به گزارش قدس آنلاین، امروزه اقتصاد ما با مشکلات بسیار زیادی دست به گیربان است، مشکلاتی که همچون یک کلاف پیچ در پیچ درهم تنیده شده و یافتن راه‌حل را با مشکل مواجه کرده است.
در جامعه کنونی بسیاری هستند که در فقر به‌سر می‌برند و لقمه نانی برای خوردن ندارند و در مقابل طبقه سرمایه‌داری هستند که تعداد صفرهای حساب بانکی‌شان را نمی‌توان شمارش کرد.
از جمله سوالاتی که بسیار مطرح است اینکه آیا به واقع راه‌حلی برای این مشکلات وجود دارد؟ آیا می‌توان امید داشت که روزی این مشکلات با اخذ سیاست‌های صحیح و کارآمد، مرتفع شوند و دیگر شاهد فقر، فساد اقتصادی، انحصار، بیکاری و دیگر معضلات اقتصادی نباشیم؟
یکی از سوالاتی که شاید به ذهن برسد این است که سیره امامان معصوم(ع) که بیش از ۱۴۰۰ سال پیش زندگی کرده و اقتصادشان به وسعت اقتصاد امروز نبود، می‌تواند راهگشای زندگی امروز باشد؟
به منظور بررسی این موضوع و پاسخ به این پرسش که راهکارهای امام رضا(ع) برای رفع مشکلات اقتصادی چه هستند با «حجت الاسلام محمد حکیمی» پژوهشگر سیره ائمه و نویسنده کتاب «معیارهای اقتصادی در تعالیم رضوی» به گفت‌وگو نشستیم.
آیا به طور کلی حضرت رضا(ع) تعریفی از اقتصاد دارند و می‌توان در سیره ایشان توجه به مبانی اقتصادی را مشاهده کرد؟
بله؛ ایشان دارای سیاست اقتصادی هستند و نه اقتصاد کاربردی. به این معنا که امام رضا(ع) چهارچوب‌ها و ریل‌های اصلی حرکت اقتصادی جامعه را ترسیم کرده‌اند که چنانچه مورد توجه سیاسیون قرار گیرد، مشکلاتی که امروز با آنان مواجه هستیم، مرتفع خواهد کرد.
قدری در خصوص عناوین مهم اقتصاد رضوی توضیح بفرمایید.
ما، هم دارای قانون اساسی هستیم و هم قوانین محلی، زمانی و مکانی. قانون اساسی به ارائه سرفصل‌ها پرداخته نه اینکه به صورت ریز به مسائل بپردازد، بلکه سرفصل‌ها به صورت کلی معین و تعریف شده‌اند تا مجری قانون آنان را اعمال کند.
مبانی اقتصاد رضوی هم همین گونه هستند. سخنان امام رضا(ع) برگرفته از سخنان امامان پیش از خودشان و قرآن است و زمانی که این‌ها را نگاه می‌کنیم، متوجه راه‌حل‌های اساسی برای حل مشکلات اقتصادی جامعه می‌شویم.
امام رضا(ع) می فرمایند«اِنَّ الله کلّفَ اَهلِ الصِحَه القیام بِشأن اهل ضَمانَت و البَلوا»(خداوند توانمند را مکلف کرده است تا برای رفع نیاز از نیازمندان در جامعه قیام کند)؛ این مسئله(رفع نیاز از نیازمند) تکلیف است؛ این گونه نیست که اگر یک پنجم مال خود را به عنوان خمس پرداخت کردیم، تصور کنیم تکلیف‌مان تمام شده است، بلکه در حقیقت طبق فرمایش امام رضا(ع) تا زمانی که نیازمندی در جامعه وجود دارد باید مورد توجه قرار گیرند تا نیازها از جامعه برداشته شود.
این امر یک قانون کلی است و برای تحقق آن اقتصاددانان و کارشناسان باید گرد هم جمع شوند تا اهل الصحه و بی‌نیازان و در مقابل، مستضعفان را شناسایی و با اخذ امکانات از توانمندان، به نیازمندان کمک کنند.
طبق مفاهیم رضوی این توانمندان می‌بایست در هر زمینه‌ای اعم از دارو، مسکن، خوراک، تحصیل و غیره کمک کننده به جامعه باشند.
طبق اصول اقتصادی رضوی باید «سود بازرگانی» کنترل شود. همواره یکی از مشکلات امروز جامعه ما این است که هر فردی به دلخواه خود، محصولش را گران می‌کند که این امر طبق سیره رضوی دارای اشکال است.
«محدودیت بر مصرف» دیگر مفهوم اقتصاد رضوی است؛ امروز جامعه ما بر دو بخش است. یک عده ندارند و عده‌ای دیگر ریخت و پاش می‌کنند. مطابق تعالیم رضوی از نعمت‌ها باید بهره برداری کرد و نه اسراف.
فقر، کلید مشکلات اجتماعی است
همچنین ایشان به مسئله «فقر و ریشه‌کن کردن» آن بسیار تاکید دارند و می‌فرمایند فقر عامل مرگ و نابودی، سلب شخصیت و کلید مشکلات اجتماعی است.
«تامین نیازمندی‌ها در طبیعت» دیگر شاخصه اقتصاد رضوی است. امام رضا(ع) معتقد هستند که طبیعت می‌تواند ساکنان خود را بی‌نیاز کند به این شرط که بتوانیم از طبیعت به درستی استفاده کنیم.
همچنین ایشان بر «وضع مالیات‌های اسلامی» تاکید دارند و معتقدند دولت اسلامی می‌تواند چنانچه محرومیت طبقات ضعیف از بین نرفت، مالیات‌های اضافه علاوه بر زکات و خمس درنظر گیرد.
توجه به «حق محرومان» از دیگر مولفه‌های اقتصاد مورد نظر امام رضا(ع) است و تاکید دارند به مقداری که جامعه ما نیاز دارد، باید به بی‌نیازان کمک شود، البته نکته مهم این است که امام هشتم(ع) در مسیر کمک به محرومان «تامین سالانه» را نیز ضروری می‌دانند؛ به این معنا که هر روز به درب خانه فقرا مراجعه نکنیم، بلکه معتقدند نیازمندی‌های آنان باید به صورت سالانه تامین شود و نیازمندان اطمینان خاطر داشته باشند که با مشکل مواجه نخواهند شد.
با توجه به اینکه «محدودیت در مصرف» را یکی از مؤلفه‌های اقتصاد رضوی نام بردید، آیا منظور از عمل به اقتصاد رضوی این است که تنها به خورد و خوراک در حد سیر شدن بسنده کنیم؟
در واقع امامان ما به تمام ابعاد زندگی بشری آشنایی داشتند. به طور کلی یکی از مهمترین دلایلی که سخنان ائمه در میان مردم نفوذ می‌کرد توجه به تمام ساحات انسانی بود و نه فقط یک ساحت.
امام رضا(ع) هم از این قاعده مستثنی نبودند. به طور کلی «تامین سطح زندگی» از جمله مؤلفه‌هایی است که در اقتصاد رضوی آن را مشاهده می‌کنیم. ایشان تاکید دارند که اقتصاد، تنها فراهم آوردن یک لقمه نان نیست، بلکه لباس، بهداشت، تزئین، آرایش، عطر و وسایل رفاهی برای گذران زندگی لازم و ضروری است.
همچنین ایشان بر حرمت مال و رشد آن تاکید دارند و معتقدند که مال ارزشمند است، بنابراین باید در راه رشد آن کوشا باشیم و نه در راه ورشکستگی.
تاکید امام رضا(ع) بر استفاده از لباس زیبا
آیا روایاتی از ایشان وجود دارد که به این مقولات(توجه به لباس، عطر، تزئین و آرایش) پرداخته باشند؟
بله؛ احمد بن ابی نصر بزنطی می‌گوید: پدرم گفت: درباره پوشیدن لباس‌های زیبا چه می‌گویی؟ گفتم: شنیده‌ام امام حسن(ع) لباس‌های زیبا می پوشید.
امام رضا(ع) فرمودند: بپوش و زیبا بپوش. زیرا جدم علی بن حسین(ع) روپوش(عبای خز که قیمت آن ۵۰۰ درهم بود، می‌پوشید) همچنین ردای ۵۰ دیناری داشت، که زمستان را در آن می‌گذرانید و چون زمستان تمام می‌شد آن را می‌فروخت و پولش را به بینوایان می‌داد.
امام رضا(ع) پس از این گفتار این آیه را خواندند که؛ بگو چه کسانی ممنوع کردند زینت‌هایی را که خداوند برای بندگان خویش پدید آورد...
در کتاب «معیارهای اقتصادی در تعالیم رضوی» به مقوله سرمایه‌داری در سیره رضوی پرداخته‌اید، نظر ایشان در این خصوص چیست؟
سرمایه داری از نظر امام رضا(ع) به این معنا است که اجازه دهیم قشری جیب مابقی ملت را خالی و از ثمره کار دیگری بهره برداری کنند، که این امر محکوم است.
به عقیده امام رضا(ع) معمولا طبقه سرمایه‌دار، افرادی هستند که با نفوذ به درون حکومت، امور کلیدی را در دست می‌گیرند و امکانان مختلف و متنوعی را از آن خود می‌کنند.
ایشان «انحصارطلبی» را یکی از مؤلفه‌های سرمایه‌داری می‌دانند. متاسفانه گاهی برای وارد کردن محصول و کالایی به کشور، برخی اقدام به زد و بند و در نهایت قیمت‌گذاری دلخواه و یا اینکه اقدام به احتکار می‌کنند که در تعالیم رضوی این اقدام محکوم است.
از دیدگاه ایشان علل و عوامل فقر چه چیزهایی هستند؟
حضرت رضا(ع) «ظلم و گران فروشی»، «مدیریت غیرمتخصص» که ناآگاهان برای مردم برنامه ریزی کنند را عوامل ایجاد فقر می‌دانند و تاکید دارند که متخصصین باید امور را در دست گیرند.
همچنین «فساد اموال و چپاول» و «حاکمیت سرمایه داری» از دیگر عواملی است که از دیدگاه امام هشتم(ع) فقر را به دنبال دارند و برای رفع این معضل بر «اخوت اسلامی» تاکید می‌کنند و همچون دیگر ائمه می‌فرمایند «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَة»(مومنان برادر هستند) که این برادر بودن، مسئولیت اقتصادی را به دنبال دارد.
آیا ایشان راهکاری برای حل مشکلاتی نظیر بانکداری دارند؟
بله؛ «تغییر نکردن سطح زندگی با بدهی» یکی از مؤلفه‌هایی است که امام رضا(ع) بر آن تاکید دارند؛ امروزه بسیار مشاهده می‌کنیم که به دلیل سودهای بالای بانکی تولیدکنندگان و دیگر اقشار جامعه با اخذ وام زندگی‌شان دچار اخلال و چه بسا منزل مسکونی‌شان هم مصادره می‌شود.
امام رضا(ع) تاکید می‌کنند که سود پول، دارای اشکال است و راه‌هایی را نشان می‌دهند که طبق آن باید اصل پول اخذ شود و نه سود آن.
متاسفانه به دلیل مشکلات موجود در نظام بانکداری ما، کارگران و طبقه ضعیف برای اخذ وام با مشکلات بسیار دست به گریبان هستند؛ اما در مقابل بسیاری به راحتی اقدام به اخذ وام می کنند و بازپرداخت هم ندارند. سیاستگذاری این امور را امام رضا(ع) مشخص کردند که سیاسیون باید مورد توجه قرار دهند و قوه قضائیه هم نظارت داشته باشد بر حسن انجام وظیفه مسئولان.
آیا ایشان الگویی برای بحث مبارزه با مفاسد اقتصادی ارائه کرده‌اند؟
قطعا، ایشان متناسب با نوع فساد اقتصادی، مدل مبارزه متفاوت از مصادره اموال گرفته تا حتی اعدام را درنظر گرفته‌اند.
ایشان مال را به مثابه خون در بدن می‌دانند و تاکید دارند حرمت مال هر فرد برابر است با حرمت خونش. به این معنا که چنانچه فردی کالایی را گران کرد در حقیقت خون مردم را ریخته است.
اسلام و امام رضا(ع) تاکید دارند پول حکم خون را دارد و همان گونه که خون باید به تمام اعضای بدن برسد، پول نیز باید در دسترس مردم باشد؛ همان طور که قطع خون در عضوی از بدن، بیماری و سکته را به‌دنبال دارد، عدم تزریق پول به بخشی از جامعه و تضییع حقوق آنان، مشکلات و کجی‌ها را به دنبال دارد.
به طور کلی چنانچه دقت کنیم امام رضا(ع) در دوران مأمون به دلیل فساد حکومت حاکم، ولایت عهدی را نپذیرفتند و شرط کردند که در هیچ کاری دخالت نکنند.
در دوران امام رضا(ع) جامعه شیعه به امامان معصوم روی آورده بودند و باتوجه به اینکه مأمون هم این مسئله را متوجه شده بود، بنابراین با دخیل کردن امام رضا(ع) در حکومت، درصدد بود نوعی مشروعیت برای حکومت و فسادهای خود ایجاد کند که امام رضا(ع) با تیزبینی و شروطی که وضع کردند مانع از تحقق این نقشه شدند. تمام این موارد برگرفته از مشی ایشان در مبارزه با فساد اقتصادی است.
و اما سخن پایانی.
همان گونه که پیش از این گفتم امام رضا(ع) اصول اساسی و سیاست‌های کلی اقتصادی را مشخص و به درستی ریل‌گذاری کرده‌اند و این مردم و مسئولان هستند که باید برای تحقق این اصول همت کنند و تا زمانی که مسئولان در این مسیر گام برندارند، اوضاع اقتصادی به همین شکل خواهد بود.
انتهای پیام/
نظر شما