بدون تردید حرکتی که امام رضا(ع) از مدینه تا خراسان بزرگ آن روز انجام دادند اگر چه با مکر و اجبار مأمون عباسی آغاز شد اما تحولاتی شگرف را در ایران و حیات ایرانیان رقم زد. سیاست عباسیان بر این بود که ائمه(ع) با مردم ارتباط مستقیم و گسترده نداشته باشند و بر اثر همین سیاست آن حضرات(ع) را تحت نظر داشتند چنان که حضرت موسی‌بن‌جعفر(ع) را به بغداد، امام رضا(ع) را به خراسان، جوادالائمه(ع) را به بغداد و امامان هادی(ع) و عسکری(ع) را به سامرا انتقال دادند و مانع از ارتباط عمیق و مستقیم آن حضرات(ع) با مردم می‌شدند.

اگر چه مأمون با چنین سیاستی امام رضا(ع) را به ولایت‌عهدی منصوب کردند تا مانع ارتباط ایشان با مردم و جذب قلوب توسط حضرت(ع) شود اما عالم آل‌محمد(ص) به گونه‌ای تدبیر کردند که مردم بیشتر در جریان امامت قرار گرفتند به‌ویژه هنگام حضور در نیشابور که حدیث سلسلة‌الذهب را انشاء و در پایان آن پذیرش و تبعیت از امام را شرط ورود به قلعه توحید معرفی کردند.

تدبیر با خداست

اینجا است که بیش از پیش درمی‌یابیم تدبیر با خدای متعال است مثل ماجرای نماز عید فطر امام رضا(ع) که وقتی مأمون عظمت حضور و همراهی مردم با حضرت(ع) را دید، مانع شد و اجازه نداد نماز توسط حضرت علی‌بن موسی‌الرضا(ع) اقامه شود.

مناظراتی که به نفع امام(ع) تمام شد

مناظرات امام رضا(ع) فقط با علما و بزرگان از مسلمانان نبود بلکه با علمای دیگر ادیان هم مناظره داشتند اما برخلاف آنچه مأمون تصور می‌کرد و قصد تخریب شخصیت و جایگاه امام(ع) را داشت، ایشان چنان در مناظرات علمی و اخلاقی رفتار کردند که نتیجه کاملاً به نفع امام(ع) و جریان امامت تمام شد. این مناظرات در قالب کتاب جمع‌آوری و منتشر شده است یا رساله ذهبیه ایشان کتاب معرفت و درس زندگی است همه نشان می‌دهد امام(ع) معنویتی دارد که مردم را جذب می‌کند.

امام رضا(ع) در تبیین جایگاه امامت و اینکه چه کسی باید رهبری مردم را عهده‌دار باشد بسیار کوشیده و موفق عمل کرده‌اند که همین تبیین و روشنگری و تأثیری که بر مردم داشت باعث شد مأمون درنهایت حضرت(ع) را در سناباد طوس، مشهد امروزی به قتل برساند.

ما ایرانیان تشیع و حب اهل بیت(ع) را بیش از هر کس وام‌دار امام رضا(ع) و معارف نابی هستیم که ایشان برای ما به یادگار گذاشته‌اند؛ برای مثال کتاب عیون اخبارالرضا(ع) که توسط شیخ صدوق(ره) تألیف شده تماماً روایاتی از حضرت رضا(ع) است و معارف متنوعی را عرضه می‌کند. علاوه بر این، علاقمندی مردم ایران به معرفت به معارف اهل بیت(ع) باعث شد که در پرتوی رأفت و علم عالم آل‌محمد(ص) تشیع در ایران گسترش بیابد و اتفاقات مبارکی را در طول تاریخ رقم بزند.