کمتر از یک هفته تا عید الامّه، عید غدیر خم باقی مانده است. روزی که پیامبر اسلام(ص) در سکوت بیابان، ولایت حق را زمزمه نکرد، بلکه آن را با فرمان الهی فریاد زد. اما امروز در دنیایی که هر لحظه شلوغ‌تر از قبل است، غدیر در میان هشتگ‌های بی‌معنا، پست‌های سطحی و نویزهای دیجیتال گم‌گوش می‌شود.
در این فضای پرسر و صدا، فرصت بزرگی نهفته است. فرصتی برای بازخوانی عمیق و هوشمندانه از ولایت علوی؛ نه به عنوان یک مناسبت سالانه، بلکه به عنوان الگویی زنده از عدالت، مقاومت و رهبری در برابر جریان‌های بی‌ثبات زمان.
فرصتی برای اینکه ولایت را دوباره بگوییم؛ این بار به زبان نسلی که زندگی‌اش بیشتر در صفحه کوچک موبایل شکل می‌گیرد، تصمیم می‌گیرد و معنا می‌شود. نوجوانان امروز ساعت‌ها را در فضایی سپری می‌کنند که هر ثانیه چیزی می‌آید و می‌رود، اما هیچ چیز باقی نمی‌ماند. حالا پرسش این است: آیا می‌توان این فضای شلوغ را به منبری تبدیل کرد که غدیر را با تمام عمقش به قلب آن‌ها نزدیک کند؟ نه فرار از فضای مجازی، بلکه حضور هوشمندانه در آن؛ نه تکرار بی‌روح کلمات، بلکه تبدیل پیام غدیر به گفتمانی زنده، عملی و متصل به زندگی.
برای یافتن پاسخ این پرسش‌ها، با دکتر علی احمدی؛ مورخ، پژوهشگر و متخصص تاریخ اسلام صحبت کرده‌ایم؛ کسی که سال‌ها در حوزه‌های حج، زیارت و فرهنگ ولایت فعالیت علمی داشته است. در این گفت‌وگو، ایشان رویکردهایی پیشنهاد می‌دهد که با تلفیق تاریخ، هنر دیجیتال و علوم اجتماعی می‌توان غدیر را از یک روز به یک مسیر زنده و مستمر تبدیل کرد. با ما همراه باشید.
اگر بخواهیم مفهوم «ولایت علوی» را در قالب یک پیام اینستاگرامی به نوجوانان امروز منتقل کنیم، به نظر شما کدام ویژگی شخصیتی حضرت علی(ع) بیشترین همخوانی را با دغدغه‌هایی مثل عدالت اجتماعی یا مبارزه با فساد دارد؟
از میان ویژگی‌های امام علی(ع)؛ عدالت‌طلبی، شجاعت در مبارزه با فساد و مسئولیت‌پذیری برای نوجوانان امروز جذابیت ویژه‌ای دارد. عدالت امام علی(ع) دارای چهار ویژگی است که با مطالبات نوجوانان و جوانان امروز همخوانی دارد: شفافیت، شجاعت، عمل‌گرایی و پاسخ‌گویی. ایشان در حکومت خود حتی با نزدیکانش سختگیر بودند. هنگامی که برادرشان عقیل درخواستی مالی از بیت‌المال داشت، سختگیرانه برخورد کرد و درخواست او را نپذیرفت. این روایت تأثیرگذار بعدها در تاریخ، به حکایت «حَدِیدَة مُحْمَاة» (آهن گداخته) معروف شد. روایت امتیازخواهی عقیل بن ابی‌طالب از برادرش امام علی(ع) و نزدیک کردن آهن داغ توسط ایشان به دست او (نهج البلاغه، خطبه ۲۲۴) به عنوان الگویی از عدالت‌ورزی و مبارزه با تبعیض در مباحث اخلاقی و تربیتی شیعه مطرح می‌شود. همچنین سهم‌خواهی طلحه و زبیر را نپذیرفت، در حالی که زبیر برادرزاده حضرت خدیجه(س) و پسر عمه امام علی(ع) بود. نوجوان امروز به دنبال الگوهای مبارزه با بی‌عدالتی است بنابراین شخصیت امام علی(ع) می‌تواند الهام‌بخش مبارزه با فساد و تبعیض در جامعه باشد.
به عنوان نمونه پست اینستاگرامی با تصویر نمادین شمشیر ذوالفقار و جملاتی مانند «عدالت علوی»، «عدالت عملی علوی» و «مثل علی(ع) باش!» به همراه بیان داستان‌های کوتاه از عدالت‌ورزی ایشان همچون حکایت عقیل و زبیر که گذشت، می‌تواند برای نوجوان امروز جذاب باشد. در این صورت یک فرد تأثیرگذار در فضای مجازی با استناد به منابع تاریخی مانند نهج‌البلاغه و شواهدی از حکومت علوی مانند تقسیم عادلانه بیت‌المال نشان می‌دهد عدالت ایشان نه یک آرمان، بلکه الگویی عملیاتی در مواجهه با فساد است.
برای انتقال این مفهوم در فضای مجازی چه پیشنهادهایی دارید؟
روایت‌گری دیجیتال در این راه کارساز است؛ ساخت موشن‌گرافیک از داستان‌های کوتاه مانند برخورد امام با طلحه، زبیر و عقیل، با سبک انیمیشن‌های کوتاه و دیگر اینفوگرافیک‌های تعاملی مانند مقایسه سیاست‌های امام علی(ع) با کشورهای امروزی در زمینه عدالت اجتماعی.
نکته مهم و کاربردی بعدی تبدیل مفاهیم به داستانک است. مثلاً ساخت کلیپ ۶۰ ثانیه‌ای از گفت‌وگوی خیالی یک نوجوان با امام علی(ع) درباره یکی از موضوعات عدالت اجتماعی. دیگر اینکه می‌توانیم از الگوسازی رفتاری یعنی مقایسه تطبیقی عدالت علوی با جنبش‌های ضد تبعیض معاصر هم بهره ببریم. چالش‌های تعاملی مانند طراحی کمپین‌هایی با هشتگ «عدالت_علوی_چیست؟» و مشارکت کاربران در تعریف مصداق‌های امروزی آن نمونه‌ای برای آن است. بازی‌سازی و طراحی برنامه‌ای که به طور مثال کاربر در نقش کارگزار امام علی(ع) باید تصمیم‌های عادلانه بگیرد. البته در کنار تمام این تلاش‌ها و برای رسیدن به این اهداف، همکاری با اینفلوئنسرهای عدالت‌خواه ضروری است. مثلاً دعوت از چهره‌های ورزشی برای روایت داستان «مسابقه عادلانه از نگاه علی(ع)». می‌توان گفت عدالت علوی به عنوان نمونه‌ای از ولایت علوی می‌تواند با تلفیق «تاریخ»، «هنر دیجیتال» و «مطالعات اجتماعی» به زبانی امروزی ترجمه و بازخوانی شود. کلید موفقیت این پروژه، پرهیز از شعارهای کلیشه‌ای و ارائه الگوهای عملی همچون مدیریت عدالتی و مسئولیت‌پذیری اجتماعی است.
این روزها که چیزی به عید غدیر نمانده، برخی اینفلوئنسرها از نمادهای غدیر مثل پرچم یا عبارت «مَن کُنتُ مَولاه» در محتواهای روزمره مثل استایل یا موزیک‌ویدئو استفاده می‌کنند. به نظر شما این رویکرد چقدر می‌تواند در نهادینه کردن پیام غدیر مؤثر باشد؟
مثالی که بیان کردید و شبیه به این گونه پیام‌ها که می‌توان درباره آن، تعبیر زبان بصری و نمادین را به کار برد، اگر عمیق و هوشمندانه باشد مؤثر است اما خطر کلیشه‌ای شدن همیشه وجود دارد. به عنوان نمونه همین مثال اگر همراه با توضیح تاریخی یا پیام اخلاقی باشد مثل استفاده از عبارت «مَن کُنتُ مَولاه» در پست‌های مربوط به مسئولیت‌پذیری مؤثر خواهد بود اما اگر فقط برای جذب لایک یا بدون محتوای آموزشی باشد، چندان اثری ندارد.
باید توجه داشته باشیم نوجوانان امروز با تصاویر و نمادها ارتباط سریع‌تری برقرار می‌کنند. بنابراین استفاده هوشمندانه از پرچم غدیر یا عبارت «مَن کُنتُ مَولاه» در موزیک ویدئوها یا پست‌های استایل می‌تواند به یک یادآوری فرهنگی تبدیل شود. مثلاً هنرمندان ایرانی در موزیک ویدئوها از نمادهای مذهبی به صورت غیرمستقیم استفاده کنند؛ نمونه آن استفاده از تصویر پرچم غدیر در پس‌زمینه اثری انقلابی است. بنابراین استفاده از نمادهای غدیر در محتواهای روزمره، زمانی اثرگذار است که نمادها در بستر محتوای آموزشی (مثل اینفوگرافیک تاریخ غدیر) قرار گیرند. اما اگر فقط به‌عنوان اِلمان زیبایی‌شناختی و بدون پیوند مفهومی استفاده شوند، کاربردی سطحی و نه عمیق خواهند داشت. به عبارتی دیگر موفقیت در این عرصه منوط به تلفیق نمادها با روایت‌های معنادار است. این روش اگر با آگاهی و مسئولیت همراه باشد، می‌تواند غدیر را از یک رویداد تاریخی به یک گفتمان زنده تبدیل کند. اینفلوئنسرها می‌توانند از نمادهای غدیر در محتوایی با پیام واضح به عنوان نمونه ترکیب پرچم غدیر با کلیپی درباره مبارزه با فساد یا تبعیض استفاده کنند تا ارتباط مفهومی حفظ شود.
به عنوان مورخ، کدام سند یا روایت کمتر شناخته شده از واقعه غدیر را پیشنهاد می‌دهید که بتواند دستمایه ساخت یک مستند کوتاه جذاب برای نسل جوان شود؟
با توجه به اینکه غدیر در اعتقاد و باور شیعه، واگذاری امامت به امام علی(ع) است، گزارش‌های اجتماعی از تغییر رفتار مردم پس از غدیر، خطبه‌های ایشان همچون خطبه شقشقیه و نامه‌های امام علی(ع) به کارگزاران مثل نامه مهم ایشان به مالک اشتر، به ویژه با تأکید بر منابع اهل سنت، جذاب است. به عنوان نمونه تبریک صحابه به امام علی(ع) پس از غدیر، نشان‌دهنده تأثیر فوری این رویداد است که می‌تواند دستمایه تولید محتوا در فضای مجازی باشد.
اگر خواسته باشیم ایده‌ای درباره یک مستند کوتاه بیان کنیم، این خواهد بود؛ روایت داستانی یک جوان امروزی که نامه‌های امام علی(ع) را می‌خواند و شباهت‌های میان عدالت‌خواهی آن زمان و امروز را پیدا و برای مخاطب بیان می‌کند. البته مستندسازی به همراه تکنیک‌های دیگری همچون روایت‌گری غیرخطی و راهبرد بینامتنی برای جذب جوانان مؤثرتر است. روایت غیرخطی تکنیکی روایی در ادبیات داستانی، فیلم و دیگر قالب‌های روایی است که در آن ترتیب یا سیر زمانی رویدادها به هم می‌ریزد. این گونه روایت، با استفاده از تکنیک روایت در روایت، خطوط داستانی موازی و تداعی‌های رؤیاگون، با دیگر روایت‌ها متفاوت است. به عنوان نمونه می‌توان از ترکیب بازسازی تاریخی غدیر با گفت‌وگوهای امروزی مثل مصاحبه با یک جامعه‌شناس درباره تأثیر غدیر بر ساختار قدرت در اسلام و از تکنیک امروزی روایت‌گری غیرخطی استفاده کرد. راهبرد بینامتنی نیز می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد مثل نمایش تأثیر غدیر بر ادبیات همچون اشعار عربی قرن اول هجری یا خطبه‌های امامان شیعه درباره غدیر. نتیجه آنکه قالب پیشنهادی برای ارائه هر چه بهتر در این زمینه ترکیب موشن گرافیک، بازسازی تاریخی و مصاحبه با مورخان برای ایجاد جذابیت بصری است.
به نظر می‌رسد نقش بانوان در انتقال پیام غدیر همیشه کمرنگ جلوه داده شده است؛ در حالی که حضرت زهرا(س) نقشی محوری در تثبیت این رویداد داشت. به نظر شما چگونه می‌توان از ظرفیت اینفلوئنسرهای زن در بازخوانی مدرن این نقش استفاده کرد؟
حضرت زهرا(س) به عنوان نخستین، مهم‌ترین و تأثیرگذارترین مدافع غدیر و ولایت می‌تواند محور کمپین‌های مجازی باشد. در این باره، راهکارهایی به نظر می‌رسد؛ به طور نمونه اینفلوئنسرهای زن می‌توانند خطبه‌های حضرت زهرا(س) در دفاع از غدیر را به زبان امروزی بازنویسی کنند. همچنین ساخت موشن‌گرافیک از نقش بانوان در تثبیت غدیر مثل فعالیت‌های اجتماعی حضرت زهرا(س) پس از واقعه غدیر و همکاری با نویسندگان زن برای تولید رمان‌های گرافیکی درباره غدیر از نگاه بانوان صدر اسلام، از دیگر راهکارهایی است که بانوان می‌توانند در این زمینه، تأثیرگذار باشند. همچنین می‌توانند با توجه به خطبه فدکیه، نقش محوری حضرت زهرا(س) در تثبیت غدیر را برای ارائه الگویی مطلوب از بازتولید پیام غدیر، تبیین کنند. در کنار آن تولید پادکست‌های روایی در این زمینه مفید است به طور نمونه روایت غدیر از زبان حضرت زهرا(س) یا زنان حاضر در غدیر همچون ام‌سلمه به سبک داستان‌گویی مدرن. نکته دیگر محتواهای تبلیغاتی یا خبری با رویکرد داستان‌گونه زنان فعال اجتماعی مثلاً با عنوان فاطمیون عصر دیجیتال بسیار جذاب و اثرگذار خواهد بود.
اینفوگرافیک و موشن‌گرافیک مانند مقایسه سخنرانی‌های حضرت زهرا(س) پس از غدیر با سخنرانی‌های زنان فعال امروزی در حوزه عدالت و دیگر چالش‌های مجازی مثل چالش یک عمل به سبک حضرت زهرا(س) که در آن زنان به بیان تجربه‌های خود درباره سبک زندگی فاطمی می‌پردازند و تشکیل گروه «صدای فاطمی» کمپینی متشکل از اینفلوئنسرهای زن از رشته‌های گوناگون برای بازخوانی غدیر از منظر زنانه با محورهای غدیر و حقوق زنان، حضرت زهرا(س) به مثابه الگوی زن مسلمان فعال، نقش زنان در غدیر و ...
در نهایت می‌توان تصریح کرد اینفلوئنسرهای زن می‌توانند با تلفیق سیره حضرت زهرا(س) با مسائل روز، غدیر را از یک رویداد تاریخی به یک گفتمان زنده با رویکرد نقش زنانه تبدیل کنند. ایجاد پویش‌هایی با عنوان فاطمیه‌های مجازی با محوریت روایت‌هایی از زندگانی حضرت زهرا(س) گامی مؤثر در این راستا خواهد بود. کلید موفقیت، اجتناب از شعارزدگی و ارائه محتوای مبتنی بر نیازهای واقعی زنان امروز است.
در عصر دیجیتال و با توجه به نقش روزافزون اینفلوئنسرها در شکل‌دهی به باورها و رفتارهای جوانان، چگونه می‌توان از ظرفیت فضای مجازی و شخصیت‌های تأثیرگذار آن برای بازخوانی مفهوم ولایت علوی و نهادینه کردن پیام غدیر استفاده کرد؟
بایسته است اینفلوئنسرها برای تأثیرگذاری در فضای مجازی، از ترکیب عمق محتوا و مدارک تاریخی با فرم جذاب مستند و داستان‌های واقعی همراه با تکنیک روز استفاده کنند. به عبارت دیگر اینفلوئنسرها با تولید داستان‌های واقعی و مستندهای قوی، با توجه به مدارک مستند تاریخی، گامی مهم در تعمیق غدیر برخواهند داشت. البته بدیهی است انتقال مفاهیم عمیق مذهبی به نسل دیجیتال، نیازمند بازتعریف هوشمندانه محتوا با استفاده از چارچوب‌های علمی، تاریخی، رسانه‌ای، جامعه‌شناختی و تکنیک‌های جذاب دیجیتال است. اینفلوئنسرها می‌توانند غدیر را از یک رویداد تاریخی به یک الگوی زندگی پویا تبدیل کنند. در این صورت، محتوا باید بتواند پاسخ دهد که «ولایت امام علی(ع) امروز چه کمکی به من می‌کند؟» این رویکرد از سطحی‌سازی جلوگیری کرده و غدیر را به یک گفتمان زنده تبدیل می‌کند.
نظر شما