به گفته علی ربیعی، براساس مطالعات انجام شده بسیاری از مشکلات فعلی در این خصوص ناشی از تداخل‌ها و مسئولیت‌ناپذیری دستگاه‌هاست؛ به‌طوری که از دهه ۷۰ تا سال ۱۳۹۹ بیش از ۳۰ طرح با عنوان ساماندهی، سازماندهی یا طرح‌های مداخله‌ای شکست خوردند.
ربیعی یکی از دلایل مهم شکست این طرح‌ها را سیاست‌گذاری‌های ناقص ازجمله سیاست‌گذاری در حوزه کودک می‌داند که تاکنون به صورت کامل انجام نشده است.
کودکان کار از میان آمارها
درباره کودکان کار خیابانی آمارهای مختلف و متناقضی اعلام می‌شود. با این‌حال، براساس گزارش مرکز تحقیقات مجلس، دست‌کم ۳میلیون و ۲۰۰هزار کودک از چرخه تحصیل بازمانده‌اند.
براساس آمارها تعداد کودکان کار ایران یک‌میلیون و ۶۰۰هزار تا ۲میلیون و ۱۰۰هزار نفر برآورد شده است. حدود ۳میلیون و ۵۰۰هزار کودک حاشیه‌نشین و بیش از ۷۰۰هزار کودک مهاجر و پناهنده وجود دارد.
در مطالعاتی که وامقی و همکارانش در سال۱۳۹۶ از سوی سازمان بهزیستی انجام داده‌اند تعداد کودکان خیابانی در تهران ۳هزارو۲۴۰ تا ۱۰هزارو۵۵۳ نفر محاسبه شده است. بر این اساس تعداد کودکان کار در ایران هم بین ۲۰هزارو۲۳۹ نفر تا ۳۴هزارو۷۱۹ نفر برآورد شده است.
بر اساس این مطالعات، ۶۰درصد کودکان کار، ده تا چهارده ساله و بقیه پانزده تا هجده‌ساله بودند. در سال ۱۳۹۹، ۷۱درصد کودکان کار، ده تا چهارده ساله و بقیه پانزده تا هجده‌ساله برآورد شدند. این موضوع نشان می‌داد در سالیان اخیر درصد کودکان کار زیر ۱۴سال بیشتر شده است.
اغلب کودکان خیابانی پسر هستند؛ در بررسی‌هایی که سازمان بهزیستی کشور در سال ۱۳۹۱ انجام داد ۹۲درصد کودکان خیابانی در ایران پسران هستند. با وجود این، نسبت پسر به دختر در گروه‌های مختلف کودکان خیابانی یکسان نیست.
حدود ۸۸ درصد کودکان کار براساس آمارها در سال ۱۳۹۹ پیش خانواده می‌خوابند و بقیه، شب را در مکان‌هایی می‌گذرانند که والدینشان حضور ندارند.
بر اساس مطالعه‌های کیفی (از سوی بهزیستی و در سال ۱۴۰۰) معمولاً اعضای یک خانواده یا فامیل در ساعات اولیه صبح به صورت گروهی به محل کار خود می‌آیند و شب با هم بازمی‌گردند.
بر اساس آمارها در سال ۱۳۹۹، حدود ۷۲ درصد کودکان کار به اشکال مختلف به مدرسه می‌روند. بیشتر این دانش‌آموزان مقطع دبستان را سپری می‌کنند و برخی هم تا اول متوسطه حضور دارند؛ تعداد کمی از کودکان کار هستند که مقطع متوسطه دوم را هم سپری می‌کنند.
با افزایش سن، میزان تحصیل در کودکان به شکل معناداری کاهش می‌یابد. با این حال در سال‌های گذشته میزان تحصیل کودکان کار کمی بهبود یافته است، در حالی که در سال ۸۹ حدود یک چهارم کودکان کار بی‌سواد بودند؛ در سال ۱۳۹۶، ۴۸درصد کودکان ده تا چهارده ساله مشغول تحصیل در مقطع ابتدایی بودند.
کار کودکان در محیط‌های ناسالم و خطرناک
معاون اورژانس اجتماعی سازمان بهزیستی کشور به قدس می‌گوید: در بسیاری از کشورها کودکان کار و خیابان با مشکلات جدی سلامت روبه‌رو هستند.
آن‌ها به دلیل شرایط اقتصادی سخت و فقر، مجبور به کار در محیط‌های ناسالم و خطرناک می‌شوند و نه تنها از حقوق ابتدایی خود مانند تحصیل و بهداشت محروم هستند بلکه در معرض آسیب‌های جسمی و روانی قرار می‌گیرند.
محسن کرمانی اضافه می‌کند: بسیاری از این کودکان در مشاغل خطرناک و آسیب‌زا مشغول به فعالیت هستند و همین موضوع، آن‌ها را با مشکلات متعددی در سلامت جسمی روبه‌رو می‌کند.
کمبود وزن و کوتاهی قد کودکان کار
معاون اورژانس اجتماعی، سوءتغذیه را یکی از شایع‌ترین مشکلات این گروه می‌داند و ادامه می‌دهد: بسیاری از کودکان کار به دلیل فقر شدید، دسترسی مناسبی به تغذیه سالم ندارند. در همین خصوص تحقیقات نشان داده کودکان کار اغلب از کمبود وزن و کوتاهی قد رنج می‌برند.
همچنین بیماری‌های عفونی مانند سل و عفونت‌های دستگاه تنفسی، به دلیل دسترسی نداشتن به خدمات بهداشتی، در میان کودکان کار شیوع بالایی دارد.
کرمانی توضیح می‌دهد: آسیب‌های جسمی از دیگر مشکلات جدی این کودکان است، چراکه بیشتر آن‌ها در محیط‌های کار بدون تجهیزات ایمنی لازم مشغول به کارند و در نتیجه با بریدگی‌ها، سوختگی‌ها و حتی شکستگی‌ها مواجه می‌شوند. علاوه بر این، مواجهه با مواد شیمیایی در برخی مشاغل نیز می‌تواند به بیماری‌های مزمن مانند مشکلات تنفسی در این کودکان منجر شود.
علاوه بر مشکلات جسمی، کودکان کار با مسائل روانی نیز دست و پنجه نرم می‌کنند. کار در سنین پایین و در شرایط استرس‌زا موجب بروز اختلالاتی ازجمله افسردگی، اضطراب و مشکلات رفتاری می‌شود.
وی فقر و نابرابری اجتماعی را از مهم‌ترین دلایل کار کودکان می‌داند و می‌گوید: بسیاری از خانواده‌ها به دلیل مشکلات مالی، کودکان خود را مجبور به کار می‌کنند تا بخشی از درآمد خانواده تأمین شود. از این رو ساعات طولانی کار و محیط‌های ناامن که بسیاری از کودکان در آن‌ها مشغول به فعالیت هستند سلامت جسمی و روانی آن‌ها را تهدید می‌کند.
کرمانی با اشاره به تصویب قانون حمایت از اطفال و نوجوانان تصریح می‌کند: با وجود تصویب قانون حمایت از اطفال و نوجوانان، متأسفانه اجرای این قانون در زمینه مبارزه با کار کودکان با چالش‌های فراوانی روبه‌رو است.
بهره‌کشی از کودکان کار بیشتر است یا کودکان خیابان؟
معاون اورژانس اجتماعی سازمان بهزیستی کشور می‌گوید: در حال حاضر نگرانی اصلی کشور بیشتر معطوف به کار کودکان در خیابان است، در حالی که کار کودکان در محیط‌های کارگاهی، مانند کار در کارگاه‌های تولیدی و صنایع، می‌تواند خطرات جدی‌تری برای آن‌ها به همراه داشته باشد؛ چراکه در فضاهای بسته، احتمال بهره‌کشی از کودکان و رفتارهای سوء با آنان بیشتر از کار در خیابان است.
علاوه بر این، تعدد نهادهای مسئول و خدمات‌دهنده در این زمینه سبب شده منابع در این حوزه به شکل نامناسبی توزیع شود و به جای تمرکز بر کمک به خانواده‌ها و تأمین معاش آن‌ها، برخی از خدمات هدر می‌رود.
کرمانی عنوان می‌کند: در حالی که فقر اقتصادی به عنوان یکی از اصلی‌ترین عوامل کار کودکان مطرح است باید توجه داشت این موضوع تنها عامل مؤثر در این خصوص نیست. مشکلات فرهنگی، آزارهای جسمی و روانی، نبود نظارت کافی والدین، ترک تحصیل و شرایط اجتماعی دیگر نیز از جمله عواملی هستند که منجر به ورود کودکان به بازار کار می‌شوند.
ضرورت ورود جدی به اجرای قانون حمایت از کودکان
معاون اورژانس اجتماعی کشور نیاز به یک رویکرد چندوجهی را برای حل مشکلات کودکان کار و خیابان ضروری می‌داند و می‌گوید: برای حل این مسائل نیاز به یک رویکرد چندوجهی شامل مددکاری اجتماعی، روان‌شناسی و حمایت‌های حقوقی داریم.
در حوزه قانون نیز باید اذعان کرد با وجود وارد نشدن جدی و کامل به اجرای قانون حمایت از اطفال و نوجوانان، نمی‌توان به‌طور دقیق درباره ضعف‌های این قانون اظهارنظر کرد.
وی ادامه می‌دهد: در حال حاضر اجرای این قانون به عنوان بهترین پیشنهاد برای رفع مشکلات مطرح می‌شود. دسترسی به خدمات بهداشتی و آموزشی برای کودکان کار، به‌ویژه در مناطق محروم می‌تواند یکی از راه‌های مؤثر برای کاهش مشکلات مرتبط با این کودکان باشد.
با این حال در حوزه درمان با چالش‌های عمده‌ای روبه‌رو هستیم. علاوه بر اینکه در قانون حمایت از اطفال و نوجوانان تأکید شده درمان کودکان باید به صورت رایگان انجام شود، در عمل اما بسیاری از خانواده‌ها قادر به پرداخت حق بیمه سلامت نیستند.
این مشکل علاوه بر فشار اقتصادی بر خانواده‌ها، موجب دسترسی نداشتن واقعی کودکان به خدمات بهداشتی و درمانی شده است.
حتی چنانچه کودکان کار زیرپوشش بیمه سلامت قرار بگیرند بسیاری از خدمات درمانی ازجمله هزینه آزمایش‌ها و دارو توسط این بیمه پوشش داده نمی‌شود یا این پوشش کافی نیست. به همین دلیل دسترسی به خدمات درمانی برای کودکان کار به‌طور مؤثر تحقق نمی‌یابد و متأسفانه آن‌ها همچنان در معرض مشکلات بهداشتی و درمانی جدی باقی می‌مانند.
نبود پژوهش ملی درباره وضعیت سوءتغذیه کودکان کار و خیابان
رئیس مرکز فوریت‌های اجتماعی، پیشگیری از آسیب‌ها و بازتوانی اعتیاد نیز در پاسخ به ادعای مطرح شده مبنی بر اینکه ۲۴ درصد کودکان کار و خیابانی دچار سوءتغذیه هستند، می‌گوید: با توجه به نبود پژوهش ملی درباره بررسی وضعیت شاخص‌های سوءتغذیه کودکان کار و خیابان در ایران، اظهارنظر دقیق در این مورد بدون شواهد علمی کافی امکان‌پذیر نیست.
سلمان حسینی می‌افزاید: با این حال، بررسی‌های موردی انجام شده در ایران و مطالعات جهانی نشان می‌دهد سوءتغذیه یکی از شایع‌ترین مشکلات سلامت در میان کودکان کار است.
به گفته کارشناسان، این کودکان به دلیل محیط‌های کاری خطرناک و ویژگی‌های رشدی خود، با مشکلات زیادی در سلامت جسمی مواجه هستند که سوءتغذیه یکی از شایع‌ترین این مشکلات است.
بسیاری از این کودکان به دلیل فقر شدید، دسترسی مناسبی به تغذیه سالم ندارند. همچنین، به دلیل دسترسی نداشتن به خدمات بهداشتی، انواع بیماری‌ها در میان این کودکان شیوع بالاتری دارد.
بر این اساس، انجام غربالگری‌های پزشکی و توزیع بسته‌های غذایی، همچنین ارجاع کودکان زیر پنج سال و خانواده‌ها به مراکز بهداشتی برای بهره‌مندی از مزایای فراهم شده توسط وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، ازجمله اقداماتی است که در حال انجام است.
توزیع بسته غذایی میان کودکان کار و خیابان
رئیس مرکز فوریت‌های اجتماعی و پیشگیری از آسیب‌ها ادامه می‌دهد: در سال جاری حدود ۱۷هزار بسته غذایی توسط مراکز روزانه حمایتی و آموزشی میان خانواده‌های کودکان کار توزیع شده است. علاوه بر این، توزیع غذای گرم از دیگر برنامه‌های جاری مراکز برای کودکان کار و خیابانی است.
حسینی با اشاره به همکاری گروه‌های جهادی می‌گوید: همچنین در سال جاری، ۱۲هزار مورد ویزیت پزشکی برای کودکان و خانواده‌های آن‌ها تأمین شده است که در این باره معاونت بهداشت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی همکاری مطلوبی با سازمان بهزیستی دارد. گروه‌های جهادی نیز از دیگر مجریان اجرای برنامه‌های غربالگری پزشکی هستند.
خدمات روان‌شناختی به کودک و خانواده
وی ادامه می‌دهد: علاوه بر مشکلات جسمی، کودکان کار با مسائل روانی نیز دست و پنجه نرم می‌کنند. برخی از این کودکان تجربه‌های تلخی از انواع سوءرفتارها دارند که آثار آن می‌تواند تا سال‌ها با آنان باقی بماند.
بر این اساس، ارائه خدمات روان‌شناختی به کودک و خانواده از اولویت‌های ارائه خدمات در مراکز کودکان کار و خیابانی تحت نظارت سازمان بهزیستی برای پیشگیری از انواع خشونت‌ها از جمله خشونت‌های جسمی، جنسی و عاطفی است.
حسینی با اظهار نگرانی درباره سلامت کودکان کار می‌گوید: در هر حال، وضعیت سلامت کودکان کار و خیابان در سطح جهانی و در ایران نگران‌کننده است. این کودکان نیاز به حمایت فوری دارند تا از آسیب‌های جسمی و روانی بیشتر جلوگیری شود.
بنابراین تنها با همکاری دولت‌ها، سازمان‌های غیردولتی و جامعه می‌توان شرایط بهتری برای کودکان کار فراهم و از آینده آن‌ها حفاظت کرد.
نظر شما