با این حال، گاهی شاهد هستیم شتاب انتشار شایعات در فضای مجازی بگونه ای است که رسانه‌های رسمی از آن‌ها عقب می‌مانند؛ این وضعیت در برخی از بحران‌ها و رویدادهای مهم همچون انفجار اخیر در بندرعباس به وضوح قابل مشاهده است.به عبارت دیگر، آن هنگام که رسانه‌های رسمی نتوانند به موقع و با دقت کافی اطلاعات را به مخاطبان خود ارائه دهند، رسانه‌های غیررسمی و شایعات جایگزین آن می‌شوند.
یکی از مهم‌ترین عوامل وقوع شایعه سازی، ترکیب دو عنصر «اهمیت» و «ابهام» در یک رویداد است؛ یعنی زمانی که یک موضوع از اهمیت بالایی برخوردار باشد، اما در مورد آن اطلاعات کافی و دقیق وجود نداشته باشد، احتمال شایعه سازی به شدت افزایش می‌یابد؛ این دو عامل در کنار هم موجب می‌شوند افراد به دنبال توضیحاتی برای رفع ابهام و پاسخ به نیازهای اطلاعاتی خود باشند و در نتیجه، شایعات به سرعت در جامعه منتشر می‌شوند.
اگر یک رویداد مهم و بحرانی به درستی و به موقع توسط رسانه‌های رسمی پوشش داده شده و تمامی ابعاد آن به طور شفاف و کامل توضیح داده شود، احتمال شیوع شایعات کاهش می‌یابد. به همین دلیل، لازم است رسانه‌های رسمی و نهادهای مرتبط در هنگام وقوع بحران‌ها به سرعت اطلاعات دقیق و قابل اعتماد را در اختیار عموم قرار دهند؛ در غیر این صورت، شایعات جایگزین اخبار رسمی خواهند شد.
در انفجار بندرعباس، شبکه‌های اجتماعی با سرعت بیشتری نسبت به رسانه‌های رسمی وارد میدان شدند و اخبار را منتشر کردند؛ این در حالی است که رسانه‌های رسمی با تأخیر و گاهی با بی دقتی به اطلاع رسانی پرداختند و این موضوع موجب شد شایعات در فضای مجازی گسترش یابد.
در شرایط بحرانی، رسانه‌های غیررسمی مانند شبکه‌های اجتماعی و وب‌سایت‌های خبری غیررسمی به سرعت اطلاعات را منتشر می‌کنند؛ با توجه به سرعت انتشار اطلاعات در این فضا، مردم به‌ویژه نسل جوان تر که عادت به دریافت اطلاعات از منابع غیررسمی دارند، ممکن است به این رسانه‌ها اعتماد کنند.
این موضوع زمانی که رسانه‌های رسمی با تأخیر و کم‌دقت وارد عمل می‌شوند، شدت می‌یابد؛ به طور خاص، در مواردی که اطلاعات حیاتی در دسترس نباشد، کاربران فضای مجازی ممکن است به شایعات و گمانه‌زنی‌ها روی آورند. در این میان، ضرورت ارائه اطلاعات شفاف و قابل اعتماد از سوی رسانه‌های رسمی بیشتر احساس می‌شود تا بتوان اعتماد مردم را حفظ و از گسترش شایعات جلوگیری کرد.
دلیل این تأخیر را در بسیاری از موارد می توان در سیاست‌های قدیمی و سنتی اطلاع رسانی در رسانه‌های رسمی جست و جو کرد. در گذشته، رسانه‌ها به طور معمول به تدریج و بصورت قطره چکانی به انتشار اخبار می پرداختند؛ اما امروز، به ویژه در عصر رسانه‌های دیجیتال و حضور پدیده شهروند خبرنگار، این روش‌ها دیگر پاسخگوی نیاز مخاطبان نیست؛ به همین دلیل، رسانه‌های رسمی باید بتوانند به سرعت وارد عمل شوند و اطلاعات خود را در کوتاه ترین زمان ممکن به مخاطبان ارائه دهند.
یکی دیگر از دلایل عقب ماندگی رسانه‌های رسمی در بحران‌ها، عدم آمادگی و نداشتن سواد رسانه ای مدیران و مسئولان است؛ حال آنکه در چنین شرایطی، مدیران و کارگزاران باید به میزان کافی از سواد رسانه‌ای، سواد اطلاعاتی و سواد دیجیتال برخوردار باشند تا بتوانند در موقعیت‌های بحرانی به درستی عمل کنند؛ در غیر اینصورت اگر نتوانند خود را با تحولات پر شتاب دنیای رسانه و ارتباطات هماهنگ کنند، قطعاً نمی‌توانند در برابر رسانه‌های غیررسمی و شبکه‌های اجتماعی که به سرعت واکنش نشان می‌دهند، مقاومت کنند.
در واقع، یکی از دلایل اصلی گسترش شایعات در فضای مجازی این است که مسئولان و مدیران درک درستی از شرایط فعلی ندارند و به صورت احساسی واکنش نشان می دهند؛ به همین دلیل، لازم است که مدیران و کارشناسان حوزه های مختلف به ویژه در هنگام بحران، توانایی مدیریت ارتباطات و هدایت افکار عمومی را از طریق آموزش های به روز در حوزه های سواد رسانه ای و دیجیتال کسب کنند؛ ضمن آنکه علاوه بر ارتقای سواد رسانه ای مدیران و مسئولان، لازم است که رسانه های رسمی نیز در هنگام بحران‌ها سیاست‌های مشخص و قابل اجرایی را برای مدیریت اطلاعات اتخاذ کنند.
از طرفی رسانه‌ها باید درک عمیقی از نیازهای اطلاعاتی مردم داشته باشند و در مواقع بحرانی به جای اقدامات منفعلانه، ابتکار عمل را در دست بگیرند؛ این موضوع به ویژه در مواقعی که اطلاعات اولیه یا جزئیات حادثه به درستی مشخص نیست، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.
به همین دلیل، رسانه‌های رسمی باید در بحران‌ها نه تنها در زمینه اطلاع رسانی، بلکه در مدیریت شایعات و جلوگیری از انتشار اخبار نادرست نیز مسئولیت پذیر باشند؛ آن‌ها باید از تجربه‌ها و درس‌های گذشته بهره ببرند و با اتخاذ استراتژی‌های دقیق، توانایی پاسخگویی به نیازهای اطلاعاتی جامعه را به درستی فراهم کنند.
در نهایت، باید به این نکته توجه کرد که در دنیای دیجیتال امروز، رسانه‌های رسمی و نهادهای اطلاع‌رسانی باید خود را برای چالش‌های آینده آماده کنند؛ پیشرفت‌های سریع در فناوری و تغییرات در الگوهای مصرف رسانه‌ها نشان می‌دهد که رسانه‌های رسمی باید به روش‌های نوین اطلاع‌رسانی توجه بیشتری داشته باشند.
ایجاد بسترهای آنلاین برای اطلاع‌رسانی سریع، استفاده از ابزارهای نوین رسانه‌ای مانند پادکست‌ها و ویدئوهای زنده، و تقویت تعامل دو طرفه با مخاطبان می‌تواند به رسانه های رسمی کمک کند تا در بحران‌ها و رویدادهای بحرانی حضور مؤثرتری داشته باشند. به این ترتیب، به جای آنکه شایعات در فضای مجازی در دسترس مردم قرار بگیرد، رسانه‌های رسمی می‌توانند به‌عنوان منبع اصلی و معتبر اطلاعات در جامعه، از گسترش اخبار نادرست جلوگیری کنند.
نظر شما