در بزنگاه انتخاب میان حقیقت وحی و سنت‌های موروثی، انسان همواره با ندایی درونی مواجه است که او را به تعقل و تفکر فرامی‌خواند. آیه ۱۷۰ سوره بقره، این تقابل بنیادین را به تصویر می‌کشد؛ آنگاه که به مشرکان گفته می‌شود از آنچه خداوند نازل کرده پیروی کنید، آنان با پافشاری بر میراث گذشتگان خود، پاسخ می‌دهند: «نه، ما از آیینی پیروی می‌کنیم که پدران خود را بر آن یافتیم». این پاسخ، تنها یک انتخاب عقیدتی نیست، بلکه نمایانگر یک اسارت فکری است که ریشه در تقلید کورکورانه دارد.
قرآن کریم با هشداری قاطع، این منطق را به چالش می‌کشد و می‌پرسد: «آیا اگر پدرانشان چیزی نمی‌فهمیدند و هدایت نیافته بودند [باز هم از آن‌ها پیروی می‌کنند]؟» پیام روشن است: تبعیت از نیاکان، اگر بر پایه جهل و گمراهی باشد، هیچ ارزشی ندارد. این نوع تقلید که بدون تحقیق و سنجش عقلانی صورت می‌گیرد، انسان را از مسیر هدایت دور کرده و او را در تاریکی جهل محبوس می‌کند.
در این خلأ تعقل، شیطان بهترین فرصت را برای نفوذ می‌یابد. وسوسه‌های او نه در هیئت‌های ترسناک، بلکه در قالب افکار و خیالاتی به ظاهر عادی و منطقی رخنه می‌کند. هر اندیشه باطلی که انسان را به خطا یا گناه سوق دهد، بازتابی از همین وسوسه‌های شیطانی است که در زمینی فاقد نگهبانیِ عقل، به‌راحتی جوانه می‌زند.
در مقابل این تقلید ویرانگر، تقلید محققانه قرار دارد؛ روشی که مبتنی بر تحقیق، آگاهی و انتخاب مسئولانه است. همانند فرایندی که یک فرد برای انتخاب مرجع تقلید خود طی می‌کند؛ او با بررسی علم، تقوا و تخصص فقها، آگاهانه فردی را برای پیروی برمی‌گزیند. این عمل، نه تنها نفی عقل نیست، بلکه عینیت بخشیدن به خردورزی در مسیری است که فرد در آن تخصص ندارد.
امروزه، مصادیق تقلید کورکورانه در اشکال جدیدی ظهور کرده‌اند. رفتارهای هیجانی در فضای مجازی، پیروی از جریان‌های فکری انحرافی و پذیرش بی‌چون‌وچرای سبک زندگی تحمیلی، همگی تحت تأثیر عواملی چون استعمار فرهنگی، استبداد فکری و استحمار (به حماقت کشاندن) شکل می‌گیرند. این جریان‌ها، انسان را از جوهره دین که علم و ایمان است، تهی می‌کنند.
اسلام دین تحقیق و بصیرت است و ایمان را بر ستون‌های محکم تفکر و تعقل بنا می‌کند. هر انسانی با گسترش ظرفیت وجودی خود از طریق دانش و تأمل، می‌تواند حقیقت وحی را عمیق‌تر درک کرده و مراتب والاتری از معرفت و ایمان را تجربه کند. این مسیر، سفری از رهایی از زنجیرهای گذشته به سوی افق بی‌کران هدایت الهی است.