۲۳ ربیع‌الاول سال ۲۰۱ هجری قمری، حضرت فاطمه معصومه(س) با قدم‌های مبارک خود شهر قم را منور کردند و این دیار را به مرکزی برای علم و معنویت تبدیل ساختند، به همین مناسبت و در سالروز ورود ایشان به قم، با مرتضی انفرادی، مدیر گروه مطالعات اجتماعی اعتاب مقدس بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، به گفت‌وگو نشستیم تا با اهمیت تاریخی و فرهنگی این هجرت و آثار آن بیشتر آشنا شویم.

جناب انفرادی، در ابتدا کمی درباره شخصیت حضرت فاطمه معصومه(س) و جایگاه ایشان در خاندان اهل‌بیت(ع) توضیح دهید.
حضرت معصومه(س) دختر امام موسی کاظم(ع) و خواهر امام رضا(ع) هستند. نام شریفشان فاطمه و لقبشان «معصومه» و «کریمه اهل‌بیت» است. این بانوی بزرگوار تحت تربیت امام رضا(ع) رشد یافتند و از نظر علمی و معنوی در جایگاه والایی قرار داشتند.

ماجرای هجرت حضرت معصومه(س) به ایران و شهر قم چگونه بوده است؟
ایشان یک سال پس از هجرت امام رضا(ع) به خراسان، همراه جمعی از بنی‌هاشم راهی ایران شدند تا به برادرشان بپیوندند. در مسیر، در منطقه ساوه مورد هجوم مأموران عباسی قرار گرفتند. سپس، به دلیل وضعیت پیش‌آمده و شرایط روحی دشوار، شهر قم را که مرکز شیعیان بود انتخاب کردند و در ۲۳ ربیع‌الاول وارد این شهر شدند. متأسفانه بیش از ۱۷ روز در قم نماندند و رحلت کردند.

ورود حضرت معصومه(س) به قم چه جایگاه تاریخی دارد؟
منابع تاریخی اطلاعات جزئی کمی از حرکت کاروان ایشان داده‌اند، اما آنچه مسلم است این هجرت با شهادت ۲۳ نفر از خاندان اهل‌بیت(ع) در ساوه همراه بوده است. همین واقعه و حضور حضرت در قم، نقطه عطفی در تاریخ تشیع ایران محسوب می‌شود.

آثار و برکات سفر و حضور حضرت معصومه(س) در قم چیست؟
حضور ایشان موجب شد قم بیش از پیش مورد توجه شیعیان قرار گیرد. پس از دفن ایشان، حرم مطهرشان زیارتگاه عاشقان اهل‌بیت شد و به مرور حوزه‌های علمیه، کتابخانه‌ها و مراکز فرهنگی بزرگی در این شهر تأسیس گردید. امروز قم یکی از کانون‌های علمی و مذهبی جهان اسلام است.

از ویژگی‌های بارز حضرت معصومه(س) برای ما بفرمایید.
ایشان بانویی عالمه و مورد تکریم معصومین بودند. نقل شده است که امام موسی کاظم(ع) درباره ایشان همان تعبیر «فداها ابوها» را به کار بردند که پیامبر(ص) درباره حضرت زهرا(س) فرموده بودند. حضرت معصومه(س) در غیاب پدر، پاسخگوی پرسش‌های مردم بودند و این نشان از مقام علمی والای ایشان دارد. همچنین زیارت‌نامه مأثورشان که از جانب امامان توصیه شده، بیانگر جایگاه ویژه ایشان است.