چندان دور نیست روزهایی که برای سفارش غذا باید شماره رستوران را پیدا میکردی، چند دقیقه پشت خط میماندی و به انتظار ثبت سفارش میماندی؛ اما حالا ماجرا کاملاً تغییر کرده است. برنامههای سفارش غذا آنچنان جا خوش کردهاند که گاهی نقششان از یخچال خانه هم پررنگتر است.
این روزها کافی است گوشی را برداری؛ پیش از اینکه حتی فکر کنی چه چیزی را سفارش بدهی، دهها پیشنهاد رنگارنگ، از پیتزا چهارفصل گرفته تا سالادهای رژیمی روی صفحه ظاهر میشود.
در این دنیای جدید، گرسنگی هم شکل دیگری پیدا کرده و این نوتیفیکیشنها هستند که تصمیم میگیرند وقت غذاست. تخفیفها مثل یک دوست سمج، هر روز در گوشمان زمزمه میکنند: «همین الان سفارش بده، نصف قیمت!» و ما خسته از کار یا گرفتار روزمرگی، تسلیم سرعت و راحتی میشویم.
ناگفته نماند گزارشها میگویند سهم سفارش برخط غذا از کل بازار غذاهای بیرون در ایران بیش از ۲۲درصد بوده و ارزش آن بیش از ۴۰هزار میلیارد تومان تخمین زده شده است.
این افراد تحت تأثیر غذاهای ناسالم اپلیکیشنی هستند
جلالالدین میرزای رزاز، رئیس انجمن تغذیه ایران با بیان اینکه برنامههای سفارش غذا ذاتاً فقط ابزار هستند، به خبرنگار ما میگوید: اما وقتی بیشترین بخش منو آنها را فستفودها و غذاهای پرکالری تشکیل میدهد و تخفیفها نیز عمدتاً روی همین گروهها متمرکز است، کاملاً طبیعی است کاربران بهسمت انتخابهای ناسالم سوق داده شوند. بنابراین مشکل در اصل فناوری نیست، بلکه در نحوه مدیریت، طراحی و سیاستگذاری این سامانههاست. این فناوری همانقدر که میتواند تهدیدی جدی برای سلامت عمومی باشد، در صورت مدیریت صحیح، ظرفیت آن را دارد که به فرصتی طلایی برای ارتقای سلامت جامعه بدل شود.
او میافزاید: به باور من، چند گروه در معرض بیشترین خطر قرار دارند. نخست، نوجوانان و جوانان هستند؛ گروهی که بهدلیل علاقه شدید به فستفودها، استفاده زیاد از تلفن همراه، حساسیت کمتر به سلامت و جذابیت تخفیفها و تبلیغات، بیشتر در معرض مصرف بیرویه این غذاها قرار میگیرند. دسته دوم، شاغلان، دانشجویان و کارمندان هستند. این افراد بهدلیل کمبود وقت و نیاز به غذاهای سریع، ارزان و در دسترس، بیشتر به سمت غذاهای آماده و فستفودی سوق داده میشوند. در کنار آنها سالمندانی که تنها زندگی میکنند نیز گروهی آسیبپذیر بهشمار میروند. محدودیت در تهیه غذا در منزل و نیاز به سهولت دسترسی، آنها را به سفارش برخط وابسته میکند؛ موضوعی که میتواند آنها را در معرض مصرف غذاهای پرکالری و کمارزش تغذیهای قرار دهد. از سوی دیگر، خانوادههای کمدرآمد نیز تحت فشار قرار میگیرند، زیرا بخش قابلتوجهی از تخفیفها و پیشنهادهای ویژه اپلیکیشنها روی غذاهای ارزانقیمت و پرکالری متمرکز است؛ همین مسئله موجب میشود این گروه، بیش از دیگران در معرض انتخابهای ناسالم قرار بگیرند.
رزاز در پاسخ به این پرسش که آیا برنامهای برای کنترل روغنها و افزودنیها وجود دارد، عنوان میکند: در سطح ملی، استانداردهای مشخصی از سوی وزارت بهداشت برای میزان مجاز افزودنیها، نوع روغنها و کیفیت مواد غذایی داریم؛ اما در حوزه نرمافزارهای سفارش غذا، هنوز سازوکار نظارتی شفاف و یکپارچهای وجود ندارد. به نظر من اگر این سامانهها بتوانند اطلاعاتی مانند برچسب سلامت، نشان استاندارد یا وضعیت کیفی را در کنار هر غذا نمایش دهند، نقش بسیار مؤثری در کنترل کیفیت و هدایت کاربران به سمت انتخابهای سالمتر خواهند داشت.
سفارشهای شبانه؛ ترکیبی از غذاهای سنگین و باقیمانده
او معتقد است: مهمترین نقش در ساماندهی تغذیه مردم، بهویژه در فضای دیجیتال، نقش نظارتی و حاکمیتی است. اگر نظارت دقیقتری بر عملکرد برنامههای سفارش غذا اعمال و طراحی و سیاستگذاری این سامانهها اصلاح شود، میتوان آنها را به ابزاری مؤثر برای هدایت جامعه به سمت غذاهای سالمتر تبدیل کرد. برای مثال، اگر غذاهای سالم در صدر فهرست پیشنهادها قرار بگیرند، اگر تخفیفهای اصلی به سالادها، غذاهای کمچرب و گزینههای متعادل اختصاص یابد و اگر ترکیبات هر غذا بهصورت شفاف و قابل اعتماد نمایش داده شود، مردم بسیار راحتتر به سمت انتخابهای سالم حرکت میکنند. در کنار این اقدامات، مشوقهای اقتصادی، برچسبگذاری سلامت و شفافیت تغذیهای نیز میتوانند نقش بسیار مهمی در بهبود الگوی مصرف غذایی جامعه ایفا کنند.
دانشیار دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی نیز در پاسخ به این پرسش که قبول دارید سفارشهای شبانه معمولاً ناسالمترند، اظهار میکند: بله، معمولاً سفارشهای شبانه شامل فستفود و غذاهای سنگین و باقی ماندهای است که درطول روز تولید شده و فروش نرفته است. دلیل دیگر، دسترسپذیری بیشتر این غذاها در ساعات شب و تبلیغات ویژه شبانه است. این موضوع میتواند به مشکلات گوارشی و اضافهوزن منجر شود. طبق دادههای مرکز آمار، سهم غذاهای آماده و رستورانی در سالهای اخیر افزایش داشته است. این تغییر ارتباط مستقیم با رشد برنامههای سفارش برخط دارد که دسترسی را آسانتر کردهاند. هرچند عدد دقیق نیازمند گزارشهای رسمی و دقیقتر است، اما روند رو به رشد کاملاً مشهود است. اگر اپلیکیشنها فقط به فروش فکر کنند، آینده تغذیه ایران به سمت مصرف بیشتر فستفود و غذاهای پرکالری خواهد رفت. اما اگر سلامت را در طراحی خود لحاظ کنند، میتوانند به موتور تغییر مثبت تبدیل شوند و مردم را به سمت انتخابهای سالمتر هدایت کنند. آینده تغذیه ایران وابسته به این است که فناوری در خدمت سلامت قرار گیرد، نه صرفاً فروش.
احیای غذاهای اصیل ایرانی با رشد سکوهای برخط
عبدالرضا نوروزی، سرپرست دبیرخانه شورای سلامت و امنیت غذایی در پاسخ به این پرسش که «آیا برنامههای سفارش غذا موجب تغذیه ناسالم میشوند» به خبرنگار ما میگوید: این پرسش، پاسخی ساده و دوگانه ندارد. طرح چنین پرسشی شبیه آن است که بپرسیم «آیا چاقوی آشپزخانه میتواند برای انسان خطرناک باشد؟»؛ ابزاری که کارکرد اصلیاش مفید است، اما نوع استفاده از آن تعیینکننده نتیجه نهایی خواهد بود. در سالهای اخیر یکی از تغییرات مهم فرهنگی در کشور، گسترش امکان سفارش غذا از طریق سامانهها و سایتهای اینترنتی بوده است؛ تغییری که در کنار تسهیل دسترسی و صرفهجویی در زمان، مزایای قابلتوجهی به همراه داشته است. با این حال، در صورت نبود دقت و انتخاب آگاهانه، همین سهولت میتواند مخاطراتی برای الگوی غذایی کاربران ایجاد کند و آنان را به سمت مصرف بیشتر غذاهای پرکالری و ناسالم سوق دهد.
او معتقد است: سفره ایرانی یکی از غنیترین و اصیلترین فرهنگهای غذایی جهان را در خود جای داده است. آنچه در ایران با عنوان «سفره غذایی» شناخته میشود، نهتنها مجموعهای از خوراکها، بلکه نمادی از تاریخ، فرهنگ و سبک زندگی ایرانیان است. بر اساس تقسیمبندیهای رایج در مطالعات بینالمللی، غذاهای جهان عمدتاً در قالب چهار مکتب اصلی بررسی میشوند: مکتب غذایی جنوبشرق آسیا، مکتب غذایی جنوب آسیا یا هندی، مکتب غذایی مدیترانهای و در کنار آنها مکتب غذایی ایرانی قرار دارد. حضور ایران در این تقسیمبندی نشان میدهد آشپزی ایرانی، با پشتوانهای طولانیمدت و ساختاریافته، دارای هویت مستقل و ریشهدار است و جایگاهی ویژه در میان سنتهای غذایی جهان دارد. وقتی به تاریخ فرهنگ غذایی کشورمان نگاه میکنم، به روشنی میبینم پیشینه سفره ایرانی چقدر عمیق و ارزشمند است. حتی نخستین کتابهایی که در زمینه دستور پخت و شیوههای طبخ غذا نوشته شده و امروز نیز نسخههایی از آنها در دسترس است، متعلق به ایران است؛ آثاری که قدمتشان حدود ۶۰۰ سال بوده و همزمان با دوران سعدی نگاشته شدهاند. همین اسناد تاریخی نشان میدهد فرهنگ غذایی ما ریشههایی بسیار قوی و دیرینه دارد.
به گفته نوروزی، یکی از آثار مثبت سامانههای اینترنتی سفارش غذا، احیای بسیاری از همین سنتها و غذاهای اصیل ایرانی بوده است. او تصریح میکند: غذاهایی که پیشتر تهیهشان برای بسیاری از مردم ممکن نبود یا دسترسی به آنها دشوار بود، اکنون از طریق این سامانهها دوباره در اختیار افراد قرار گرفته و بهراحتی قابل سفارش هستند. به عنوان یک متخصص تغذیه، واقعاً خوشحالم که این سامانهها موجب دیدهشدن بیشتر غذاهای ایرانی و معرفی دوباره فرهنگ غذاییمان شدهاند.
همچنین در این سکوها، امکان مقایسه و انتخاب غذاهای سالمتر بسیار بیشتر است. اما در کنار همه این نکات مثبت، باید به یک موضوع مهم هم اشاره کنم؛ فراهم بودن بیش از حد غذا خود میتواند زمینهساز مشکلاتی باشد. وقتی دسترسی اینقدر آسان میشود، احتمال پرخوری افزایش پیدا میکند و این پرخوری میتواند به مشکلاتی مانند اضافهوزن، چاقی یا اختلالات خوردن منجر شود. بهویژه افرادی که به دلیل کمبود وقت، بیشتر به غذاهای بیرون و آماده تکیه میکنند، در صورت زیادهروی ممکن است با چالشهای جدی سلامت مواجه شوند.
چربی و نمک؛ عامل جذابیت طعم و تهدید سلامت
این متخصص تغذیه با بیان اینکه باید بپذیریم غذاهایی که چربی بالا، نمک زیاد یا طعمدهندههای قویتری دارند، معمولاً خوشمزهتر به نظر میرسند، میافزاید: به همین دلیل اگر عادت کنیم همیشه از غذاهای بیرون استفاده کنیم چه از طریق برنامههای اینترنتی، چه سفارش تلفنی یا مراجعه حضوری، طبیعی است این الگو میتواند ضریب سلامت تغذیه ما را کاهش دهد. من معتقدم تشخیص غذاهای مناسبتر، امروز کار دشواری نیست؛ کافی است سراغ گزینههایی برویم که چربی کمتر، نمک پایینتر و میزان کمتری از قندهای ساده یا شکر دارند. انتخاب آگاهانه چنین غذاهایی میتواند بخش قابل توجهی از خطراتی را که مصرف بیرویه غذای بیرون ایجاد میکند، کاهش دهد.
او با تأکید براینکه من اساساً اعتقادی به مفهوم «غذای ناسالم» ندارم، بیان میکند: از نگاه من، آنچه یک خوراک را به گزینهای نامناسب تبدیل میکند، نوع مصرف و نبود تعادل در استفاده از آن است، نه خودِ غذا. پیتزا یا سایر غذاهای فستفودی ذاتاً ناسالم نیستند؛ اما اگر هر هفته چند بار غذای بیرون سفارش دهم و مدام سراغ این نوع غذاها بروم، در این صورت مقدار کالری، نمک و انرژی دریافتی میتواند برای بدنم مضر باشد. واقعیت این است غذاهای رستورانی معمولاً برای آنکه مشتری را راضی نگه دارند و او را دوباره به خرید ترغیب کنند، با چربی و نمک بیشتری تهیه میشوند. همین موضوع سبب میشود اگر مصرف این غذاها به تعداد دفعات زیاد ادامه پیدا کند، آثار ناخوشایندی بر سلامت فرد بگذارد. به همین دلیل تأکید من این است بهجای برچسبزدن به غذاها، باید الگوی مصرفمان را مدیریت کرده و با انتخاب آگاهانه، سلامت خود را حفظ کنیم.
نوروزی به اصول تغذیه اشاره کرده و میافزاید: الگوی غذایی انسان بر دو وعده اصلی استوار است: ناهار و شام. هرگونه مصرف غذا خارج از این دو وعده، اگر بدون نیاز واقعی باشد، در بسیاری از موارد در دسته پرخوری قرار میگیرد. بهعنوان مثال، وقتی شامم را بین ساعت 7 تا 9 شب میل کردهام، اما مثلاً ساعت 10 یا 11 شب دوباره غذا سفارش میدهم، آن هم در حجم زیاد، این دیگر یک رفتار طبیعی غذایی نیست و وارد مرحله پرخوری میشود. در چنین شرایطی، نباید تقصیر را به گردن سامانههای برخط سفارش غذا انداخت. این عادتهای نادرست غذایی نیازمند اصلاح از سوی خود فرد بوده و مسئولیت آن متوجه انتخابهای شخصی ماست، نه ابزارهایی که صرفاً دسترسی را آسانتر کردهاند. نکتهای که معمولاً کمتر به آن توجه میشود این است تفاوت چندانی ندارد وعده اصلی ما ناهار باشد یا شام. برخلاف تصور رایجی که میگوید بهتر است ناهار وعده اصلی باشد، از نگاه من بهترین گزینه برای وعده اصلی، شام است؛ البته به شرطی که پیش از ساعت ۸ شب مصرف شود. بسیاری از افراد میتوانند ناهار بسیار سبکتری بخورند و وعده اصلیشان را در شام قرار دهند؛ در صورتی که این الگو بهدرستی اجرا شود، هیچ مشکل تغذیهای ایجاد نمیکند.
به باور او، سهم غذاهای آماده و رستورانی در سبد غذایی ایرانیان در سالهای اخیر افزایش قابل توجهی داشته است. یکی از دلایل این روند، تفاوت نرخ تورم میان مواد غذایی خام و غذاهای آماده است؛ بهگونهای که قیمت غذاهای بیرون، در مقایسه با رشد قیمت مواد اولیه، افزایش کمتری را تجربه کرده است. این موضوع بهطور طبیعی دسترسی تعداد بیشتری از مردم را به غذاهای رستورانی تسهیل کرده و مصرف آنها را افزایش داده است.
نوروزی ادامه میدهد: بهخوبی به یاد دارم سال ۱۳۷۲ در مشهد تنها چند پیتزافروشی وجود داشت و پیتزا غذایی گرانقیمت و مخصوص مناسبتها بود؛ اما امروز شرایط کاملاً تغییر کرده است. نسبت قیمت غذاهای رستورانی به درآمد بسیار مناسبتر شده و حتی افراد با حداقل حقوق نیز میتوانند بخش قابلتوجهی از ماه را از غذای بیرون استفاده کنند. گسترش سامانههای برخط با تنوع قیمتی گسترده، انتخاب غذا را برای همه اقشار ممکن کرده و همین سهولت دسترسی، مصرف غذاهای آماده را افزایش و الگوی غذایی جامعه را تحت تأثیر قرار داده است.
وی خاطرنشان میکند: مصرف غذاهای بیرون و سفارشهای رستورانی، در مقایسه با سه یا چهار سال گذشته، بهطور قطع افزایش یافته است. با این حال، من شخصاً سامانههای برخط سفارش غذا را پدیدهای مثبت میدانم. تنوع بالایی که این سامانهها ارائه میدهند و امکان پاسخگویی به سلیقههای مختلف، یک مزیت مهم است. به همین دلیل، هرگز این سامانهها را عامل تهدیدکننده سلامت جامعه ایرانی نمیدانم. این ابزارها ذاتاً مشکلی ایجاد نمیکنند؛ مسئله اصلی، نحوه استفاده ماست. از طرفی وقتی میخواهیم وضعیت فرهنگی یک کشور را تحلیل کنیم، یکی از شاخصها تنوع غذایی، تعداد رستورانها و گستره انتخابهای خوراکی آن جامعه است. از این منظر، تنوعی که سامانههای اینترنتی سفارش غذا در اختیار ما قرار میدهند، واقعاً مثالزدنی است. ما یکی از بینظیرترین تنوعهای غذایی جهان را در همین سامانهها داریم و این موضوع نشاندهنده غنای فرهنگی و میراث غذایی ایران است.
نظر شما