بیتا مهدوی، بیماری هاری نوعی عفونت ویروسی است که تقریبا در تمام موارد قابل پیشگیری است این ویروس می‌تواند تمام پستانداران را مبتلا کند، بر اساس جدیدترین گزارش در ۹۹ درصد موارد، سگ‌های آلوده عامل مرگ و میر انسانی هستند. اگر چه سازمان جهانی بهداشت سال ۲۰۳۰ را سال ریشه کن شدن بیماری هاری پیش بینی کرده بود، اما آمار و ارقام چیز دیگری نشان می‌دهند. متاسفانه در جهان روزانه حدود ۱۰۰ کودک (زیر ۱۵ سال) در اثر ابتلا به بیماری هاری جان خود را از دست می‌دهند.

آمارها چه می‌گویند؟

آخرین بررسی‌های سال گذشته وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی نشان می‌دهد ۳۸۰ هزار مورد حیوان‌گزیدگی در سراسر کشور طی سال گذشته گزارش شده است که متاسفانه ۱۳ نفر از افرادی که حیوان‌گزیدگی را در سال گذشته تجربه کردند به بیماری هاری مبتلا شدند. استان‌های مازندران، خوزستان، کرمان، آذربایجان غربی بیشترین موارد گزش را به خود اختصاص داده‌اند. هاری به عنوان یک بیماری صد درصد کشنده مطرح است. در این بررسی آمده است ۲۵ تا ۳۰هزار نفر از میزان گزش‌های سالانه کشوربوسیله گربه‌های آلوده بوده است. این در حالی است که اگر افراد دچار حیوان‌گزیدگی شدند باید به مراکز پیشگیری از هاری مراجعه کنند تا خدمات لازم به منظور پیشگیری از بیماری مرگبار هاری برای آنها ارائه شود.

هاری و علائم آن

شهاب مدرس، پاتو بیولوژیست و استاد دانشگاه در مورد هاری در گفت‌وگویی می‌گوید: هاری عفونت حاد دستگاه عصبی مرکزی است که همواره کشنده بوده است. ویروس این بیماری در اثر گاز گرفتگی حیوان هار انتقال می‌یابد اغلب موارد ابتلا انسان در اثر گزیدگی سگ هار ایجاد می‌شود. اما در اثر گزیدگی حیوانات وحشی مانند گرگ، راسو، روباه، خفاش، راکون هم ایجاد می‌شود.

وی می‌افزاید: ویروس هاری در ماهیچه یا بافت همبند ناحیه ورود تکثیر یافته، سپس از طریق اتصالات عصبی عضلانی وارد اعصاب محیطی شده و در سراسر طول اعصاب تا دستگاه عصبی مرکزی انتشار می‌یابد. ویروس پس از تکثیر در مغز، از خلال اعصاب محیطی به غدد بزاقی زیر فکی یافت می‌شود. ویروس هاری در پانکراس، کلیه، قلب، شبکیه و قرنیه نیز یافت می‌شود اما تاکنون از خون افراد مبتلا جدا نشده است. استعداد افراد برای ابتلا به عفونت و دوره کمون به عواملی متعدد مانند سن، میزبان، وراثت، نژاد ویروس، وضعیت ایمنی، میزان آلودگی تلقیح شده، شدت جراحت و فاصله‌ای که ویروس تا رسیدن به دستگاه عصبی مرکزی باید طی کند بستگی دارد به طوری که در افرادی که از ناحیه صورت و سر گاز گرفته می‌شوند سرعت تهاجم بیشتر و دوره کمون کوتاهتر است و کمترین میزان مرگ و میر در نزد افرادی است که از ناحیه پا گاز گرفته می‌شوند.

دوره کمون بیماری در انسان معمولا ۱ تا ۲ ماه بوده، اما ممکن است به یک هفته یا چند سال نیز برسد. مرحله شروع بیماری ۲ تا ۱۰ روز طول می‌کشد که ممکن است دارای علایمی مانند بی حالی، بی اشتهایی، سر درد، فتو فوبی، تهوع و استفراغ، گلو درد و تب باشد. در مرحله حاد علائم عصبی مانند اضطراب، دلهره، توهم، آبریزش چشم، اتساع مردمک و افزایش بزاق و عرق مشاهده می‌شود. معمولا عمل بلع موجب اسپاسم دردناک ماهیچه‌های حلق می‌شود و پس از این مرحله حملات تشنجی یا کما بعد از ۲ تا ۷ روز بیمار از بین می‌رود.

اقدامات لازم برای فرد حیوان گزیده

مدرس در مورد اقدامات لازم برای فردی که توسط حیوان گزیده شده است تاکید می‌کند: خارج ساختن و تمیز کردن ویروس هاری از محل زخم تا حد مقدور در ساعات اولیه پس از گزش باید لابلای زخم را حداقل به مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه با آب تمیز و صابون مورد شستشو قرار داد. این عمل مهمترین قسمت پیشگیــــــری از هاری به حساب می‌آید و می‌توان ادعا کرد که بیش از ۵۰ درصد پیشگیری از بیماری مربوط به رعایت این مسأله است.

خارج کردن صابون از لابلای زخم‌: با استفاده از فشار آب باید کف صابون‌های باقیمانده را از لابلای زخم خارج کرد، زیرا باقیمانده صابون می‌تواند مواد ضدعفونی کننده را بی اثر نماید.

ضد عفونی نمودن زخم: زخم را بعد از شستشو باید با الکل ۶۰ تا ۷۰ درجه یا محلول بتادین یک درصد و یا سایر مواد ضدعفونی کرد.

ارجاع فرد به مراکز بهداشتی درمانی برای تلقیح واکسن و سرم و پیگیری تکمیل نوبت‌های واکسن که این مسأله باید با پیگیری، آموزش و حساسیت کامل دنبال شود. همچنین باید بررسی شود که فرد مجروح واکسیناسیون لازم (توأم یا سه‌گانه) را انجام داده است یا خیر. اگر واکسیناسیون کامل باشد فقط یک نوبت واکسن به عنوان یادآور کافی است، در صورتی که مجروح بر ضد کزاز قبلاً ایمن نشده باشد. اولین نوبت واکسن و همچنین سرم ضدکزاز به مقدار مورد نیاز با نظر پزشک به وی تزریق می‌شود.

پیشگیری از حیوان گزیدگی

بیشترین موارد حیوان گزیدگی انسان‌ها، توسط سگ‌ها روی می‌دهد؛ بنابراین از نزدیک شدن به سگ‌های ولگرد و بدون صاحب بپرهیزید.

حیوانات اهلی و وحشی نیز می‌توانند آلوده به ویروس هاری باشند؛ بنابراین از آزار و اذیت و نزدیک شدن به حیوانات پرهیز کنید.

در صورت بروز گزش یا تماس با حیوانات به صورتی که منجر به مجروح شدن یا خراش پوستی شود، بلافاصله به نزدیک‌ترین مرکز خدمات جامع سلامت مراجعه کنید. فراموش نکنید که ممکن است حیوان مبتلا به هاری باشد.

پنجه کشیدن گربه، همانند گاز گرفتن محسوب می‌شود و نیازمند انجام اقدامات پیشگیری از هاری است.

در صورت حیوان گزیدگی، اولین اقدام شست‌وشوی محل گزش با آب و صابون به مدت ۱۵ دقیقه است.

در صورتی که سگ یا گربه نگهداری می‌کنید، باید هر ساله آنها را نسبت به بیماری هاری واکسینه کنید.