در سومین جلسه از فصل چهارم سلسله کارگاه‌های «قصه‌های حرم» که روز سه‌شنبه ۲۷ آبان ۱۴۰۴ در مؤسسه فرهنگی قدس برگزار شد، موضوع «شیخ بهایی و حرم مطهر؛ از شایعات تا شواهد تاریخی» مورد بررسی قرار گرفت. جواد نوائیان رودسری، تاریخ‌پژوه و حرم‌شناس در این نشست به بازخوانی زندگی و جایگاه علمی شیخ بهایی و نیز نقد انتساب‌های عامیانه و صوفیانه به او پرداخت. محمد بن عزالدین بن عبدالصمد حارثی همدانی مشهور به شیخ بهایی در ۱۷ محرم ۹۵۳ قمری در جُباع جبل عامل به دنیا آمد و در ۴شوال ۱۰۲۹ قمری در اصفهان درگذشت. مدفن او در حرم مطهر رضوی و مدرس شیخ بهایی قرار دارد. وی پس از هجرت به ایران، در سال ۹۷۱ قمری به مقام شیخ‌الاسلامی هرات رسید و با دختر علی بن هلال کرکی ازدواج کرد. مشرب مذهبی او گرایش به عرفان و توجه به نماز جمعه بود. شیخ بهایی به‌عنوان عالمی جامع‌الاطراف شناخته می‌شود؛ چنان‌که خود گفته است: «غلبتُ علی کلِّ ذی فُنونٍ و غلبَ علی کلُّ ذی فَنٍّ». او در علوم اسلامی، فلسفه، حکمت، ریاضیات، معماری، مهندسی، جغرافیا، ادبیات فارسی و عربی و حتی ستاره‌شناسی تبحر داشت. در تاریخ شفاهی، شیخ بهایی اغلب صاحب کرامات و توانایی‌های خارق‌العاده معرفی شده است، اما بیشتر این گزارش‌ها از متون عامیانه یا صوفیانه سرچشمه گرفته‌اند. بسیاری از بناها و طرح‌های معماری به شیخ بهایی نسبت داده شده‌اند؛ از جمله قنات زرین‌کمر نجف‌آباد، نقشه حصار نجف، شاخص ظهر شرعی در مسجد شاه و صحن امام رضا(ع)، طراحی پنجره فولاد و گنبد حرم منور رضوی، تقسیم آب زاینده‌رود، تونل کوهرنگ و حمام معروف اصفهان. با این حال، بررسی منابع تاریخی دوره صفویه و گزارش‌های جهانگردانی چون شاردن نشان می‌دهد هیچ سند معتبری این انتساب‌ها را تأیید نمی‌کند. درعوض، نام معماران حرفه‌ای دربار شاه عباس در منابع آمده است. بنابراین هرچند شیخ بهایی دانش و هوش سرشاری داشت و آثار علمی فراوانی بر جای گذاشت، اما انتساب‌های معماری و علوم غریبه به او فاقد پشتوانه تاریخی است. دلیل اصلی این انتساب‌ها را باید در شخصیت و جایگاه اجتماعی شیخ بهایی جست‌وجو کرد. او به‌عنوان عالمی برجسته همواره مورد توجه عوام و صوفیان بود. این گروه‌ها برای تثبیت باورهای خود، کرامات و بناهای خارق‌العاده را به او نسبت داده‌اند.
از دوران خود شیخ تا امروز، محققان برجسته به نقد این انتسابات پرداخته‌اند. حسین بن حیدر کرکی، شاگرد شیخ، در مستدرک الوسائل و مرحوم مدرس تبریزی در ریحانه الادب به این موضوع اشاره کرده‌اند. همچنین بررسی متن عالم‌آرای عباسی می‌تواند در فهم دقیق‌تر جایگاه واقعی شیخ بهایی و چرایی شکل‌گیری این روایت‌ها راه‌گشا باشد.