واکاوی جایگاه زنان و دختران در جامعه و معضلات و مشکلات پیش روی آنان دستمایه تولیدات سینمایی زیادی قرار گرفته است که شاید بتوان فیلم «من ترانه پانزده سال دارم» را فیلمی پیشرو در طرح مشکلات دختری در خانواده‌ای از هم پاشیده دانست. پس از آن آثار دیگری مرتبط با مسائل دختران نوجوان و اختلاف با خانواده‌هایشان ساخته شد. فیلم «هیس دخترها فریاد نمی‌زنند» ساخته پوران درخشنده با پرداخت به قصه‌ای واقعی از تعرض به دختری خردسال از سوی یکی از نزدیکانش، خانواده‌ها را متوجه حساسیت‌ها و مراقبت از فرزندانشان کرد.
سینمای ایران در این سال‌ها توجهی جدی به مسائل دختران و زنان داشته است چه از سوی فیلمسازان زن و چه مرد. درباره اهمیت پرداختن به مسائل مرتبط با دختران در فیلم‌های سینمایی با مریم بحرالعلومی، کارگردان آثاری چون «قطع فوری»، «شهربانو» و «پاسیو» گفت‌وگو کردیم که می‌خوانید.
کارنامه قابل قبول سینمای ایران
کارگردان فیلم «شهربانو» که در اثر پیشین خود «پاسیو» هم به مسئله دختران و زنان پرداخته است درباره توجه فیلمسازان به این قشر از جامعه برای پرداخت‌های سینمایی می‌گوید: این توجه و حساسیت از سوی فیلمسازان وجود دارد اما مسئله اینجاست که چقدر به آن‌ها این فرصت و اختیار داده می‌شود تا از واقعیت‌ها و مشکلات حرف بزنند.
خوشبختانه در سال گذشته آثار سینمایی درخشانی درباره دختران
داشتیم. ضمن اینکه سینمای ایران در پرداختن به مسائل زنان و دختران از سال‌ها قبل پیشگام بوده و آثار ماندگاری همچون «من ترانه پانزده سال دارم» یا «دیشب باباتو دیدم آیدا» رسول صدرعاملی با موضوع مسائل دختران، گواه بر این مدعاست و با وجود همه محدودیت‌ها، آثار خوبی در حوزه مسائل دختران و زنان ساخته شده است.
بحرالعلومی با بیان اینکه ورود به مسائل دختران از دغدغه‌های همیشگی من در فیلم‌سازی بوده است، خاطرنشان می‌کند: به عنوان یک سینماگر همان قدر که وظیفه داریم به مسائل و مشکلات زنان در آثار سینمایی بپردازیم، بایستی ریشه‌یابی و آسیب‌شناسی را از دختران آغاز کنیم. وظیفه سینماگران به چالش کشیدن و طرح مسئله و حل مسائل است و سیاست‌گذاری و بازنگری در قوانین، کار مسئولان است که با دیدن چنین آثاری به فکر واداشته شوند. فیلمسازان وظیفه خودشان را در این باره انجام می‌دهند و من هم به عنوان یک فیلمساز در این حوزه دغدغه‌مند هستم همان طور که در آثار قبلی‌ام به معضلات زنانه پرداختم.
اهمیت توجه به اکران‌های دانشگاهی
این پرسش وجود دارد که آیا سینما در حد طرح مسئله به مشکلات دختران پرداخته یا مسیری را هم برای ارائه راهکار گشوده است؟ کارگردان فیلم «پاسیو» پاسخ می‌دهد: در دل طرح مسئله، راهکار و پیشنهاد هم گنجانده می‌شود اما هر کاری را باید به کاردان آن سپرد. ما به عنوان سینماگر، فیلمساز و تحلیلگران عرصه نمایش تا یک جایی به مسائل اجتماعی تسلط و اشراف داریم و می‌توانیم راهکار بدهیم بنابراین حتماً باید از پژوهشگران و صاحبان اندیشه در حوزه جامعه‌شناسی کمک گرفته شود تا این مسائل به مشورت گذاشته شوند و برای آن‌ها راهکار و پیشنهاد ارائه شود.
به گفته بحرالعلومی متأسفانه همکاری بین دستگاه‌ها به شکلی نیست که همین خواسته به وقوع بپیوندد. او اضافه می‌کند: چرا به اکران‌های دانشگاهی بها داده نمی‌شود؟ چرا پس از اکران برخط، فیلم‌ها به فراموشی سپرده می‌شوند؟ چرا دانشگاه‌هایی که بیش از نیمی از محصلان آن‌ها بانوان هستند، فیلم‌هایی که معضلات دختران و زنان را به چالش می‌کشند را برای تحلیل و بررسی نمایش نمی‌دهند؟ اگر این فیلم‌ها در دانشگاه‌ها اکران شوند، فرصت مداقه درباره آن‌ها به وجود می‌آید. حتی می‌توان فیلم‌هایی که به معضلات دختران نوجوان می‌پردازند را در دبیرستان‌ها برای دانش‌آموزان دختر نمایش داد تا زنگ خطر و هشداری برای آن‌ها درباره مسائل پیرامونی‌شان باشد.
این فیلمساز تأکید می‌کند: دستگاه‌های متولی باید به فعالیت‌های فرهنگی برای آگاهی‌بخشی جامعه اهمیت بدهند. مدیران دانشگاه‌ها باید از نمایش این فیلم‌ها استقبال کنند و مسائل آن‌ها مورد بحث و گفت‌وگو قرار بگیرد. بار مالی چندانی هم ندارد اما تأثیرات فرهنگی و اجتماعی آن زیاد است.
مرز باریک میان سیاه‌نمایی و واقع‌نمایی
آیا نگاه به مسائل دختران در بیشتر فیلم‌های مرتبط با بزرگنمایی مسائلی همچون ازدواج زودهنگام، تجاوز و مسائل مرتبط با خانواده‌های آسیب‌پذیر است یا مسائل و دغدغه‌های دیگر دختران قشر متوسط جامعه هم از سوی فیلمسازان مورد توجه قرار می‌گیرد؟ بحرالعلومی معتقد است: شاید برخی فیلم‌ها با محوریت مسائل دختران و زنان به لحاظ کیفی، فنی و هنری آثار خوبی نباشد اما فیلم‌های درخشان و قابل تأملی هم در حوزه دختران و زنان ساخته شده است مثلاً کارگردانی همچون پوران درخشنده از فیلمسازان مطرحی است که در حوزه دختران آثار قابل توجه و تأملی دارد.
وی با بیان اینکه دست سینما برای پرداختن به معضلات مرتبط با زنان و دختران بازتر از مدیوم تلویزیون است خاطرنشان می‌کند: مسائل چالشی‌تر در آثار سینمایی بهتر دیده و پرداخته می‌شوند مثلاً دغدغه اشتغال و جایگاه اجتماعی دختران و زنان از مسائل اساسی در سینما بوده است. شاید ریشه‌یابی معضلات مربوط به زنان و دختران جامعه کمی سیاه به نظر برسد اما ارزش طرح مسئله نباید فراموش شود. چالشی که فیلمساز با اثرش روی آن دست می‌گذارد بایستی مورد توجه متولیان و قانون‌گذاران قرار بگیرد تا معضلاتی که در پرونده‌های واقعی به پایان‌هایی تلخ منجر می‌شوند با آثار سینمایی مورد بررسی و حساسیت قرار گیرند.
به باور این کارگردان، اگر سینما به این مسائل نپردازد، پاک کردن صورت مسئله است و این در تضاد با رسالت و وظیفه فیلمساز است. سینمای پویا بایستی نسبت به مسائل اجتماعی حساسیت داشته باشد.
خبرنگار: زهره کهندل
نظر شما