شورش، درگیری، قیام و... عناوینی هستند که تحلیلگران و گزارشگران مختلف، بسته به گرایش‌ها و تمایلات سیاسی‌شان، درباره موج ناآرامی‌های چند روز اخیر سوریه به کار برده‌اند. البته درگیری، ناآرامی، ترور و کشتار واقعیت‌هایی هستند که سوریه از سال۲۰۱۱ با آن دست به گریبان است.
پس از سرنگونی حکومت بشار اسد به دست «محمد الجولانی» هیچ‌کس توقع نداشت سوریه روی آرامش و ثبات را ببیند. چه اینکه برخی از تروریست‌های نزدیک به حکام جدید سوری از همان روز اول، کشتار و تسویه‌حساب‌های فرقه‌ای و سیاسی را آغاز کردند تا زمینه برای بالا گرفتن درگیری و هرج و مرج فراهم شود.
ظلم را تزئین کرده‌اند
چه در قتل‌عام‌هایی که تروریست‌ها تا به امروز مرتکب شده‌اند و چه در ناآرامی‌های چند روز گذشته، بیشتر از همه نام «علویان» به گوش می‌خورد. «عصرایران» در این باره نوشت: «سوریه دوباره درگیر ناآرامی شده و این بار، علویان این کشور که پس از روی کار آمدن حکومت جولانی تحت فشار بوده‌اند، قیام کرده‌اند. «شورای نظامی آزادسازی سوریه» این قیام را که در غرب سوریه شکل گرفته هدایت می‌کند. این شورا در بیانیه اعلام موجودیت خود نوشته است: آزادسازی سراسر خاک سوریه از اشغال گروه‌های تروریستی و خارجی، سرنگونی حکومت کنونی و انحلال همه نهادهای سرکوبگر آن، دفاع از جان و مال شهروندان، بازسازی نهادهای دولتی براساس اصول ملی و مردم سالار، فراهم کردن شرایط برای بازگشت آوارگان به وطن و ساخت سوریه یکپارچه و مستقل براساس رعایت حقوق بشر و عدالت از اهداف ماست و از جامعه جهانی می‌خواهیم از خواست ملت سوریه برای رهایی از «ظلم و استبداد تزئین شده با اصطلاحات زیبا» حمایت کند».
اما علوی‌ها چه کسانی هستند و چرا عَلَم مخالفت و مبارزه با «جولانی» و حاکمان تازه سوریه را بلند کرده‌اند؟ درگیری‌های اخیر یک ناآرامی زودگذر و مقاومت پراکنده است یا می‌شود آن را به حساب یک قیام سازماندهی شده گذاشت؟
شواهد نشان می‌دهد فرماندهی این قیام را یکی از فرماندهان ارتش سوریه در زمان حکومت بشار اسد به عهده دارد. «غیاث سلیمان دلا» از فرماندهان تیپ ۴۲ تانک بود که بخشی از لشکر چهارم سوریه محسوب می‌شد. او از فرماندهان نیروهای ویژه «الغیث» بود که در مناطق عملیاتی اطراف دمشق و غوطه شرقی و غربی فعالیت می‌کردند. عملیات متعددی که «دلا» در این مناطق انجام داد سبب شده بود میان سوری‌ها به «اسد الغوطتین» (شیر دو غوطه) معروف شود. در سال۲۰۲۰، آمریکایی‌ها نام «غیاث سلیمان دلا» را به بهانه نقض حقوق بشر در فهرست افراد تحریم‌شده خود آورده بودند.
علوی‌ها کیستند؟
علویان سوریه به «نُصَیریون» یا «الانصاریة» معروف‌اند. گفته می‌شود باورهای علویان ترکیبی از عناصر اسلامی و فلسفه‌های دیگر است. آن‌ها به وجود خداوند و پیامبری حضرت محمد(ص) و ۱۲ امام شیعه اعتقاد دارند اما تفسیرهای خاصی هم از متون اسلامی دارند. آن‌ها امام علی(ع) را به عنوان تجلی خداوند روی زمین می‌دانند. مورخان زمان پیدایش این فرقه را قرن سوم هجری دانسته‌اند. یعنی در دوره امام حسن عسکری(ع) یا دوران غیبت صغرا گروهی گِرد محمد بن نُصیر از نزدیکان به امام هادی(ع) جمع شده و این فرقه را تشکیل می‌دهند.
از آنجا که فرقه علوی‌ها در طول تاریخ به دلایل مختلف زیر ستم بوده‌اند، تقیه و رازداری در وجودشان نهادینه شده و همین امر به رازآلود بودن این گروه مذهبی انجامیده است. به همین دلیل همیشه مورد سوء‌ظن فرقه‌های مختلف اسلامی بوده‌اند و نسبت‌های غیرواقعی مثل «حلال دانستن ازدواج با محارم» به آن‌ها داده شده است.
ترکیه و سوریه محل اصلی زندگی علوی‌هاست. برخی برآوردها حاکی از آن است که ۱۰ الی ۱۵ میلیون علوی در ترکیه زندگی می‌کنند. حدود ۲ میلیون علوی هم مقیم سوریه‌اند. البته در لبنان و عراق و حتی اروپا هم گروهی از علویان زندگی می‌کنند که تعدادشان چند صد هزار نفر تخمین زده می‌شود.
این گروه بیشتر در ۱۵ سال اخیر که سوریه درگیر جنگ داخلی شده است، به آنجا رفته‌اند. ۱۰ الی ۱۵درصد جمعیت سوریه را علوی‌ها تشکیل می‌دهند و سکونتگاه اصلیشان در غرب این کشور است که چون در سواحل مدیترانه واقع شده اهمیت استراتژیک هم دارد. لاذقیه و طرطوس، محل اصلی زندگی علوی‌هاست هرچند در حمص، حماه و دمشق نیز علویان زیادی زندگی می‌کنند.
سوریه پس از شکست امپراتوری عثمانی در جنگ جهانی اول، تحت قیمومیت فرانسه قرار گرفت. در سال۱۹۲۲ میلادی سرزمین‌های علوی‌نشین سوریه، «دولت علویان» نام گرفت و ژنرال بیوت به عنوان حاکم آن منصوب شد. از آن پس محاکم قضایی مستقل تأسیس شد که براساس مذهب جعفری با اندکی تفاوت حکم صادر می‌کردند. در سال۱۹۲۵ هم دولت فرانسه فرمان استقلال کامل دولت علویان را صادر کرد تا به مرور تحولات مهمی در ساختارهای سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی جامعه علویان به وجود آید و آن‌ها به یکی از بازیگران قدرت در منطقه تبدیل شوند. سال۱۹۳۶ به دلیل اعتراض‌های ملی‌گرایان سوریه و احزاب مخالف، استقلال دولت علویان از سوی فرانسه منحل و سرزمین علویان به سوریه ملحق شد تا علوی‌ها قدرت سابقشان را از دست بدهند. البته بعدها و با به قدرت رسیدن حافظ اسد که از خاندان علویان بود، آن‌ها بار دیگر قدرت گرفتند.
سناریو پیش رو
«محمد الجولانی» و اطرافیانش در آغاز حکومت‌داریشان اعلام کردند با همه گروه‌های سوری رفتار یکسان خواهند داشت، اما خیلی زود، تبعیض‌ها و فشارها علیه علویان آغاز شد و حتی به عبادتگاه‌های آنان نیز تعرض کردند. در یکی از حمله‌ها به اماکن مقدس علوی‌ها، تروریست‌ها مرقد عبدالله الحسین بن حمدان الخصیبی مرجع اول علوی‌های جهان را آتش زدند، پنج خادم آن را کشتند و از این جنایت خود، فیلم منتشر کردند! علوی‌ها ابتدا با تجمعات مسالمت‌آمیز خواسته‌های خود را مطرح کردند و پس از اینکه به جواب نرسیدند، مقابل نیروهای دولتی دست به اسلحه بردند.
برای خیلی‌ها این پرسش مطرح است که سرنوشت قیام این گروه در سوریه چه خواهد شد؟ تحلیلگران معتقدند باید به انتظار اتفاق‌های روزهای آینده نشست. اما سه سناریو قابل تصورتر است: نخست اینکه احتمال شکست خوردن اقلیت علویان در برابر نیروهای دولت دور از انتظار نیست. به‌خصوص اینکه ردپای ترکیه هم در حمایت از دولت و حاکمیت جدید سوریه دیده می‌شود. با چنین تصوری، امکان سرکوب شدید و خونین در مناطق علوی‌نشین دور از تصور نیست و بعد از آن، ممکن است علوی‌ها دوباره به دوران عزلت تاریخی برگردند.
احتمال دوم، همان امیدواری خود علویان است. آن‌ها توقع دارند بقیه مردم سوریه هم علیه جولانی قیام کنند و به‌ویژه کردها در آن سوی سوریه، از این قیام حمایت کنند تا دمشق از دست جولانی خارج شود. این گزاره هرچند غیرممکن نیست ولی تحقق آن با توجه به شرایط فعلی خیلی سخت و بعید است.
احتمال سوم هم این است که غرب سوریه به مرور از کنترل حکومت مرکزی خارج شود و علوی‌ها به نوعی خودمختاری در این منطقه برسند. در این حالت، همیشه می‌توان منتظر جنگ دمشق علیه حکومت خودمختار علوی‌ها بود و همه چیز به توان نظامی، اقتصادی و یارگیری‌های طرفین بستگی خواهد داشت.
البته با توجه به شواهد موجود، تجزیه سوریه به پنج منطقه (تحت کنترل جولانی، تحت کنترل کردها، تحت کنترل علوی‌ها، تحت کنترل ترکیه و تحت کنترل اسرائیل) هم می‌تواند یکی از سناریوها باشد. در چنین فرضی، خطر راهبردی و درازمدت سوریه به عنوان کشوری بزرگ و اسلامی، برای اسرائیل منتفی خواهد شد و مناطق اشغالی سوریه توسط اسرائیل نیز برای همیشه در اختیار اسرائیل خواهد ماند!
این را هم اضافه کنیم که ناآرامی و درگیری فقط به علویان محدود نمی‌شود. گویا برخی از نیروهای برجا مانده از نظام بشار اسد هم در شمال سوریه دارند با حکومت جولانی می‌جنگند. در ضمن آن دسته از عناصر تروریست که پیش‌تر در براندازی نظام بشار اسد مشارکت داشته‌اند حالا احساس می‌کنند سهم کافی دریافت نکرده‌اند بنابراین دست به اقدام‌های مسلحانه زده‌اند. گویا درگیری‌ها در شهر «الصنمین» در راستای همین سهم‌خواهی‌ها بوده است.
نظر شما