی دیگر از زیرساخت‌های مورد نیاز نظام ملی شناساگر دیجیتالی است. این نظام و یا نظامی مشابه آن در کشور وجود ندارد. برای فعالیت زیربنایی در این زمینه نیاز به چنین نظام ملی است. بهره گیری از فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی محیط وب 2 و 3 نیز در طراحی چنین سیستمی می‌تواند مهم و کاربردی باشد. همانگونه که قبلا اشاره کردم قابلیت تعاملی و پیشنهاد دهنده دو سرویس ارزش افزوده مهم در آمازون است که باید در طراحی و ارایه چنین سرویسی در داخل کشور به آن توجه داشت.
زیرساخت مهم دیگر در این زمینه زیرساخت فرهنگی است. به این معنی که تمامی عناصر فعال در حوزه نشر، توزیع و دسترس پذیری کتاب چه چاپی و چه الکترونیکی باید آگاه به تسهیل در شناسایی، تهیه و استفاده از کتاب باشند. علاوه بر این جامعه باید به سمت جامعه دانشی حرکت کرده و سطح مطالعه و استفاده از کتاب به عنوان زیرساخت بهره گیری از محتواهای اطلاعاتی عمومیت بیشتری پیدا کند. در این زمینه محتواهای کتاب و توانایی جذب مخاطب توسط آنها نیز می‌تواند بسیار مهم باشد. موضوع بعدی در این زمینه اقبال و توجه به نشر الکترونیک است. باید نشر الکترونیک از سوی ناشران (ناشران الکترونیک) ،مشتریان (استفاده از کتاب‌های الکترونیکی) ،واسطه‌ها (مانند کتابفروشان آنلاین و کتابخانه‌های دیجیتالی) و سیاستگذاران و قانونگذاران مورد توجه واقع شود تا مسایل و مشکلات موجود در این زمینه مرتفع شود. بنابراین این نکته که نشر ما نیز باید به سمت نشر الکترونیک حرکت کند دور از ذهن نیست و باید چنین اتفاقی بیفتد. اخیرا در پژوهشی که در این زمینه داشتم اقدام به شناسایی ناشران الکترونیک در کشور کردم. با وجود فهرست‌های متعدد در این زمینه متوجه شدم که اکثر ناشران الکترونیک کشور شرکت‌های نرم افزاری هستند و ناشر به معنی ناشر الکترونیک نیستند. در نهایت حدود 20 ناشر الکترونیک شناسایی کردم که برخی از آنها نیز فعالیت مناسبی در این زمینه ندارند. همین موضوع نشان می‌دهد که نشر الکترونیک در کشور ما بسیار نوپاست وبا ابهام مواجه است به همین دلیل نیازمند حمایت و پشتیبانی حقوقی و اجرایی است. نگرانی اکثر این ناشران نیز نبود ساز کار حمایت از ناشران در پیشگیری از استفاده‌های غیر قانونی و غیرمنصفانه در کشور است.
نظر شما