روزه‌ داری در صدر اسلام

روایات متواتر بر وجوب روزه‌ دلالت دارد؛ در بعضی یکی از روایات در ردیف نماز و زکات و حج و ولایت، از «ارکان دین» واز نظر فضیلت بالاتر از همه احکام شمرده شده است ؛ چنانکه در حدیثی از رسول خدا نقل شده که خداوند فرموده است؛ پاداش روزه خودم هستم یا پاداش روزه را خودم می دهم ؛ از این روایات معلوم می شود که روزه به جهت حکمتهایی که در آن هست بالاتر از دیگر عبادات و بسیار مهم است؛ چنانکه ماه رمضان بالاترین ماه پر فضیلت است و ماه خداوند است؛ لذا عبادت ماه رمضان که روه هست بسیار بالا و تاثیر گذار در ارتقای معنوی انسان دارد ؛ لذا نباید فرصت این ماه وعبادت خاص آنرا از دست داد ؛ چنانکه در خطبه شعبانیه رسول خدا (ص) آمده است که ای بندگان در این ماه به مهمانی خدا دعوت شده اید؛ این نیز امتیازی دیگر بر فضیلت ماه رمضان هست.

بنا بر آیه ۱۸۳ سوره بقره، روزه در ادیان پیش از اسلام وجود داشته است. در تورات و اِنجیل گزارش‌هایی از روزه‌گرفتن امت‌های پیشین ذکر شده است. به تصریح تورات، حضرت موسی(ع) پیش از دریافت الواح، چهل شبانه‌روز روزه گرفت. در قرآن از روزه گرفتن زکریا(ع) و حضرت مریم(س) و در روایات نیز از روزه در ادیان پیش از اسلام سخن به میان آمده است. همچنین گفته شده روزه در دیگر اقوام پیش از اسلام همچون مصریان، یونانیان، رومیان و هندیان قدیم نیز وجود داشته است.

بر اساس منابع اسلامی، روزه ماه رمضان در دوم شعبان یا ۲۸ شعبان سال دوم قمری، ۱۳ روز پس از تغییر قبله واجب شد. این دستور و برخی احکام مربوط به آن در قرآن آمده است. در ابتدای تشریع حکم روزه، روزه‌داران پس از افطار تنها تا پیش از خوابیدن مجاز به غذا خوردن بودند و رابطه با همسران در تمام ماه رمضان حرام بود، اما این دو حکم پس از مدتی تغییر یافت که در آیات قرآن تصریح شده است؛

بنابراین براساس آیات قرآن کریم ودیگر کتابهای آسمانی روزه، عبادت دیرینی است که پیدایش آن را می‌توان به حضور آدم (علیه السلام) در زمین و پس از خروج وی از بهشت منتهی کرد، چنانکه طبرسی می‌نویسد: «روزه در میان انبیاء و امت آنان، همواره از زمان آدم تا کنون مورد توجه بوده است». اما در اسلام حکم روزه در آیات سوره بقره مطرح شده است که البته از متن این آیه شریفه نیز فهمیده می‌شود که امت‌های پیشین با روزه آشنا بودند. گرچه ممکن است کیفیّت و نحوه آن با روزه ماه رمضان امت اسلام ودین خاتم تفاوت داشته باشد.

در اسلام تاریخ وجوب روزه در ماه شعبان سال دوّم هجری می‌باشد که از طریق وحی به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) اعلام شد و مسلمانان به امر پیامبر اسلام شروع به گرفتن روزه نمودند. البته مسلمانان می‌دانستند که روزه، مورد توجه رسول خدا (صلی الله علیه و آله) است؛ زیرا آن حضرت در برخی روزها حتی قبل از نزول وحی که مدتها در غار حرا به عبادت می پرداخت روزه می‌گرفت؛ لذا مسلمانان با روزه آشنا بودند.

در مجموع پیش از وجوب روزه فعلی روزه‌ای دیگر بوده که مطلب زیادی درباره آن نیست و درباره وجوب روزه در این سه ماه که اشاره کردید، مطلبی یافت نشد.

اما درباره وقت افطار روزه در برخی تفاسیر آمده است که دو چیز در صدر اسلام برای روزه‌داران واجب بود، که بعداً خدا آنها را تخفیف داده و نادیده گرفت.

این دو عبارت بودند از:

1- روزه‌داران پس از افطار، فقط تا وقتی که به خواب نرفته بودند، مجاز بودند، غذا بخورند. که این حکم لغو شد؛ یعنی تخفیف داده شد.

2- در صدر اسلام زناشویی، در شب و روز ماه رمضان حرام بود، این حکم نیز پس از چندی لغو گردید و در واقع تنها به روز ماه مبارک رمضان، اختصاص یافت، و شب مستثنی گردید. این مطلب در برخی منابع تفسیری دیگر نقل شده و برای این تغییر تکلیف شان نزولی نیز بیان شده است.

پس در مجموع می‌توان گفت که روزه در اسلام، در سال دوم هجرت واجب شده و دارای ویژگی‌های خاصی بوده که بعداً این ویژگی‌های از سوی خدای متعال مورد تخفیف قرار گرفته و از دایره حکم وجوب خارج شد. مسائلی همچون روزه مسافر و روزه افراد ناتوان نیز چنین بودند، یعنی دارای حکم وجوب بودند و بعداً تخفیف داده شده و از حکم وجوب خارج شدند.

برای روزه داری در روایات و قرآن کریم حکمت های زیادی شمرده شده است؛ از جمله روزه روحیه نظم، قناعت و صبر در برابر گناهان و مشکلات زندگی را در فرد و جامعه تقویت می‌کند.

همچنین بر اساس بررسی‌های پزشکی، روزه در تندرستی و سلامتی جسم و روان مفید است. تأثیر مثبت در سیستم ایمنی، کاهش اضطراب و افسردگی، سلامت روان، افزایش عزت نفس و پیشگیری از بیماری‌های قلبی و عروقی، از جمله آثار روزه در سلامت جسم و روان از نظر علمی نیز ثابت شده و توسط متخصصان اظهار و بیان شده است ؛ همچنین بنابر آمارهای منتشر شده در رسانه‌ها، آمار تخلفات اجتماعی وجرائم کیفری و مراجعات به مراجع قضایی ، در ماه رمضان کاهش چشمگیری پیدا می‌کند ؛ این خود نشان می دهد که آثار فردی و اجتماعی روزه ماه رمضان بسیار بالا است ؛ امام صادق (علیه السلام) در باره یکی از حکمتهای روزه داری فرموده است ؛«إِنَّمَا فَرَضَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الصِّیَامَ لِیَسْتَوِیَ بِهِ الْغَنِیُّ وَ الْفَقِیر؛

همانا که خدای عزّ و جلّ روزه را از آنرو واجب ساخت که غنی و فقیر بوسیله آن در یک سطح قرار گیرند». من لا یحضره الفقیه، شیخ صدوق، ج‏2، ص 73.