دقیقاً شرایط آماده است برای اینکه -خدای ناکرده - از هول حلیم انرژی پاک، بیفتیم توی دیگ! یعنی تجربه چند ماه قطعی مکرر برق، هشدارهای سال گذشته مسئولان مبنی بر اینکه تابستان سختی پیش رو داریم، از دست رفتن ظرفیت نیروگاه‌های برق-آبی، کمبود سوخت برای نیروگاه‌هایی که با سوخت فسیلی کار می‌کنند، نیاز روزافزون بخش صنعت به برق و... شرایطی را رقم زده تا دولت، کارشناسان و بقیه دست‌اندرکاران بحران ناترازی، به فکر بیفتند در کنار تلاش‌هایی که نقش مسکّن و مقطعی دارند، بخشی از ناترازی را به وسیله توسعه نیروگاه‌های خورشیدی جبران کنند. اما خدا می‌داند در این اوضاع ناجور تأمین برق، کسی به فکر درس گرفتن از تجربه‌های موفق و ناموفق کشورهای دیگر هم هست یا اینکه فعلاً همه در فکر راه‌اندازی سریع نیروگاه‌های کوچک و بزرگ خورشیدی هستند تا ببینند فردا چه خواهد شد؟
جرقه اول خورشیدی
بشر، حتی زمانی که هنوز الکتریسته در کار نبود و کسی هم نمی‌دانست ناترازی انرژی چیست، به این صرافت افتاده بود که چرا از گرما و نور خورشیدی که بی‌دریغ و رایگان در آسمان می‌تابد، استفاده بیشتری نبرد؟ اولین بار گویا قرن هفتم پیش از میلاد، انسان‌های عصر باستان، فهمیدند که می‌شود با چیزی مثل ذره‌بین، نور خورشید را روی چوب متمرکز کرد و آتش افروخت. چند قرن بعد هم که می‌دانید ارشمیدس از آینه‌های مخصوص بزرگ برای به آتش کشیدن کشتی‌های دشمنان استفاده کرد. همین طور بیاییم جلو و به قرن‌های اول تا چهارم میلادی برسیم که رومیان آب حمام‌هایشان را با نور خورشید گرم می‌کردند.قرن ۱۸ میلادی هم دانشمندان سوئیسی برای نخستین بار نمونه ابتدایی کلکتور خورشیدی را ساختند که با آن می‌شد انرژی خورشیدی را جذب کرده و به گرما تبدیل کرد و... خلاصه اواسط قرن ۱۹ به بعد بود که پای «سلنیوم» به ماجرا باز شد و دانشمندان متوجه شدند این عنصر وقتی در برابر آفتاب قرار می‌گیرد می‌تواند نور خورشید را تبدیل به الکتریسته کند. منتها چند سالی طول کشید تا ایده ساخت پنل خورشیدی با استفاده از سلنیوم به سر دانشمندان بیفتد و برای آن تلاش کنند. یعنی کار به یک قرن بعد کشید که پس از تجربه‌های مختلف در سال ۱۹۵۴ اولین سلول فتوولتاییک سیلیکونی که می‌توانست برق کافی برای یک وسیله برقی تولید کند، ساخته شد. از آن سال به بعد، سلول‌های خورشیدی جای خود را در بخش‌های مختلف باز کرده و حتی به فضا هم راه پیدا کردند و امروز هم که استفاده از انرژی خورشیدی به عنوان یک گزینه پاک برای جایگزینی شیوه‌های آلاینده تولید برق مطرح است. هر روز هم در خبرها می‌خوانید چین، عربستان و... دارند نیروگاه‌های خورشیدی خودشان را توسعه می‌دهند. از اواسط قرن بیستم هم آلمانی‌ها در استفاده از انرژی خورشیدی پیشگام بودند و بهترین و بیشترین سلول‌های خورشیدی را البته با قیمت‌های تقریباً بالا تولید می‌کردند. بعدها و طبق معمول چینی‌ها با تولید سلول‌های خورشیدی پیشرفته‌تر و ارزان‌تر عرصه را بر آلمانی‌ها تنگ کردند با این همه ژرمن‌ها هنوز هم از جمله کشورهایی هستند که در تولید برق از خورشید پیشرو هستند و حسابی از نور مفت آن کره می‌گیرند!
خورشیددرمانی
بگذارید اگر قرار است ما هم با خورشیددرمانی، درد ناترازی را درمان کنیم، عبرت اول را از آلمانی‌ها و مشکلات تولید برقشان بگیریم. ژرمن‌ها با همه پیشگامی و پیشرو بودن در گرفتن برق از خورشید، اما در بحث ذخیره‌سازی برق تولیدشده با منابع تجدیدپذیر به مشکل برخورد کردند. زیرساخت‌های تولید برق خورشیدی معمولاً در مناطقی دور از جاهایی که به آن نیاز داریم ساخته و مستقر می‌شوند، بنابراین انتقال برق تجدیدپذیر به ایجاد زیرساخت‌های جدید نیاز دارد و نمی‌شود با همان زیرساخت‌ها، تجهیزات، پست‌های انتقال برق، شبکه جمع‌آوری و... برق معمولی، توزیع آن را انجام داد. وقتی آلمان با توان صنعتی بالا و پیش‌بینی زیرساخت‌های لازم برای ذخیره یا انتقال برق تولیدشده، با مشکل مواجه است طبیعتاً در ایران که هیچ زیرساختی برای بحث ذخیره‌سازی ایجاد نشده و چه بسا هنوز به آن فکر نکرده‌ایم و تمهیدی برای جمع‌آوری، انتقال و توزیع بهینه چنین برقی نیندیشیده‌ایم، مشکلات زیادی پیش روی ما خواهد بود. عبرتی که بسیاری از کشورها ازجمله خود آلمانی‌ها از تکیه زیاد به انرژی خورشیدی گرفتند، سبب شد اغلب آن‌ها، شتاب‌زدگی در استفاده از یک نوع انرژی تجدیدپذیر را کنار بگذارند و با برنامه‌ریزی دقیق‌تر به سایر روش‌های تولید برق پاک هم فکر و برای آن سرمایه‌گذاری کنند. یعنی تخم‌مرغ‌های تولید برقشان را فقط در سبد انرژی خورشیدی نگذارند. به عبارت دیگر امروز بیشتر کشورهای پیشرفته سبد انرژی‌شان را با روش‌های مقرون به‌صرفه تولید انرژی، مثل تولید برق از باد، انرژی هسته‌ای و... پر کرده‌اند.
از هند تا ایران
تجربه‌های هند هم در زمینه برق خورشیدی جالب توجه است. هندی‌ها سال۲۰۱۴ برنامه‌ریزی و تلاش برای تبدیل شدن به یکی از رهبران جهانی انرژی خورشیدی را آغاز کردند. برنامه ملی خورشیدی هند (شامل ساخت نیروگاه‌های متمرکز، تأسیس پروژه‌های شهری و نصب سیستم‌های خارج از شبکه در مناطق روستایی) هدفش دستیابی به ظرفیت نصب‌شده ۱۰۰هزار مگاوات انرژی خورشیدی تا سال ۲۰۲۲ میلادی بود؛ اما تا پایان سال ۲۰۲۳ میلادی توانستند بیش از ۶۵هزار مگاوات انرژی خورشیدی را نصب کنند و جایگاه سوم را از این حیث در جهان بدست آورند. اما ماجرا به همین جا ختم نشد. «دنیای اقتصاد» هفته پیش به نقل از واشنگتن‌پست نوشت: دولت هند با وعده برق‌رسانی سبز به دل روستاهای بی‌برق خیز برداشت و هزاران شبکه خورشیدی در خاک‌های دورافتاده کاشت... امروز تنها چیزی که باقی مانده، سازه‌هایی زنگ‌زده و سؤالی بزرگ است که چرا چراغ انرژی خورشیدی در هند خاموش شد؟».
نبود زیرساخت یا طراحی ناپایدار
نخستین و مهم‌ترین عامل، طراحی ضعیف پروژه‌هاست. بسیاری از این سیستم‌ها برای ظرفیت بیش از نیاز واقعی طراحی شده‌اند یا بدون در نظر گرفتن کیفیت باتری و تابش محلی نصب شده‌اند. در مواردی، کابل‌کشی‌ها به صورت سطحی و در معرض باران‌های موسمی انجام شده که خیلی زود به فرسودگی انجامیده است.
دومین عامل، نبود پشتیبانی فنی و آموزشی است. شرکت‌های پیمانکار اغلب فقط برای نصب تجهیزات پول دریافت می‌کنند و مسئولیتی برای آموزش کاربران یا نگهداری دوره‌ای ندارند. نتیجه این شد که انرژی خورشیدی برای روستاییان و اصولاً برای استفاده در بخش خصوصی بسیار گران درمی‌آید و بنابراین اغلب قید این برق گرانقیمت را می‌زنند.
تجربه عراق هم پیش روی ماست که حدود ۱۰ سال پیش خبرگزاری‌ها نوشتند پنل‌های خورشیدی برای تأمین برق برخی تأسیسات شهری مدت‌هاست با شن و ماسه پوشیده شده و بلااستفاده مانده‌اند. اصلاً چرا راه دور برویم؟ در مطالب و منابع داخلی خودمان هم اگر جست‌وجو کنید به مقالات علمی زیادی می‌رسید که ۱۰ سال پیش درباره عدم موفقیت طرح‌های تأمین برق از خورشید حرف زده و مشکلات و موانع را برشمرده‌اند. حرف آخر اینکه امیدواریم مسئولان در طرح‌های شتابانی که برای توسعه نیروگاه‌های خورشیدی به اجرا گذاشته‌اند به همه این عبرت‌ها و هشدار توجه کرده باشند.
نظر شما