مادران نه تنها در زندگی واقعی، که روی پرده سینما هم جزو جذاب‌ترین شخصیت‌های سینمایی هستند. «مادری» در سینما جلوه‌های مختلفی داشته و این جلوه‌ها بارها در فیلم‌های مختلف و توسط کارگردانان بزرگ به اشکال تکان‌دهنده‌ای به تصویر کشیده شده است. به مناسب فرا رسیدن روز مادر تصمیم گرفتیم این فیلم ها را دقیق تر بررسی و معرفی کنیم.

"مادر" فتحعلی اویسی – ۱۳۶۳

در سال هایی که ذائقه سینمای ایران به سمت دفاع مقدس بود، "فتحعلی اویسی" در نخستین فعالیت حرفه ای خود در پس از انقلاب، فیلم "مادر" را جلوی دوربین برد. فیلمی که داستانش به زمان حمله مغول ها به ایران برمی گردد و داستان مادری را به تصویر می کشد که پسرش توسط مغول ها به اعدام محکوم می شود اما مادر تلاش می کند تا این حکم در مورد فرزندش اجرا نشود اما او هیچگاه نمی تواند فرزند خود را ببیند تا زمانی که پسرش به دست مغول ها کشته می شود.

"مادر" علی حاتمی – ۱۳۶۸

مرحوم "علی حاتمی" در سال ۶۸، دومین تجربه سینمای پس از انقلاب ایران در پرداخت به مقام مادر را رقم زد. تجربه ای که نتیجه اش، بهترین فیلم سینمایی در مورد مادر تاریخ سینمای ایران شد. "مادر" حاتمی، همان اندازه فرامتنی نوشته شده که دیگر شخصیت ها و داستان هایشان. فیلم به مدد شخصیت پردازی های بسیار خوب خود و موقعیت های داستانی قابل توجهی که با توجه به نشانه های شخصیت شناسی کاراکترها در دل داستان گنجانده شده، رفلکس های منطقی و احساسی نابی را از مادر بیرون می کشد و سبب می شود تا این فیلم تا همیشه، یکی از ۵ فیلم تاثیرگذار و به یادماندنی سینمای ایران لقب گیرد.

"مادرم گیسو" سیامک شائقی – ۱۳۷۴

۶ سال پس از ساخت "مادر"، سیامک شائقی، تصویر دیگری از مادر را به سینما آورد. شائقی در فیلم "مادرم گیسو"، ماجرای مردی را به تصویر می کشد که همسرش فوت کرده و حال مصمم است تا با فرد دیگری ازدواج کند. فیلم اگرچه نتوانست جریان ساز باشد اما از این حیث مهم ارزیابی می شود که برای نخستین بار، مفهوم دیگری از مادر را در یک فرآیند طبیعی و به روز، به تصویر می کشد و می تواند داستانی منطقی و به دور از غلوهای سینمایی را به مخاطب خود نشان دهد.

"مهر مادری" کمال تبریزی – ۱۳۷۶

"مهر مادری"، همچنان یکی از بهترین فیلم های کارنامه تبریزی است. قهرمان فیلم اگرچه نوجوانی است که مددکار اجتماعی کانون اصلاح و تربیت را با مادرش اشتباه می‌گیرد اما جادو و جاذبه مادر، در تمام ری اکشن های نوجوان، غیرقابل انکار است به گونه ای که مادر، علت العلل تمام وقایعی می شود که در فیلم رخ می دهد. این فیلم نیز به مانند فیلم شائقی، به بخشی دیگر از مادرانگی در سینمای ایران می پردازد که تا آن زمان نشان داده نشده بود. فیلمنامه خوب این فیلم در کنار بازی های روان و کارگردانی هوشمندانه تبریزی سبب شد تا فیلم، همچنان بتواند مخاطب را به درستی، تحت تاثیر قرار دهد.

"من ترانه ۱۵ سال دارم" رسول صدرعاملی _ ۱۳۸۱

ترانه دختر نوجوانی است که مادرش را در کودکی از دست داده و پدرش به دلایلی در زندان به سر می‌برد. ترانه به زندگی عادی اش ادامه می‌دهد تا این که پسر پولداری به او پیشنهاد ازدواج می‌دهد. ترانه قبول می‌کند و ازدواج سر می‌گیرد ولی بعد از مدت کوتاهی پسر ترانه را رها کرده و به خارج از کشور می‌رود. این در حالی است که ترانه از آن پسر حامله‌است و چون فقط بین آنها صیغه‌ای قرائت شده و اسم ترانه در شناسنامه پسر نیست او نمی‌تواند ثابت کند این بچه در شکمش را از آن پسر دارد. در حالی که همه به او تهمت می‌زنند ترانه تلاش دیوانه واری را برای اعاده حیثیت از خود و بچه اش آغاز می‌کند…

"مهمان مامان" داریوش مهرجویی – ۱۳۸۲

تصویری که مهرجویی در "مهمان مامان" به شکلی فانتزی از مادر نشان می دهد، در حکم تلورانسی است که افراط و تفریط های رفتاری دیگر اعضای خانواده را تنظیم می کند. فیلم اگرچه بارقه های کمیک پیدا و پنهان زیادی دارد اما مسلما یکی از قوی ترین پرداخت هایی است که از کاراکتر "مادر" در سینمای ایران به عمل می آورد. ظاهرسازی های عامدانه ای که قربانی تدبیر ضرب الاجلی مادر نمی شود و هر واکنش او، در موقعیت های مختلف داستانی این فیلم، کارکردگرایانه تلقی شده و فصل تازه ای از مادرانگی را به تصویر می کشد و علت موفقیت فیلم نیز تعدد موقعیت هایی است که در پناه آن، مادر می تواند اتفاقات ریز و درشت داستان را فی نفسه حل و فصل نموده و به همین ترتیب، داستانک ها، با تفاوت های بسیار، یک به یک در پیشگاه مخاطب رژه بروند.

"گیلانه" رخشان بنی اعتماد و محسن عبدالوهاب – ۱۳۸۳

"گیلانه" صبر جمیل مادری است که در دو برهه زمانی متفاوت، گذشتن از خود روحی و جسمی را به مفهوم حقیقی به اثبات می رساند. فیلمنامه کار با هوشمندی مثال زدنی، موقعیت هایی را جلوی پای کاراکتر مادر می گذارد که این از خود گذشتن ها، نمود عینی تر و حقیقی تری پیدا کند. جایی که جبر روزگار، به ظاهر تمام درها را به روی شفای جانباز شیمیایی بسته، ننه گیلانه، چنان پرامید و زنده دل است که مخاطب خود را بهت زده می کند. بازی استثنایی "فاطمه معتمدآریا" در شکل گیری این مادرانه احساس برانگیز، غیر قابل کتمان است.

"میم مثل مادر" مرحوم رسول ملاقلی پور – ۱۳۸۵

نابغه سینمای دفاع مقدس وقتی تصمیم می گیرد فیلمی درباره ارزش های مادر بسازد، با هوشمندی مثال زدنی، این مهم را با داستانی مرتبط با ژانر مورد علاقه اش گره می زند. مادری که همسرش، وی را به علت وضع حمل یک نوزاد شیمیایی، طرد کرده و حال این مادر می بایست به تنهایی، مشکلات زندگی خود و کودک معلولش را به دوش بکشد. فیلمی که در دو برهه زمانی خاص، سیل عظیمی از مادرانگی هایی را به تصویر می کشد که تمامشان در این سینما تازگی دارند و همین تازگی، دلیل مبهوت شدن مخاطب و استقبال بسیار زیاد از این فیلم است. مرد عاصی سینمای ایران، این بار طغیان را در مقام مادر و از خود گذشتگی های این موجود فرازمینی به تصویر کشیده بود و سکانس های ملتهب و تکان دهنده ای را خلق کرد که مطمئنا تا همیشه، مخاطب خود را میخکوب خواهند کرد. "میم مثل مادر" طوفان سهمگینی که "مادر" در دهه ۶۰ ایجاد کرده بود را در دهه ۸۰، به وجود آورد و جانی دوباره به فیلم هایی از این دست داد.

"خون بازی" رخشان بنی اعتماد – ۱۳۸۶

"خون بازی"، پیش از آنکه فیلم دختر معتاد باشد، فیلم دوندگی های مادر اوست. دختر معتاد در این فیلم بهانه ای است برای کمون و بروز قهرمانانه مادر. بنی اعتماد که در فیلم هایش، توجه ویژه ای به مقام مادر دارد، در این فیلم به نوعی تجلی تمام مصائب مادرانه که از "نرگس" تا "گیلانه" به تصویر کشیده بود را یک جا جمع می کند و آن را در شمایل مادری که برای نجات فرزندش، حاضر است هر کاری بکند، به تصویر می کشد. امروزی بودن نقش، مهمترین وجه فیلمنامه ای است که "بیتا فرهی" با هنرنمایی خوبش، این کاراکتر را برای مخاطب، آشنا و دوست داشتنی کرد.

"به همین سادگی" رضا میرکریمی – ۱۳۸۶

داستان یک روز از زندگی طاهره مادر دو فرزند کوچک و همسر مهندس ساختمان است. طاهره به خاطره مشغله‌های کاری همسر احساس تنهایی می‌کند. از طرفی دیگر او که از خانواده ایی عشایری است دلش سخت هوای روستایشان را کرده است. او می‌خواهد برای مدتی خانواده‌اش را ترک کند و با برادرش به ولایتشان برود. تصمیمی بین قرار گرفتن بین روزمره گی های یک زن خانه دار و بازگشت به خاطرات زندگی کودکی روستایشان تنها چالشی است که در فیلم آرام "به همین سادگی" دیده می شود. تک روز زندگی طاهره در "به همین سادگی" نزدیک به روزهای همیشگی مادران ایرانی است.

"گهواره ای برای مادر" پناه بر خدا رضایی – ۱۳۹۱

فیلم، داستان خاصی دارد که جریانات محیط بر آن، چندان نمی تواند ما به ازای بیرونی داشته باشد اما صحنه های احساسی خوبی دارد که می تواند ضمن برانگیختن حس خوشایندی مخاطب، در تاریخ سینمای مادر ایران ثبت شود. برخی دلدادگی های مادر به دختر خود و همچنین برخی تصاویر احساسی در این فیلم، تاثیرگذاری خوبی روی مخاطب دارد.

"شیار ۱۴۳" نرگس آبیار – ۱۳۹۲

یک فیلم قابل توجه و تکان دهنده در مورد مادری که تنها فرزندش را به جبهه می فرستد و سه دهه چشم به راه بازگشتش می ماند و در این میان، نه به خدا کفر می گوید و نه برای یک لحظه، از تصمیمی که فرزندش برای رفتن به جبهه گرفته و او با آن تصمیم موافقت کرده، پشیمان می شود؛ این دو خصلت در الفت، از او قهرمانی می سازد که مادرانگی را به اوج می رساند. یک انتظار تلطیف یافته که مفهوم حقیقی "صبر جمیل" را به تصویر می کشاند. مطمئنا فیلم در زمان اکران خود، واکنش های متفاوتی را برخواهد انگیخت و مردم را با مادرانه ای جدید در سینمای ایران مواجه خواهد نمود.

"بی مادر" سید مرتضی فاطمی _ ۱۴۰۰

موضوع فیلم «بی‌مادر» زندگی آرام یک زوج است که با پا فشاری یکی از آن‌ها روی تصمیم‌اش، ناخواسته وارد آزمایش‌ها و دو راهی‌ها و مخاطرات اخلاقی می‌شود. انسان چیزی را به دست نمی‌آورد مگر اینکه چیزهایی را از دست بدهد و هر تصمیمی بهایی دارد که باید پرداخته شود …

امیر آقایی، میترا حجار، پژمان جمشیدی و پردیس پورعابدینی، علی اوجی، سارا محمدی، بیتا عزیزاوقلی، شیرین ضابطیان، فاطمه میرزایی گروه بازیگران فیلم را تشکیل می دهند.

بی مادر نخستین فیلم سینمایی از مرتضی فاطمی است. فاطمی متولد ۱۳۶۲ و از کارگردان های جوان این دوره از جشنواره فجر است. او فعالیتش را با روزنامه نگاری شروع کرد و در کنار فعالیت های رسانه ای، وارد عرصه مستند سازی شد و بعدها تهیه کنندگی سریال های «هوش سیاه ۲» و «شرایط خاص» را بر عهده گرفت. اجرای برنامه «اختیاریه» از دیگر تجربه های موفق فاطمی است.

نیایش احمدی _ خبرنگار تحریریه جوان قدس