فقیر و غنی و زائر و مجاور نمی شناسد، چه کسی است که دلش نخواهد میهمان سفره اهل کرم باشد و لقمه تبرکی از این خوان گسترده نصیبش شود. اصلا هر چیزی که در حریم حرم حضرت رضا(ع) باشد متبرک به وجود گرانقدرشان است. این تبرک گرفتن هم مال امروز و دیروز نیست، در همه این سال هایی که این صحن و سرا و این وجود مقدس و پربرکت در این شهر بوده، تبرک جستن و مهمان پذیری هم بوده است، هر چند سفره‌داری در حرم مطهر سابقه رسمی‌اش به ۵۰۰ سال پیش برمی‌گردد که تیموریان ساز وکاری درست کردند و مهمانسرایی راه انداختند که اسمش بود "غلورخانه" و با نذورات برای فقرا و نیازمندان غذایی مثل حلیم می‌پختند. اصلا همه این‌ها وسیله بودند، چه تیموریان، چه صفوی‌ها و هر کسی که خودش و نامش را در تاریخ حریم حرم مطهر ثبت کرده است. بهانه‌ها و وسیله‌هایی که به خواست خدا و به دلیل وجود مبارک امام جمع شدند و غذایی را تبرک کردند و به مردمی دادند که دل‌شان می‌خواهد جوری که بهتر است قسمتی از رزق‌شان متبرک شود به بزرگترین وجود قدسی که در دیارشان دارند. در دوره صفوی که همه چیز سر و سامان بیشتری می‌گیرد مهمانسرای حضرت هم رونق می‌گیرد و خدام حرم هم علاوه بر زائران و نیازمندان از غذای حرم استفاده می‌کنند. این می‌شود که موقوفات و نذورات زیادی برای این پذیرایی اختصاص پیدا می‌کند. آن زمان مهمانسرا انباری داشته که اسمش را گذاشته بودند "حویج خانه" مهمانسرا هم نظم انظباطی می‌گیرد و افرادی به عنوان «توشمال» (خوان‌سالار یا ناظر آشپزخانه)، ناظر شیلان، سفره‌چی، کباب‌پز، بریانی‌پز، رحبان(خوش‌آمدگو)، قاپوچی(دربان)، ایاغچی(پیشخدمت) و چند سمت دیگر، در آشپرخانه حضرتی خدمت می‌کردند و مواجب می‌گرفتند.
در بعضی ایام سال، غذاهایی ویژه در آشپزخانه حرم می‌پختند با عنوان "شیلان" . شیلان به لحاظ کیفیت و تنوع، منویی بسیار کامل، خوشرنگ، خوشمزه و مخصوص اعیاد بود. در دوره ناصرالدین‌شاه، آشپزخانه که به آن «کارخانه مبارکه» هم می‌گفتند، به دو قسمت جداگانه تقسیم شد؛ یک قسمت آشپزخانه مخصوص پختن غذای زوار بود که در ضلع جنوبی بالاخیابان(بست شیخ طوسی امروزی) قرار داشت و قسمت دیگر، آشپزخانه مخصوص خدّام بود که محل آن در ایوان جنوبی صحن نو قرار داشت. روزانه، تعداد معینی از زوار و گاهی هم مهمانان ویژه، بر سر سفره حرم رضوی می‌نشستند. در ایام محرم و صفر هم، بعد از برگزاری مراسم عزاداری که معمولاً به صورت روزانه در حرم برقرار بود، عزاداران را به صرف غذا دعوت می‌کردند. بعدها با ساخت مهمانسرای ویژه، ابتدا در بست شیخ طوسی و بعدها در بست نواب صفوی و این روزها در صحن غدیر، ساز و کار پذیرایی از زائران و مجاوران حرم رضوی، پیشرفت کرد و تبرک جستن از غذای حضرت متفاوت شد.
مهمانسرای جدید
خاندان کرم، کارش جود و کرم و بخشش است در این سالها کار مهمانسرای حضرتی سامان گرفته است چون قرار است کرامت شامام رضا(ع) شامل حال میهمانان و زائران شود. در همه دوران ها کسانی بودند که با نذر و نیاز مهمانسرای حضرتی را پر رونق نگه می داشتند و این ماجرا در سال های اخیر به دلیل توزیع غذا بین تعداد بیشتری از زائران و مجاوران پر رنگ تر شده است.
اصلاح و بازسازی ۱۱۰ متر خطوط پرکن دیگ های پخت برنج و خورشت مهمانسرای غدیر و سرویس و نگهداری ۲۰۵ دستگاه تجهیزات پخت و پذیرایی مهمانسرای غدیر و ۲۴۷ دستگاه تجهیزات پخت و پذیرایی هم در مهمانسرای حرعاملی کارهایی بوده که برای پذیرایی از زائران محترم آستان رضوی در همین چند سال اخیر انجام شده است.
نویسنده: صدیقه سادات بهشتی
نظر شما