در روزگاری که سختی معیشت و حضور دائمی همسر در میدان جهاد، رسالت مادری را دشوارتر می‌ساخت، حضرت زهرا(س) با پرورش فرزندانی که هر یک خود، حجت خدا و تاریخ‌ساز شدند، به ما آموخت که بزرگترین هنر و جهاد یک زن، ساختن انسان و تداوم بخشیدن به نسل پاکی و هدایت است.

‏درس سوم: تربیت نسل صالح

سومین خصوصیت عملی حضرت زهرا (سلام الله علیها)، «نسل‌آوری و نسل‌سازی» و «تربیت نسل صالح» است. از آنجایی که این سیره عملی حضرت در جهت الگو و اسوه بودن برای همه مادران و همسران نقش تعیین‌کننده‌ای دارد، فهم همه‌جانبه این خصیصه مبتنی بر توضیح چند نکته است:

۱. از معجزات و شگفتی‌های عالم هستی آن است که خداوند متعال همه موجودات را زوج آفریده است. از همین رو در آیه (۴۹) سوره ذاریات آمده است: «وَ مِنْ کُلِّ شَیْ‌ءٍ خَلَقْنا زَوْجَیْنِ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ»؛ و از هر چیز دو زوج آفریدیم، باشد که یاد کنید و پند گیرید. و نیز در آیه (۳۶) سوره یس آمده است: «سُبْحانَ الَّذِی خَلَقَ الْأَزْواجَ کُلَّها مِمَّا تُنْبِتُ الْأَرْضُ وَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَ مِمَّا لا یَعْلَمُونَ»؛ منزه است خدایی که تمام زوج‌ها را آفرید، از آنچه زمین می‌رویاند و از خود مردم و از آنچه نمی‌دانند.

۲. همچنین از نشانه‌ها و آیات الهی آن است که زن و مرد نیز زوج آفریده شدند که در آیات متعدد آمده است: «هُوَ الَّذِی خَلَقَکُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَهٍ وَجَعَلَ مِنْهَا زَوْجَهَا» (اعراف، ۱۸۹)؛ اوست آن کس که شما را از نَفْس واحدی آفرید و جفت وی را از آن پدید آورد. و: «وَ مِنْ آیَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُمْ مِنْ أَنفُسِکُمْ أَزْوَاجًا» (روم، ۲۱)؛ و از نشانه‌های اوست که برای شما همسرانی از جنس خودتان آفرید. و: «وَ اللَّهُ جَعَلَ لَکُمْ مِنْ أَنفُسِکُمْ أَزْوَاجًا وَ جَعَلَ لَکُمْ مِنْ أَزْوَاجِکُمْ بَنِینَ وَ حَفَدَهً» (نحل، ۷۲)؛ و خدا برای شما از خودتان همسرانی قرار داد و از همسرانتان برای شما پسران و نوادگانی نهاد. و: «فَاطِرُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ جَعَلَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْوَاجًا ... یَذْرَؤُکُمْ فِیهِ» (شوری، ۱۱)؛ پدیدآورنده آسمان‌ها و زمین است. از خودتان برای شما جفت‌هایی قرار داد... بدین وسیله شما را بسیار می‌گرداند.

۳. تفاوت زوج بودن موجودات عالم هستی با زوج بودن انسان‌ها در این است که فلسفه زوجیت در موجودات دیگر، تکثر و استمرار نسل است تا منقرض نشوند. ولی فلسفه زوجیت در انسان، علاوه بر تکثر و ازدیاد نسل که خداوند در سوره نساء، آیه ۱ می‌فرماید: «یَا أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّکُمُ الَّذِی خَلَقَکُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَهٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالًا کَثِیرًا وَنِسَاءً...»؛ ای مردم، از پروردگار خود پروا کنید که شما را از یک تن آفرید و همسرش را نیز از او آفرید و از آن دو، مردان و زنان بسیاری پراکنده کرد...، و نیز در آیه ۱۱ سوره شوری می‌فرماید: «...یَذْرَؤُکُمْ فِیهِ...»، و همچنین آرامش روحی و روانی که در آیه ۲۱ سوره روم آمده است: «وَ مِنْ آیاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْواجاً لِتَسْکُنُوا إِلَیْها وَ جَعَلَ بَیْنَکُمْ مَوَدَّهً وَ رَحْمَهً...»، در «تربیت انسان صالح» و «پرورش خلیفه‌الله» است. از همین رو در سوره فرقان آمده است: «وَ الَّذِینَ یَقُولُونَ رَبَّنا هَبْ لَنا مِنْ أَزْواجِنا وَ ذُرِّیَّاتِنا قُرَّةَ أَعْیُنٍ وَ اجْعَلْنا لِلْمُتَّقِینَ إِماماً»؛ و کسانی‌اند که می‌گویند: پروردگارا! به ما از ناحیه‌ همسران و فرزندانمان مایه روشنی چشم عطا کن و ما را پیشوای پرهیزگاران قرار ده. و در آیات ۱۰۰ و ۱۰۱ سوره صافات از زبان ابراهیم خلیل الرحمن نقل می‌کند که فرمود: «رَبِّ هَبْ لِی مِنَ الصَّالِحِینَ، فَبَشَّرْناهُ بِغُلامٍ حَلِیمٍ»؛ پروردگارا! فرزندی از صالحان به من ببخش. پس ما او را به نوجوانی بردبار مژده دادیم.

۴. آنچه فاطمه را فاطمه کرد و تا قیامت نام، یاد و فکرش را جاودانه ساخت، «نسل‌سازی و نسل‌پروری» و «تربیت نسل صالح» بوده است. این نقش حیاتی و قرآنی حضرت زهرا (سلام الله علیها) زمانی قابل فهم است که بستر و ظرفی که آن حضرت در آن اقدام به «نسل‌آوری» و «نسل‌سازی» کرد، دیده شود؛ چراکه:

‏اولاً: در شرایط و موقعیتی صاحب چهار فرزند شد که از نظر اقتصادی و امکانات مالی در ناداری و فقر مطلق بودند. چنانکه در گزارش آمده است:
شیخ صدوق روایت کرده که حضرت علی (ع) به مردی از بنی‌سعد فرمود: «بگذار تا قصه‌ای درباره خودم و فاطمه برایت بگویم: فاطمه، همسر من، در میان خانواده رسول خدا (ص) از محبوب‌ترین افراد بود. او با مشک به‌قدری آب می‌آورد که اثر آن در سینه‌اش به جای مانده بود و به‌قدری با آسیا کار می‌کرد که دست‌هایش پینه بسته بود و به‌قدری خانه را جارو می‌کرد که گرد و غبار بر لباس‌هایش می‌نشست و به‌قدری زیر دیگ آتش می‌افروخت که لباس‌هایش سیاه و چرکین می‌شد و او به سبب این کارها دچار زحمت و رنج شدیدی شده بود».
سلمان می‌گوید: روزی دیدم حضرت زهرا (علیها السلام) برای خروج از خانه، پارچه‌ای پشمی و کهنه به خود پیچیده که دوازده جای آن وصله شده بود. من از شدت ناراحتی گریستم و گفتم: دختران کسری و قیصر در حریرند و دختر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در چادر شبی پشمینه و کهنه، آن هم با این همه وصله.
آنگاه حضرت زهرا (علیها السلام) نزد رسول خدا (ص) رفت و عرض کرد: «پدر جان! سلمان از چادر وصله‌خورده من در شگفت است، در حالی که به خدا سوگند پنج سال است من در خانه علی به سر می‌برم و از مال دنیا تنها پوست گوسفندی داریم که روزها شترمان را بر آن علوفه می‌دهیم و شب‌ها خود بر روی آن می‌خوابیم و بالش ما پوستی است که از لیف خرما پر شده است».
روزی رسول خدا (ص) بر زهرا (علیها السلام) وارد شد و حالش را پرسید. جواب داد: «حالم این‌گونه است که می‌نگرید؛ با عبایی زندگی می‌کنیم که نصف آن زیرانداز ماست و نصف دیگر آن روانداز ما». (بحارالانوار، ج ۴۳، ص ۸۸)

‏ثانیاً: اهمیت «نسل‌سازی و نسل‌آوری» حضرت زهرا (سلام الله علیها) زمانی قابل درک است که بدانیم ایشان در سال دوم هجرت و در سن ۹ سالگی با امام علی (علیه السلام) ازدواج کرد و امام حسن (ع) در سال سوم، امام حسین (ع) در سال چهارم، زینب کبری (س) در سال پنجم، و ام‌کلثوم (س) در سال ششم هجرت متولد شدند. این بانوی آسمانی در سنین جوانی عهده‌دار تربیت نسلی صالح و فرزندانی با فاصله سنی کم شد.

‏ثالثاً: در موقعیتی نسل‌سازی می‌کرد و نسل صالح می‌ساخت که می‌بایست هم نقش مادری و هم نقش پدری را ایفا می‌کرد و جای خالی پدر را پر می‌نمود؛ چراکه امام علی (علیه السلام) در مدت ده سال ازدواج با حضرت زهرا (سلام الله علیها)، اکثر اوقات در خط مقدم نبرد با کفار، مشرکین و یهود بود و کمترین زمان را در کنار همسرش سپری می‌کرد. حضرت زهرا (س) در این مدت نه تنها توانست چهار فرزند تربیت کند که هر یک تداوم‌بخش راه رسول الله (ص) و امام علی (ع) و جریان‌ساز تاریخ باشند، بلکه توانست چنان نسل‌سازی کند که پس از ۱۴۴۴ سال از رحلت پیامبر اکرم (ص) تاکنون، سادات که نسل این بانوی آسمانی‌اند، نقش‌آفرینان عرصه‌های فقاهت، کلام، فلسفه، تفسیر و سیاست باشند و سرانجام از نسل وی، حضرت امام خمینی (رضوان الله علیه) پایه‌گذار نظام جمهوری اسلامی ایران باشد.