در عصری که شبکه‌های اجتماعی بستر جهل‌پراکنی شده و افراطی‌گری لباس دین می‌پوشد، امام باقر(ع) بیش از همیشه الگوی ماست.

آیت‌الله محمدجواد فاضل لنکرانی، عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و رئیس مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) در گفت‌وگو با ما نقشه‌ گمشده نجات جهان اسلام را ترسیم می‌کند. آنچه در ادامه می‌خوانید، نسخه‌ عملیاتی راه‌گشای این عالم دینی برای درمان سه بحران امروز است؛ افراطی‌گری تکفیری‌ها، جهل سازمان‌یافته در فضای مجازی و انفعال نخبگان در برابر شبهه‌افکنی‌ها.

امامت؛ تنها سد آهنین در برابر انحراف

آیت‌الله فاضل لنکرانی با تسلیت شهادت پنجمین پیشوای شیعیان جهان، در تبیین عظمت حضرت می‌فرماید: در شأن آن پیشوای هدایت، چند نکته را به نحو اجمال عرض می‌کنم. یک نکته، مقابله آن حضرت با انحرافات به عنوان سرفصل مبارزاتش بود که البته این در حقیقت، تجلی همان مأموریت ذاتی امامت است؛ حجت خدا بودن بر خلق و حفظ دین که در هر زمان، دیده‌بان بیدار امت در تشخیص و دفع انحرافات است. این همان خط فارقی است که امام را از سلطه‌جویان دنیاطلب جدا می‌کند. یکی از تفاوت‌های بارز میان امام و غیر امام همین است؛ حکام جور که برای قدرت‌طلبی و مطامع دنیوی و حیوانی سراغ حکومت می‌آیند، دنبال این مسائل نیستند، حتی بسیاری از کسانی که مدعی دینداری‌اند، خودشان اصلاً انحراف ایجاد می‌کنند. حال در طول زمان‌ چه کسی باید باشد که بتواند تشخیص دهد انحراف چیست و جلو آن را بگیرد؟ این وظیفه امامان معصوم‌(ع) در زمان حضور و نایبان آن‌ها در زمان غیبت است که نکته‌ای بسیار مهم است. در میان پیشوایان سایر مذاهب، کدام یک را سراغ دارید که در زمان خودشان فتنه یا انحراف عقیدتی مبتنی بر مبانی دینی -نه کج‌فکری‌هایی مانند ابن‌تیمیه که بر اساس جهالت، زیارت مرقد رسول خدا(ص) را بدعت دانست- را تشخیص داده و مقابله کرده باشند؟ آن شخص که شاخص دقیق تشخیص بدعت از غیر بدعت و فتنه از غیر فتنه است، فقط امام معصوم‌(ع) است.

الگوی رویارویی با ادعاهای شیطانی

وی در تشریح سیره امام باقر(ع) می‌فرماید: این تشخیص و مقابله در زندگی امام باقر(ع) به روشنی تجلی داشت؛ چنان‌که افرادی مانند مغیرة بن سعید عجلی با گستاخی و بی‌حیایی در محضر حضرت ادعای إِنِّی أَعْلَمُ الْغَیْبَ می‌کرد، شاید مرادش آگاهی از رویدادهای محدود آینده بود اما امام(ع) با برخوردی قاطعانه او را از مجلس طرد و در میان مردم لعن فرمود. این سیره امروز نیز درس است؛ چرا که در عصر ما، مدعیانی با پیشگویی‌های واهی (کی فلان قضیه اتفاق می‌افتد) ظهور می‌کنند که با روش ائمه(ع) در تضاد است و بر همه ماست که با آن مقابله کنیم. اکنون چه بسیار کتب بی‌اساسی که برای منافع مادی با شمارگان وسیع و روش‌های تبلیغاتی ترویج می‌شود. برخورد امام(ع) با مغیره با اینکه تنها ادعای مردن فلان شخص در روز معین را می‌کرد، الگویی تعیین‌کننده است. حضرت با آن بیان جاودان فرمود: «یَا مَعْشَرَ الشِّیعَةِ شِیعَةِ آلِ مُحَمَّدٍ کُونُوا النُّمْرُقَةَ الْوُسْطَی یَرْجِعْ إِلَیْکُمُ الْغَالِی وَ یَلْحَقْ بِکُمُ التَّالِی» یعنی ای شیعیان آل‌محمد! نمرقه وسطی باشید [تکیه‌گاه میانی] تا غالی به سوی شما بازگردد و عقب‌مانده به شما بپیوندد.

امام باقر(ع)؛ خط اعتدال در عرصه توحید و امامت

رئیس مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) در ادامه می‌فرماید: یکی از اساسی‌ترین اقدام‌های امام باقر(ع) و دیگر ائمه(ع)، مبارزه با غلو است. در عصر آن حضرت، کسانی درباره امیرالمؤمنین علی(ع) غلو می‌کردند که امام باقر(ع) با تصریح فرمود: «لا تُضِعْ عَلِیًّا دُونَ مَا وَضَعَهُ اللَّهُ وَلَا تَرْفَعْ عَلِیًّا فَوْقَ مَا رَفَعَهُ اللَّهُ»؛ امام را پایین‌تر از جایگاه الهی‌اش قرار ندهید و بالاتر از مقامی که خداوند برایش تعیین کرده، ارتقا نبخشید. خداوند او را حجت و وصی بلافصل رسول‌الله(ص) با مقام‌های مشخص قرار داده است. پس باید حد واقعی را مراعات کنید و نمرقه وسطی باشید؛ یعنی از حدود تجاوز نکنید. به‌عنوان نمونه، هیچ‌کس نباید بگوید ائمه(ع) مستقلاً در عالم تکوین دخالت می‌کنند. ما ولایت تکوینی ایشان را تنها به اذن الله تعالی می‌پذیریم و هیچ فقیه شیعه‌ای قائل به ولایت تکوینی مستقل نیست. برخی دشمنان از روی جهالت یا عناد، این نسبت‌های ناروا را به شیعه می‌زنند، حال آنکه ما ولایت تکوینی، علم به ماکان و مایکون و دیگر شئون ائمه(ع) را منوط به اذن الهی می‌دانیم. این وُسطَی بودن، همان اعتدالی است که در سیره معصومین(ع) بر آن تأکید شده است. در اعتقادات، اخلاقیات، اقتصاد و همه شئون زندگی باید نمرقه وسطی بود. امام چون ذره‌بینی مراقب انحرافات است و این نمونه‌ای از سیره امام باقر(ع) در مقابله با غالیان و بدعت‌گذاران است.

تفسیر امام باقر(ع) از زیانکارترین افراد

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با اشاره به آیات ۱۰۳ و۱۰۴ سوره کهف تشریح می‌کند: در روایتی امام باقر(ع) درباره آیات شریفه «قل هَلْ نُنَبِّئُکُمْ بِالْأَخْسَرِینَ أَعْمَالا/ الَّذِینَ ضَلَّ سَعْیُهُمْ فِی الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَهُمْ یَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ یُحْسِنُونَ صُنْعًا» می‌فرمایند: «هُمُ النَّصَارَی وَالْقَصِّیصُونَ وَالرُّهْبَانُ وَأَهْلُ الشُّبُهَاتِ وَالْأَهْوَاءِ مِنْ أَهْلِ الْقِبْلَةِ» زیانکارترین افراد، علمای مسیحیت‌اند که با کتمان حقایق انجیل، مانع گرایش مسیحیان به اسلام شدند. نکته دوم اینکه سعد اسکافی به امام(ع) عرض کرد: «إِنِّی أَجْلِسُ فَأَقُصُّ وَأَذْکُرُ حَقَّکُمْ وَفَضْلَکُمْ» من در مجالس، فضائل و حقوق شما را بیان می‌کنم. این همان رسالت مجالس روضه و دروس ماست. امام(ع) در پاسخ فرمودند: «وَدِدْتُ أَنَّ عَلَی کُلِّ ثَلَاثِینَ ذِرَاعًا قَاصًّا مِثْلَکَ» دوست دارم در هر 30ذراع (۱۵متر) راوی‌ای چون تو باشد. امروز حل تمام مشکلات جهان اسلام تنها با محوریت امامت ممکن است و باید همه مذاهب اسلامی حول این محور گرد آیند. در این مسیر سه وظیفه داریم: بیان مقامات اهل‌بیت(ع)، تبیین کلمات و حقایقشان و پرهیز از ایجاد اختلاف، چرا که یک روایت ائمه(ع) می‌تواند کشوری را مستبصر کند. مناظره‌های امام باقر(ع) با مسیحیان، هشام بن عبدالملک و رهبر خوارج، ما را موظف می‌کند امروز نیز با سایر مذاهب مناظره کنیم؛ چرا که هر مناظره‌ای، بیانگر مقامات ائمه(ع) است.

درس امروز ما از سیره باقرالعلوم(ع)

آیت‌الله فاضل لنکرانی در پایان با بیان نمونه‌ای ماندگار از عظمت علمی امام باقر(ع) تصریح می‌کند: قسیسی که در شام مرجعیت داشت، با طرح پرسش‌هایی محکوم به اعتراف شد؛ امام باقر(ع) طوری‌ پاسخ گفتند که او رو به مسیحیان کرد و فریاد زد: «لَا تَسْأَلُونِی» از من نپرسید! و افزود: هر پرسشی دارید از این آقا بپرسید و در همان مجلس، بسیاری از مسیحیان به اسلام گرویدند. ما موظف هستیم این روایات نورانی را زنده نگه داریم؛ چرا که امروز اصلی‌ترین وظیفه‌ ما بیان حقیقت امامت، فضائل ائمه معصومین(ع) و کلمات ناب آنان برای نسل حاضر بوده و رشد جامعه در گرو این رسالت است.