روایات متعددی از حضرت رضا(ع) نقل شده که نشان‌دهنده توجه ایشان به جنبه‌های مختلف و شئون متفاوت مقام والای دختران است.

نخستین روز از ماه ذی‌القعده مصادف است با ولادت بانوی کرامت، شفیعه روز جزا حضرت معصومه(س)، این روز در ایران به نام روز ملی دختران نام‌گذاری شده است. به همین مناسبت با دکتر مرتضی انفرادی، مدیر گروه مطالعات اجتماعی اعتاب مقدس در بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس همکلام شدیم تا با منزلت و جایگاه دختران از منظر امام رضا(ع) بیشتر آشنا شویم.

جناب انفرادی لطفا در مورد حضرت فاطمه معصومه(س) نکاتی را بفرمایید.

حضرت فاطمه معصومه(س) دختر برومند امام کاظم(ع)، خواهر گرامی امام رضا(ع) و عمه بزرگوار حضرت جوادالائمه(ع) و یکی از بافضیلت‌ترین بانوان خاندان عصمت و طهارت هستند. نام ایشان فاطمه بوده و القابی همچون معصومه و کریمه اهل‌بیت(ع) دارند. این بانوی گرانقدر در نخستین روز از ماه ذی‌القعده سال ۱۷۳ هجری قمری در شهر مدینه دیده به جهان گشودند و دهم ربیع‌الثانی سال ۲۰۱ هجری در سن ۲۸ سالگی در شهر قم، آسمانی شدند. از ویژگی‌های مهم این بانوی کرامت، این است که تحت آموزش‌های حضرت رضا(ع) رشد یافته‌اند.

دختران در آموزه های اسلامی چه جایگاهی دارند؟

دین مبین اسلام به عنوان کامل‌ترین دینِ الهی که برنامه‌های کامل انسان‌سازی و تعالی بشر را در خود دارد، تکریم و احترام به دختران را در گفتار و عمل به بهترین وجه تبیین کرده است. هر چند در نگاه کلی اسلام، معیار خوبی و بدی افراد، عملکرد آن‌هاست نه جنسیتشان، اما در آیات و روایات متعدد، تعابیر بسیار زیبایی برای دختران ذکر شده است.
قرآن زن و مرد را در آفرینش همسان دانسته است. به‌عنوان مثال در آیه ۴۹ سوره شوری «لِلّهِ مُلْکُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ یَخْلُقُ ما یَشاءُ یَهَبُ لِمَنْ یَشاءُ إِناثاً وَ یَهَبُ لِمَنْ یَشاءُ الذُّکُورَ» خداوند از بخشیدن فرزند به انسان با عبارت «یَهَبُ» به معنای «هبه و هدیه» تعبیر کرده و نکته جالب این است واژه «إِناثاً» را بر «الذُّکُورَ» مقدم داشته است. همچنین در روایاتی از جنس مؤنث به عنوان ریحانه یاد کرده است «فَإِنَّ الْمَرْأَةَ رَیْحَانَةٌ». در روایتی دیگر، پیامبر گرامی اسلام(ص) می‌فرمایند: «خَیْرُ اَوْلادِکُمْ اَلْبَناتُ» بهترین فرزندان شما دختران هستند.
در فرهنگ و اندیشه اسلامی، این جایگاه آن‌قدر مورد توجه است که در منابع روایی و حدیثی، فصول خاصی از کتاب را به آن اختصاص داده‌اند. برای نمونه در کتاب شریف الکافی، یک فصل درباره برتری دختران آمده است «بَابُ فَضْلِ الْبَنَات»، همچنین در کتاب وسائل‌الشیعه فصلی درباره برتری دختران و فصلی در موضوع مستحب بودن طلب و درخواست دختردار شدن «بَابُ فَضْلِ الْبَنَات» و مستحب بودن تکریم و گرامی داشتن آنان «بَابُ اسْتِحْبَابِ طَلَبِ الْبَنَاتِ وَ إِکْرَامِهِن» و یک فصل در مورد محبت بیشتر به دختران نسبت به پسران باعنوان «بَابُ اسْتِحْبَابِ زِیَادَةِ الرِّقَّةِ عَلَی الْبَنَاتِ وَ الشَّفَقَةِ عَلَیْهِنَّ أَکْثَرَ مِنَ الصِّبْیَان» آمده است.
علاوه بر توصیه‌های معصومین(ع) در سیره عملی ایشان نیز این تکریم و احترام به‌خوبی مشهود است، چنان‌که نبی مکرم اسلام(ص) در اصلی‌ترین مسائل، دختر بزرگوارشان را به همراه داشتند، موضوعاتی مانند قضیه مباهله یا حضور در جنگ خندق از مهم‌ترین مصادیق مشارکت دخت پیامبر(ص) در وقایع صدر اسلام است. همچنان‌که عبارت ماندگار پیامبر(ص) که فرموند: «فِدَاهَا أَبُوهَا» نشانگر شأن و جلال مقام این بانوی گرانقدر است و جالب این است همین عبارت را امام کاظم(ع) برای دختر برومندشان حضرت فاطمه معصومه(س) نیز فرمودند.

در تعالیم امام رضا(ع) چه نکاتی در مورد منزلت دختران بیان شده است؟

امام رضا(ع) در حدیثی می‌فرمایند: خداوند به دختران مهربان‌تر است از پسران «إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی عَلَی‌ الْإِنَاثِ‌ أَرْأَفُ‌ ‌ مِنْهُ عَلَی الذُّکُورِ». آن حضرت در روایتی دیگر می‌فرماید: لَا یَدْخُلُ‌ الْفَقْرُ بَیْتاً فِیهِ‌ اسْمُ‌... فَاطِمَةَ مِنَ النِّسَاءِ. در خانه‌ای که نام فاطمه وجود دارد، فقر وارد نمی‌شود. حتی ایشان در باب ازدواج، عبارت «کریمه» را برای دختران بیان می‌فرمایند و در حدیثی دیگر در موضوع خواستگاری، تأکید می‌کنند در خواستگاری سه ویژگی دینداری، خوش اخلاقی و امانت‌داری مدنظر قرار گیرد تا دختر پس از ازدواج دچار سختی نشود.