چندی پیش، رئیس سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی از چاپ کتاب کاتالوگ «منتخب نسخههای چاپ سنگی مصور» در کتابخانه آستان قدس رضوی در راستای معرفی و نشر نفایس رضوی در این سازمان خبر داد. مطابق سخنان حجتالاسلام و المسلمین سید جلال حسینی که در مقدمه این کتاب چاپ شده، سازمان علمی و فرهنگی آستان قدس رضوی با عنایت به نفاست بسیاری از نسخههای موجود در گنجینه کتابخانههای این نهاد مقدس و ضرورت معرفی این آثار منحصر بهفرد، خود را عهدهدار بازنشر این مفاخر بیمانند میداند تا امکان دسترسی پژوهشگران و علاقهمندان به آثار علمی و هنرهای اسلامی و ایرانی را فراهم کند. به بهانه انتشار این کتاب کاتالوگ در این گزارش به معرفی مختصر برخی از تصاویر و نسخههای چاپ سنگی موجود در این اثر ارزشمند میپردازیم.
وجود ۹۰ هزار نسخه خطی و بیش از ۵۴ هزار نسخه چاپ سنگی و سربی
براساس سخنان رئیس سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، تعداد نسخههای خطی گنجینه رضوی به بیش از ۹۰هزار و تعداد نسخههای چاپ سنگی و سربی موجود در این گنجینه نیز امروزه به بیش از ۵۴هزار نسخه رسیده است.
حجتالاسلام حسینی خاطرنشان میکند: در این راستا سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی افزون بر توجه به مشارکت نهادهای فرهنگی در انتشار و بازنشر هرچه بیشتر نسخههای نفیس گنجینه در قالب فاکسیمیله، اقدام به آمادهسازی و تولید مجموعه کاتالوگهایی نفیس کرده که در هر یک به معرفی منتخبی از آثار بینظیر این آرشیو، با ارائه تصاویری بدیع پرداخته است. این نسخه (کتاب کاتالوگ مزبور) ششمین شماره از این مجموعه بوده که به معرفی منتخبی از کتابهای چاپ سنگی مصور اختصاص یافته است.
۳۲ نسخه چاپ سنگی مصور از سالهای ۱۲۶۴ تا ۱۳۲۸ هجری قمری
بر پایه سخنان سید محمدرضا فاضل هاشمی، نویسنده این کتاب، کتابهای چاپ سنگی یکی از منابع مهم، کهن و نفیس کتابخانههای ایران است و در این میان، کتابهای چاپ سنگی مصور از ویژگیهای هنری بیشتری برخوردار هستند. این کتابها برای تسهیل انتقال مفاهیم به خوانندگان، از هنر نقاشی و تصویرسازی بهره بردهاند. همچنین نقاشان و هنرمندان زیادی در ایران و هند در عرصه تصویرسازی برای کتابهای چاپ سنگی هنرنمایی کردند که این تلاشها به ارزش و نفاست این آثار افزوده است.
وی اضافه میکند: هنرمندان ایرانی، وقایع بزرگ تاریخی و مذهبی، حوادث و صحنهها و مجالس بزم و رزم که در زمانهای گذشته اتفاق افتاده را بر مبنای عوامل طبیعی که در دنیای واقعی تجربه کرده بودند، به تصویر میکشیدند و به همین سبب پیکره انسانها، ساختار بناها، لباس و عناصر تزئینی تصاویر و... با سنتهای مرسوم در عصر خودشان هماهنگی دارد. نویسنده این کتاب یادآور میشود: آنچه در فهرست مختصر مربوط به این کتاب کاتالوگ پیش روی محققان قرار گرفته، تعداد ۳۲ نسخه چاپ سنگی مصوری است که بین سالهای ۱۲۶۴ تا ۱۳۲۸هجری قمری انتشار یافته است. این آثار با ارائه مقدمه به دو زبان فارسی و انگلیسی و در ۶۸ صفحه به چاپ رسیده و نمونهای اندک از نفایس موجود در مرکز نسخ خطی و گنجینه کتابهای چاپ سنگی آستان قدس رضوی است که با تأکید بر جنبه تصویری و زیباییشناختی و به ترتیب قدمت چاپ معرفی شدهاند. فاضل هاشمی بیان میکند: در معرفی هر یک از این آثار، مشخصات کتابشناسی و نسخهشناسی هر اثر شامل نام مؤلف، محل و تاریخ چاپ، نام کاتب و تصویرگر اثر، تعداد مجالس تصویر، نام واقف و تاریخ وقف آن، نوع جلد و ابعاد اثر و شماره اموالی آن به دو زبان فارسی و انگلیسی ذکر شده است.
نیم نگاهی به برخی از آثار چاپ سنگی مصور
در این کتاب کاتالوگ آثار ارزشمندی به عنوان منتخب به چاپ رسیده که برخی از آنها را به اختصار معرفی میکنیم.
خمسه نظامی: مؤلف: نظامی، الیاس بن یوسف (۶۱۴-۵۳۰ قمری)، محل چاپ: تهران، تاریخ چاپ: ۱۲۷۰قمری، کاتب: مصطفی قلی بن محمد هادی سلطان کجوری، تصویرگر: علیقلی خویی، تاریخ خریداری: مهر ۱۳۸۹ شمسی.
شاهنامه: مؤلف: فردوسی، ابوالقاسم (۴۱۶-۳۲۹ قمری)، محل چاپ: بمبئی هندوستان، تاریخ چاپ: ۱۲۷۵ قمری، کاتب: محمد بن عبدالله طبیب (شهید شیرازی) و عبدالکریم بن محمد ابراهیم طباطبایی اصفهانی اردستانی، تصویرگر: میرزا محمد علی، واقف: رهبر معظم انقلاب، تاریخ وقف: مهر ۱۳۷۷ شمسی.
قصص الانبیا: مؤلف: جویری، محمد(قرن ۴ قمری)، تاریخ چاپ: ۱۳۲۳ قمری، کاتب: کریم تبریزی، دارای ۹ مجلس تصویر، جلد: تیماج ۲۱*۱۶ سانتیمتر.
مثنوی طاقدیس: مؤلف: نراقی، احمد بن محمد مهدی (۱۲۴۵-۱۱۸۵ قمری)، ۲۹۹ صفحه، جلد: تیماج ۲۱*۵/۱۶ سانتیمتر، واقف: رهبر معظم انقلاب، تاریخ وقف: اردیبهشت ۱۳۸۱ شمسی.
طوفان البکاء: مؤلف: جوهری، محمد ابراهیم بن محمد باقر(۱۲۵۳ قمری)، محل چاپ: تهران (چاپ سربی قدیم)، تاریخ چاپ: ۱۲۷۱ قمری، مطبع آقا عبدالکریم، تصویرگران: علیقلی خویی و میرزا هادی.
سفرنامه ناصرالدین شاه به خراسان: مؤلف: ناصرالدین قاجار، شاه ایران (۱۳۱۳-۱۲۴۷ قمری)، محل چاپ: تهران، تاریخ چاپ: ۱۳۰۶ قمری، بانی چاپ: اعتمادالسلطنه، کاتب: میرزا محمدرضا کلهر، تصویرگر: میرزا ابوتراب غفاری کاشانی (کاشان: ۱۲۷۹-تهران۱۳۰۷ قمری)، خریداری: اردیبهشت ۱۳۱۹ شمسی.
شرح بیست باب در معرفت تقویم: مؤلف: گنابادی، مظفر بن محمد قاسم(قرن۱۱)، محل چاپ: تهران، تاریخ چاپ: ۱۲۷۱ قمری، دارای تصاویر متعدد نجومی، جلد: تیماج، واقف: شیخ محمود حلبی، تاریخ وقف: شهریور ۱۳۷۷شمسی.
نظر شما