قدس آنلاین- معمولاً افرادی که دارای اعتماد به نفس نیستند یا از خودباوری کمتری بهره دارند، حتی از انجام کارهایی که بلد هستند طفره می‌روند و چه بسا نسبت به سخنی که به آن باور دارند از ترس اینکه مورد تمسخر واقع شوند، آن را کتمان می‌کنند و همین امر سبب سرخوردگی، انزوا، افسردگی و شکست آنان در زندگی خواهد شد.

نخستین دلیل بروز این گونه مشکلات روحی، فراموشی از جایگاه ویژه و استعداد و توانمندی‌های چنین افرادی است، در حالی که خداوند متعال گوهری نایاب در وجود انسان‌ها قرار داده که از وجود خود اوست. خداوند منّان آنگاه در خلقت انسان ها، فرشته‌ها را حاضر می‌سازد، می‌فرماید: «فَإِذا سَوَّیْتُهُ وَ نَفَخْتُ فِیهِ مِنْ رُوحِی فَقَعُوا لَهُ ساجِدِینَ. آنگاه که او را ساختم و از روح خود بر او دمیدم پس شما (فرشتگان) در مقابل او به سجده درآیید. » این فرمان الهی از جایگاه انسان نزد خداوند حکایت دارد که او را بر تمام آفرینش مزیّت داده و بیش از همه مورد توجه و حجت قرار داده است. پی بردن به این حقیقت و این محبت بی انتهای ربوبی نیروی عظیم خودباوری را در وجود انسان سرشار می‌سازد و او را به این باور می‌رساند که باور و پشتیبانی بس عظیم و قدرتمند او را مورد حمایت قرار می‌دهد. پس می‌تواند از عهده سنگین‌ترین کارها برآید.

قرآن مجید برای تقویت روحیه مسلمانان راستین، موفقیت ظاهری دشمنان خدا را ناچیز شمرده است و جایگاه آنان را چنین معرفی می‌کند: «رفت و آمد (و موفقیت‌های ظاهری) پیروزمندانه کافران تو را نفریبد که این دستاورد ناچیز و اندکی است و سرانجام جایگاه آنان در جهنم است که جای بسیار بدی برای آنان تدارک دیده شده است. »

پر واضح است، در ادبیات دینی و قرآنی، گستره دید انسان به حقایق و واقعیت‌های صحه زندگی دشمنان این پیام روشن را دارد که ما درگیر ظاهرسازی‌های دشمنان خدا نشویم و به داشته‌های خود اعتماد و اتکا کنیم. همان گونه که در قرآن آمده است: «وَ لا تَهِنُوا وَ لا تَحْزَنُوا وَ أَنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ. و اگر مؤمن هستید، سستی نکنید و غمگین مباشید که شما برترید. » این گونه پیام‌های اعتمادساز قرآنی می‌تواند راه گشای زندگی ما در همه صحنه‌های روزگار ما باشد، زیرا بخشی از دلهره‌ها و اضطراب‌ها پیامد نداشتن خوداتکایی است. بنابراین، می‌توان نتیجه گیری کرد، انسان‌های سست عنصر که خودباوری کافی در زندگی ندارد، بر اثر نبود امکانات گرفتار این معضل روحی نشده‌اند، بلکه به دلیل شناسایی نکردن توانمندی‌های خویش متبلا شده‌اند.

ب) خودپنداری مثبت

در اصطلاح روان شناسی ارزیابی کلی انسان از خود را چه در جهت مثبت و چه در جهت منفی، خودپندار می‌گویند. ما در روش‌های تربیتی درونگرا، باید بپذیریم که هیچ انسانی بی استعداد نیست، کسانی که بی استعداد نامیده می‌شوند، افرادی هستند که نخواسته‌اند ظرفیت‌های وجود و توانمندی‌های خود را به فضیلت برسانند، در صورتی که با تغییر نگاه به درون و خودپنداری مثبت می‌تواند بر این مشکل روحی چیره شود.

ج) تلقین

بسیاری از انسان‌ها به دلیل شکست‌های پی در پی، به باور غلطی دسترسی پیدا کرده‌اند که همواره امکان پرواز موفقیت آمیز از آنان سلب شده است. این گونه افراد در ابتدا خود را از ذهن و باور خویش کسر کرده و بناحق فرجام زندگی خویش را به دست سرنوشت سپرده‌اند، غافل از آنکه خود ما سرنوشت خویش را می‌سازیم و آن را رقم می‌زنیم.

مهم‌ترین مشخصه این گونه افراد منفی بافی، تخیل گرایی و ناامیدی از رسیدن به هدف است و تنها راه علاج هم در این خلاصه می‌شود که هنگام خطور افکار منفی، که غالباً هنگام خواب یا تنهایی به سراغ انسان می‌آید، لازم است زاویه نگاه را در ذهن تغییر داده و بدون توجه به نقاط منفی، در ابتدا نقاط مثبت و روشن یک کار را مورد توجه و ارزیابی قرار دهیم و همواره آن را به ذهن خویش تلقین کنیم.

(البته داشتن نیم نگاهی به نقاط منفی و بررسی آن در حد و اندازه خودش به شرط تلاش برای برطرف کردن آن، انسان را از بروز اشتباه مصون خواهد داشت.)

د) رویارویی با مشکلات

یکی از روش‌های بازسازی روح خوداتکایی در انسان، در معرض قرار گرفتن و رویارویی با مشکلات فراروی انسان است که افراد باید در میدان عمل و با تجربه اندوزی از درون مشکلات، راهی به سوی موفقیت پیدا کند تا به مرزهای خوداتکایی نزدیک شده و شهد شیرین دستیابی به هدف را بچشد.

حضرت امیرالمؤمنین(علیه السلام) در یک بیان بسیار زیبا و سازنده می‌فرمایند: «هرگاه به خاطر سختی چیزی بیم و هراس بر تو غالب و حاکم شد، در مقابل آن سختی مقاومت کن که در سایه این مقاومت مشکلات بر تو آسان خواهد شد. »

ه) تحقیق و بررسی در زندگی انسان‌های موفق

آشنایی با زندگی انسان‌های موفق یکی از راه‌های درمان افسردگی و عامل ایجاد خوداتکایی است، زیرا معمولاً انسان‌های نامدار و تأثیرگذار، در زندگی شخصی خود همواره با چالش‌های فراوانی روبه‌رو بوده و هستند. نکته مهم این است که مطالعه زندگی این افراد سبب می‌شود در مقایسه سازی روحی، روش مقاومت و تدبیر در برابر مشکلات را آموزش ببیند و از عنصر زمان و بردباری و تحل مشقّت، نردبانی برای رسیدن به هدف بسازد.

و) پناه بردن به دژ مستحکم معنویت

یکی از راه‌های دستیابی به خود اتکایی، تکیه بر عنصر ایمان و توکل به قدرت مطلقه حاکم بر نظام هستی و پرهیز از هنجارشکنی و ارتکاب به معصیت است، زیرا در سایه ایمان و توکل، انسان احساس تنهایی و غربت نمی‌کند و هیچ گاه خود را تنها نمی‌بیند، همان گونه که امام علی(علیه السلام) می‌فرمایند: «المؤمن کالجبل الراسخ، لا یحرکه العواصف... مؤمن مثل کوه استوار است و هرگز بادها او را تکان نمی‌دهد. »

با توجه به این مطالب می‌توان افراد دارای اعتماد به نفس بالا و مطلوب را با این نشانه‌ها شناسایی کرد:

۱- این گونه افراد هرگز از مسئولیت نمی‌گریزند و مسئولیت عملکرد خود را می‌پذیرند و خود را گرفتار فرافکنی نمی‌کنند. به طور مثال اگر در جلسه‌ای با کسی قرار گذاشته‌اند، ولی با تأخیر حاضر شدند، هرگز ترافیک را به دروغ بهانه قرار نمی‌دهند.

۲- در انجام کارهایی که دارای ریسک پذیری هستند، با مطالعه صحیح در پیرامون آن، استقبال می‌کنند و هرگز به خود اجازه نمی‌دهند که ترس، زندگی شان را در برگیرد و مانع تجربه کردن موارد جدید در زندگی آنان شود.

۳- افراد دارای اعتماد به نفس، رفاه طلب و آسایش خواه نیستند. آنان به خوبی دریافته‌اند که رفاه طلبی بزرگ‌ترین عامل از دست دادن موفقیت در زندگی است که سبب افسردگی و دلمردگی می‌شود.

۴- این افراد همواره گذشته خود را به یاد دارند و معمولاً لازم نمی‌بینند با کسی به رقابت برخیزند، گرچه از تجربه دیگران بهره می‌برند و هرگز رقیب آنان نمی‌شوند.

۵- از ویژگی‌های افراد قوی و با اراده آن است که هرگز کارهای خود را به زمان بعد، فرصت آینده، شرایط مناسب و... موکول نمی‌کنند، بلکه پس از دریافت فرصت مناسب، بدون اتلاف وقت، اقدام به انجام کار می‌کنند و هرگز فرصت سوزی نمی‌کنند، بلکه به دنبال فرصت سازی و اقدام هستند.

۶- خوداتکایی از انسان افرادی می‌سازد که هرگز برای ثابت کردن خود، به نفی دیگران نیازی نمی‌بینند، به همین جهت هرگز به خود اجازه پیشداوری در باره دیگران نمی‌دهند و برای اثبات برتر بودن خود به دیگران توهین یا تحقیر نمی‌کنند.

۷- این گونه افراد، هرگز تلاش در جهت تسلط و استیلا بر دیگران انجام نمی‌دهند و نسبت به واکنش‌های منفی مردم واکنش خاصی نشان نمی‌دهند.

۸- توانایی بخشش اشتباهات خود و دیگران را دارند و براحتی در این زمینه تصمیم می‌گیرند و به نقطه نظرات دیگران گوش می‌دهند و از آن استفاده می‌کنند.

این موارد در واقع بخشی مهم از شخصیت افراد دارای اعتماد به نفس است که هرکسی می‌تواند در رویارویی با خود، خویشتن را مورد ارزیابی قرارداده و نقاط ضعف خویش را دریابد. فراموش نکنیم در این ارزیابی، تصویری که از خودتان به دست می‌آورید محصول سالیان متمادی و تربیت‌های خانوادگی و اجتماعی شماست که بتدریج در وجودتان شکل می‌گیرد، بنابراین تغییر آن نیازمند زمان و اراده و برنامه‌ریزی صحیح است.

نتیجه اینکه داشتن یک زندگی با شکوه و آرام مستلزم داشتن درکی بنیادین از وظایف و رسالتی است که بر عهده داریم و با بهره گیری از توکل به خدا بر مشکلات چیره شویم و با مثبت اندیشی، ساحل زندگی را همراه با آرامش به دست آوریم.