اگر این روزها که نمایشگاه بین‌المللی کتاب در تهران برپاست درباره مفهوم «ضدکتابخانه» حرف نزنیم، کی بزنیم؟ اولین بار وقتی نویسنده، دانشمند، هنرمند و غیره‌ای را می‌بینید که در خانه یا محل کارش کتابخانه‌ای با قفسه‌هایی پر از کتاب‌های جورواجور دارد درباره او و کتابخانه‌اش چه فکری می‌کنید؟
البته منظورم کتابخانه‌های شخصی و کتاب‌های دکوری و ژست و پُز فرهنگی نیست. سؤالم این است آیا با دیدن چنین کتابخانه و کتاب‌هایی این گمان از ذهنتان نمی‌گذرد که: «چه آدم کتابخوان و همه‌چیزدانی؟» اگر صاحب کتابخانه به شما بگوید، من ۷۰ یا ۸۰درصد کتاب‌هایی که اینجا دارم را نخوانده‌ام، چه؟ حالا درباره‌اش چطور فکر می‌کنید؟ اصلاً باورتان می‌شود؟
برای کنجکاوها
مفهوم «ضد کتابخانه» نخستین بار در موقعیتی شبیه آنچه بالاتر مثال زدیم به ذهن نویسنده، دانشور و تحلیلگر معروف لبنانی-آمریکایی «نسیم نیکلاس طالب» رسید.
او سال۲۰۰۷ در کتاب «قوی سیاه» از این مفهوم حرف زد. درواقع آنچه سبب شد «طالب» برای کتاب‌هایی که بدون خوانده شدن، در کتابخانه شخصی مالکشان جا خوش کرده‌اند، چنین لقبی را انتخاب کند «اومبرتو اِکو» نویسنده معروف ایتالیایی و کتابخانه‌اش بود.
«طالب» در این باره نوشته است: «اومبرتو اکو، بازدیدکنندگان کتابخانه‌اش- با بیش از۳۰ هزار جلد کتاب- را به دو دسته تقسیم می‌کند؛ کسانی که می‌گویند: وای... جناب پروفسور چه کتابخانه‌ای دارید! چند تا از این کتاب‌ها را خوانده‌اید؟... و دسته دوم هم کسانی هستند که متوجه می‌شوند کتابخانه خصوصی یک ژست خودپسندانه نیست، بلکه ابزاری برای تحقیق است».
نسیم طالب، کتاب‌هایی که خوانده شده‌اند را بسیار کم‌ارزش‌تر از کتاب‌های خوانده نشده می‌داند و در پایان ماجرا می‌نویسد: «شما هرچه بیشتر بدانید، فهرست کتاب‌های خوانده نشده‌تان بزرگ‌تر است. پس بیایید این مجموعه از کتاب‌های خوانده نشده را ضدکتابخانه بنامیم».نسیم طالب می‌خواست بگوید یک کتابخانه خصوصی درواقع ابزاری برای تحقیق است. اصلاً هدف یک ضدکتابخانه جمع‌آوری کتاب‌هایی که خوانده‌اید نیست؛ بلکه می‌تواند مجموعه‌ای کاملاً شخصی از منابعی درباره موضوعاتی باشد که در مورد آن‌ها کنجکاو هستید.
نیم‌خوانده‌ها
ایده «ضدکتابخانه» با استقبال هم روبه‌رو شد. بعدها «جسیکا استیلمن» نویسنده، ویراستار و ستون‌نویس معروف روزنامه‌ها هم مفهوم ضدکتابخانه‌ها را ستود و گفت: کسی که کتابخانه‌ای دائماً رو به گسترش دارد اهمیت کنجکاو بودن و کنجکاو ماندن و شهامت رویارویی با ایده‌های جدید را دارد. نویسندگان دیگری هم پیدا شده‌اند که هنوز درباره «ضدکتابخانه» و فضیلت داشتن کتاب‌هایی که نخوانده‌ایم می‌نویسند.
با این همه سال۲۰۱۸ «کوین میمز» در «نیویورک تایمز» در مخالف با واژه «ضدکتابخانه» نوشت. البته او با مفهوم ضدکتابخانه مشکلی نداشت؛ اما با انتخاب عنوان «ضدکتابخانه» برای چنین مفهومی مشکل داشت.
او نوشت: «من واقعاً اصطلاح «ضدکتابخانه» طالب را دوست ندارم. اصلاً مگر کتابخانه چیزی جز مجموعه‌ای از کتاب‌هاست که بسیاری از آن‌ها برای مدت طولانی خوانده نمی‌شوند؟» کوین میمز در ادامه نوشته‌هایش از یک اصطلاح ژاپنی حرف زد و گفت: tsundoku به معنی انباشت کتاب که ریشه‌ای بسیار قدیمی دارد، می‌تواند اصطلاح جایگزین «ضدکتابخانه» باشد که بار منفی زیادی دارد و مفهومی ضدکتاب و ضدمطالعه و دانایی به نظر می‌رسد.
«میمز» البته نظر دیگری هم داشت: «او معتقد بود افرادی مانند نسیم طالب، استیلمن و همه کسانی که به شکلی از عنوان ضدکتابخانه دفاع می‌کنند و حتی کسانی که اصطلاح ژاپنی «تسوندوکو» را ابداع کردند به نظر می‌رسد فقط دو دسته کتاب را می‌شناسند؛ کتاب‌های خوانده شده و کتاب‌های خوانده نشده. اما هر عاشق کتابی می‌داند که یک دسته سوم هم وجود دارد: کتاب‌های نیمه‌خوانده شده.
به عنوان مثال، تقریباً هر عنوانی که در قفسه کتاب‌های مرجع یک عاشق کتاب وجود دارد، در این دسته قرار می‌گیرد.
هیچ‌کس فرهنگ لغت‌ها را از اول تا آخر نمی‌خواند... من خودم زندگی‌نامه‌هایی که عادت دارند ریز جزئیات همه چیز را شرح دهند کامل نمی‌خوانم... من معتقدم دسته سوم کتاب‌ها هم به همان اندازه کتاب‌های خوانده و نخوانده مهم هستند، کتاب‌هایی که همه آن‌ها را نخوانده‌اید و ممکن است هرگز فرصت تمام کردن آن‌ها را نداشته باشید. دیدن کتابی که خوانده‌اید می‌تواند چیزهای زیادی را که قبلاً یاد گرفته‌اید به شما یادآوری کند.
دیدن کتابی که نخوانده‌اید می‌تواند به شما یادآوری کند هنوز چیزهای زیادی برای یادگیری وجود دارد و دیدن کتابی که بخشی از آن را خوانده‌اید می‌تواند به شما یادآوری کند خواندن فعالیتی است که امیدوارید هرگز به پایان نرسد... شاید ژاپنی‌ها برای این دسته سوم هم واژه و کلمه‌ای داشته باشند».
۲۲ اردیبهشت ۱۴۰۴ - ۱۳:۱۵
کد خبر: ۱۰۶۷۳۶۰
اولین بار وقتی نویسنده، دانشمند، هنرمند و غیره‌ای را می‌بینید که در خانه یا محل کارش کتابخانه‌ای با قفسه‌هایی پر از کتاب‌های جورواجور دارد درباره او و کتابخانه‌اش چه فکری می‌کنید؟
زمان مطالعه: ۳ دقیقه
نظر شما