«تاکسیک بودن»، «اکلیلی شدن»، «حق پرومکس نواختن» و دیگر کلماتی که تلاش می‌کنند با شیوع میان نوجوانان و نسل جدید ما، چاشنی ادبیات فارسی شوند، احتمالا برای نسل قبل از دهه ۸۰ اصطلاحاتی غریبه هستند و معنا و مفهوم چندانی ندارند. این ادبیات فضایی تا مدتی پیش تنها در جمع‌های دوستانه نسل زد رواج داشت اما با مرور زمان این ویروس تمدن‌خوار کم کم از جمع زِدی‌ها خارج شد و جماعت گسترده‌تری را مبتلا کرد؛ به طوری که دیگر واژگان آنچنان که حقشان بود تلفظ نشدند و حتی فراتر از آن! غلط نوشتن و گفتنشان چنان کلاس و مرتبه‌ای پیدا کرد که بعضی‌ها از ترس جا ماندن از مسابقه عقب‌ماندگی فرهنگی، به اشتباه‌نویسی و غلط‌گویی تن دادند.
حضور کمرنگ حوزه‌های فرهنگی و آموزشی و بیش‌فعالی رسانه‌های ضد ادبیات، باعث شد روز به روز افراد بیشتری در دام تحولات زبان فارسی بیوفتند. در حالی که رسانه‌های مختلف مدام ادبیات فارسی را در ذهن نوجوانان ما کمرنگ می‌کردند، فعالیت سازمان‌ها و ارگان‌های فرهنگی داخلی بیشتر به رفع تکلیف شباهت داشت تا راه‌حلی برای رفع این معضل بزرگ! گروهی که داشتند ادبیات و فرهنگشان را به ظاهر جذاب اصطلاحات جدید می‌باختند، مخاطب برنامه‌های صدا و سیما قرار نمی‌گرفتند و تبلیغات دیگری هم که از بسترهای مختلف برای قرابت به زبان فارسی ارائه می‌شد، قدرت چندانی برای اثرگذاری بر نسل جدید نداشت.
این اتفاقات حفره‌ای بزرگ در دل بسترهای رسانه‌ای ایجاد کرد؛ حفره‌ای که خالی ماندنش می‌توانست عواقب برگشت‌ناپذیری داشته باشد! این حفره عظیم و حیاتی، عدم وجود بستری دوستانه و صمیمی برای نوجوانان و خانواده‌هایشان بود که در محیطی شاد و سرگرم‌کننده با شیرین‌زبانی‌های ادبیات فارسی آشنا شوند. محفل گرمی که دور از کلیشه‌های قبلی، دغدغه‌اش گامی به پیش در ترویج زبان فارسی باشد، نه صرف ساخت یک برنامه هر چند بدون مخاطب! این خلاء در یکی از برنامه‌های پرمخاطب نوروزی پر شد و توجه‌ها را به خود جلب کرد. مسابقه «دونقطه» که از در ایام ماه مبارک رمضان و نوروز بر آنتن تلویزیون رفت، موفق شد مخاطب‌های فراوانی را به تماشا بنشاند و علاوه بر فراهم کردن اوقات مفرح، آموزه‌های ادبی هم داشته باشد.
این برنامه به کارگردانی محمد پورصباغیان و اجرای نیما کرمی، با شعار «حرف همو می‌فهمیم» جایگاه ویژه‌ای برای مخاطبانش پیدا کرد. «دو نقطه» با شناسایی دقیق و ریزبینانه مخاطبان خود توانست بخش‌های مختلف برنامه را به خوبی و مطابق میل مردم ساماندهی کند. در ادامه این مطلب طی گفت‌وگویی با محمد پورصباغیان، کارگردان مسابقه «دونقطه» سیر ساخت این برنامه و چالش‌های آن را بررسی کردیم.
شعار «دونقطه» نشانه همبستگی فارسی‌زبانان
محمد پورصباغیان در گفت‌وگو با قدس درمورد چرایی و چگونگی ساخت این برنامه تشریح کرد: بحث مسابقه «دونقطه» مسئله هویتی است. غرب بیش از ۲۰ سال است که تمرکزش را بر زبان فارسی گذاشته و در پی نابود کردن آن است! زبان فارسی تنها زبانی است که ما می‌توانیم نسخ ۸۰۰ سال قبل را با چند ترجمه ساده بخوانیم و این چیزی است که تمام اقوام و اقشار فارسی زبان را در کنار هم نگه داشته است.
این کارگردان علت انتخاب شعار برنامه به عنوان «حرف همو می‌فهمیم» را نیز همین موضوع دانست و ادامه داد: بخشی از علت این انتخاب هم به شیرینی، شیوایی و گستره زبان فارسی مربوط می‌شود که در بسیاری از مواقع باعث تلطیف اتفاقات می‌شود و ما همدیگر را بهتر می‌فهمیم.
پورصباغیان در راستای تاکید بر حفظ یکپارچگی و اتحاد فارسی‌زبانان در مسابقه «دونقطه» عنوان کرد: ما در برنامه هیچ مرز جغرافیایی درنظر نگرفتیم. مرز ما زبان فارسی است؛ به همین دلیل در این فصل هدیه برنامه به برندگان نهایی، سفر به یکی از کشورهای فارسی زبان در نظر گرفته شده است. در نظر داریم که طی این فصل برای ویژه برنامه‌ها سراغ تاجیک‌ها، افغان‌ها و سایر کشورهای فارسی زبان برویم و این احتمال وجود دارد که در فصلی از برنامه شاهد رقابت بین فارسی‌زبانان کشورهای دیگر باشیم.
در حق زبان فارسی ظلم شده است
محمد پورصباغیان در پاسخ به اینکه چرا میان گستره‌ای از موضوعات برنامه‌سازی، سراغ ادبیات فارسی رفته است توضیح داد: همان‌طور که رهبر معظم انقلاب در یکی از سخنرانی‌هایشان فرمودند، در حق زبان فارسی ظلم شده است. برای سازندگان این برنامه خصوصا آقای خانی و آقای ظریف، زبان فارسی یک مسئله هویتی است. علیرغم اینکه این گنجینه ارزشمند و مسئله هویتی کشور ما بسیار مغفول مانده، تا کنون بیشتر برنامه‌هایی که در این راستا ساخته شدند یا در قالب مشاعره بودند یا تاک‌شوهای مختلف. ما تلاش کردیم در «دونقطه» هم وجه سرگرمی و هم آموزشی را مدنظر قرار دهیم و اثری تولید کنیم که تکراری نباشد.
این کارگردان در ادامه صحبت‌هایش به دلیل انتخاب جامعه نوجوانان به عنوان شرکت‌کننده اشاره کرد و ادامه داد: اعتقاد ما بر این است که اگر قرار به آموزش و شکل‌گیری تربیت باشد، باید از سنین پایین‌تر شکل بگیرد. ما تلاش کردیم با شیوه، فرم و محتوایی که در مسابقه ابداع کردیم، با آموزش، سرگرمی و چاشنی‌های طنز و موسیقی، نوجوانان و خانواده‌ها را جذب کنیم. قرار نیست مسئله آموزش را در لایه اول قرار دهیم. ما تلاش کردیم نشان دهیم که زبان فارسی این انرژی و پتانسیل را دارد که بچه‌ها را سرگرم کند. ما می‌خواهیم بخشی از ادبیات خاک گرفته در ذهن بزرگترها را هم زنده کنیم. قرار نیست نقش پلیس زبان فارسی را داشته باشیم و بگوییم چطور حرف بزنید و چطور حرف نزنید! فعلا داریم توجه‌ها را جلب می‌کنیم.
پورصباغیان با ذکر این نکته که ادبیات فارسی یکی از سرمایه‌های ارزشمند و برگشت‌ناپذیر کشور است، مجددا بر اهمیت آموزش زبان فارسی و ترویج آن میان نسل جوان تاکید کرد.
انتخاب قالب هوشمندانه، راز موفقیت برنامه
قالب برنامه که به شکل مسابقه درآمده است، یکی از جذابیت‌ها و علل موفقیت «دونقطه» به شمار می‌رود. محمد پورصباغیان در خصوص این انتخاب توضیح داد: ایده اولیه برنامه از سمت آقای خانی اعلام شد. ایشان مدرس دبیر گروه سنی نوجوان هستند و بعضی از آیتم‌هایی را که به صورت تلویزیونی درآمد بین دانش‌آموزان خودشان اجرا کردند. به این مرحله رسیدن برنامه «دونقطه» یک سابقه ۲ ساله دارد؛ ابتدا قرار بود یک مستند مسابقه باشد اما بعدا که در اتاق فکر مطرح شد، با توجه به تجربه‌ای که در حوزه مصاحبه داشتیم، تصمیم گرفتیم این جنس کار را در قالب مسابقه اجرا و بچه‌ها را درگیر کنیم.
کارگردان مسابقه «دونقطه» درباره طول مدت ساخت و برنامه‌ریزی این برنامه عنوان کرد: ما معمولا برای هر کار رسانه‌ای، ۲ الی ۳ ماه زمان صرف می‌کنیم و محتوا را به مرحله تولید می‌رسانیم اما پروسه تبدیل ایده اولیه «دونقطه» به طرح نهایی تقریبا ۲ سال زمان برد که این پختگی به این دلیل است که بخش عمده آن از غنایی است که در ذهن آقای خانی بوده و درمورد این موضوع تجربه زیسته داشته است.
چالش‌های شیرین با نوجوانان
پورصباغیان با مرور چالش‌هایی که در ساخت این مسابقه داشتند ادامه داد: ما در ساخت «دونقطه» با ۲ چالش اصلی مواجه بودیم. چالش اصلی خود نوجوانان بودند؛ با توجه به اینکه گروه سنی جیم در ابتدای جوانی قرار دارند و با شرایط بلوغ درگیر هستند و روحیات خاصی دارند، فرآیند انتخاب و پایش چالش‌برانگیزی داشتند. چالش بعدی هم این بود که اساسا چطور زبان فارسی را به یک رقابت تبدیل کنیم و برنامه‌ای بسازیم که مخاطب در نگاه اول ذهنش به سمت آن چیزی که تا به حال تولید شده نرود. با این حال و با وجود تمام مشقت‌ها و سختی‌ها، نتیجه همان چیزی بود که توقع داشتیم.
محمد پورصباغیان علت چالش در انتخاب شرکت‌کنندگان را وجود شرایطی برای پذیرش آنها دانست و بیان کرد: برای پذیرش شرکت‌کنندگان فاکتورهایی داشتیم؛ به عنوان مثال مهم است که مسابقه را با چه کسی برگزار کنیم که بتواند هیجان را خوب انتقال دهد، با مسابقه درگیر شود و هوش هیجانی بالایی داشته باشد. اصل رقابت برای گروه سنی نوجوان مسئله بسیار مهمی است که همین موضوع به جذابیت مسابقه با حضور نوجوانان قوت می‌بخشد. از گروه سنی نوجوانان، رده هفتم، هشتم و نهم می‌توانستند به خوبی هیجان را منتقل کنند.
او در ادامه فرآیند جذب نوجوانان را تشریح کرد و گفت: ما اصرار داشتیم که در مسابقه لهجه‌های مختلف را داشته باشیم. بنابراین با همکاری وزارت آموزش پرورش، فراخوانی برای جذب شرکت‌کننده به مدارس همه استان‌ها ارسال کردیم. بعضی از مدارس اعلامم کردند که در مدرسه دانش‌آموزان نخبه‌ای در حوزه ادبیات فارسی حضور دارند و برای مراحل گزینش به ما معرفی شدند. ما با توجه به معیارهای خودمان آنها را گزینش کردیم، نمی‌خواستیم بچه‌ها بیایند و برایمان شاهنامه، بوستان و گلستان بخوانند. مسائل دیگری برای ما اهمیت داشت؛ به عنوان مثال یکی از مراحل گزینش، تکمیل یک فرم بود برای اینکه مشخص شود بچه‌ها چقدر اهل مطالعه، موسیقی و ادبیات هستند.
همکاری با یک تیم دغدغه‌مند، اتفاق زندگی آقای کارگردان
محمد پورصباغیان در وصف تجربه شخصی خود در مسابقه «دونقطه» اظهار کرد: طی ۲ دهه‌ای که در حوزه رسانه فعالیت می‌کنم، پروژه «دونقطه» برای من حکم یک اتفاق را دارد و صرفا یک برنامه تلویزیونی نیست. این اتفاق از وجوه مختلفی از جمله خود برنامه و مفهوم و فرم آن است که می‌توانیم سرمان را بالا بگیریم و بگوییم محتوایی تولید کردیم که در کشور و فرهنگمان موثر است و مسئله دوم که به عنوان اتفاق یاد می‌کنم، سرمایه اجتماعی است که در پروژه فعالیت می‌کنند. خیلی از بچه‌های ما به صورت مستقل حکم سردبیر یک برنامه تلویزیونی را دارند و چه بسا بخش عمده‌ای هم تجربه این کار را داشته باشند. برای ما سازماندهی عوامل به قدری اهمیت داشت که از بعضی حرفه‌ای‌های رسانه به عنوان راهبر تیم‌ها یا اعضای اتاق فکر کمک گرفتیم. بسیار خوشحالیم که همه اعضای تیم، از مجری تا کارگردان و تهیه‌کننده هنری برنامه همگی از اعضای دغدغه‌مند رسانه هستند.
او با اشاره به دقت نظر و خلاقیت اتاق فکر برنامه گفت: نظرات برای تعیین جزئیات برنامه کاملا گویای دغدغه تیم ما هست؛ به عنوان مثال ما برای نقاشی آیتم تخته ابتدای برنامه، زمان زیادی صرف می‌کنیم تا به نتیجه طرح مناسبی برسیم. شاید طی کل برنامه، ما ۳ دقیقه بیشتر آن تخته را نبینیم اما برای همان ممکن است ۱۰ جلسه همفکری تشکیل شود. من بسیار خوشحالم که اعضای تیم، بچه‌های دغدغه‌مند و کاربلدی هستند و فضای کارشان به فضای ذهن و حسی و رسالتی‌شان کاملا مرتبط است.
پورصباغیان درنهایت از ساخت و پخش فصل دوم مسابقه «دونقطه» خبر داد و اعلام کرد: برای فصل دوم برنامه گروه سنی دانشجو را مدنظر داریم؛ قطعا دکور و آیتم‌ها به روز و عمق محتوایی بیشتر خواهد شد. پس از فصل دوم قطعا سراغ پدر و مادرها هم به جهت فان بودن ماجرا خواهیم رفت.
تکتم شریفی‌نژاد _ خبرنگار تحریریه جوان قدس
نظر شما