تناسخ چیست؟ نگاه علمی و دینی به یک باور قدیمی
«تناسخ» در سادهترین تعریف یعنی اینکه روح انسان پس از مرگ، دوباره به بدن دیگری در همین دنیا منتقل شود؛ خواه بدن یک انسان، یا حیوان، یا حتی گیاه و موجودات دیگر. برخی از طرفداران این نظریه از آن با عنوان جذاب «تولد بعد از تولد» یاد میکنند؛ یعنی چرخهای پایانناپذیر از آمد و رفت روح در بدنهای گوناگون.
ریشههای تاریخی باور به تناسخ
تناسخ ریشهای بسیار قدیمی دارد و از باورهای اصلی برخی آیینهای شرقی است.
در آیین برهمنی، بودایی، جینی و نیز برخی شاخههای صابئی، تناسخ یکی از اصول بنیادین تلقی میشود.
معتقدان به این نظریه میگویند:
اگر انسان در دنیا پاک و بیتعلّق شود، در مقام الوهیّت یا نزدیکی به آن قرار میگیرد.
اگر نیکوکار باشد، روحش پس از مرگ به بدن دیگری منتقل شده و در آنجا پاداش اعمال نیک خود را میبیند.
و اگر گناهکار باشد، روحش در بدنی دیگر رنج گناهانش را میچشد و این چرخه ادامه مییابد.
این نگاه، جهان را صحنهای بیپایان از رفتوآمد روحها میداند؛ بیآنکه پای قیامت یا جهان پس از مرگ در میان باشد.
دلایل عقلی بطلان تناسخ
از دیدگاه عقل و فلسفه، نظریه تناسخ با چند اشکال اساسی روبهروست:
مشکل «دو روح در یک بدن»
اگر روح تکاملیافته شخصی پس از مرگ به بدن جدیدی وارد شود، این بدن یا روح دارد یا ندارد:
اگر روح دارد، باید دو روح در یک بدن جمع شوند؛ و این محال است، چون بدن واحد نمیتواند دو هویت و دو اراده مستقل داشته باشد.
اگر روح ندارد، یعنی بدن کاملاً بیجان و بدون نفس است؛ در این صورت، روحی که به فعلیت رسیده و به بالندگی رسیده، باید دوباره به مرحله «قوه» برگردد؛ و بازگشت موجود بالفعل به حالت بالقوه، محال عقلی است.
ناسازگاری با قانون تکامل
روح انسانی مرحله به مرحله کمال پیدا میکند. اگر روحی که به بالاترین مراحل رشد رسیده دوباره به بدن حیوان یا انسان نارس منتقل شود، یعنی عقبگرد در کمال رخ دهد؛ و این خلاف جهت طبیعی تکامل و رشد موجودات است.
اشکال در عدم تناسب روح و بدن
هر روحی در طول حیات خود، پیوندی عمیق و انحصاری با بدن خویش برقرار میکند و قوای ادراکی و شخصیت وجودیاش را متناسب با آن پرورش میدهد؛ بنابراین انتقال آن به یک کالبد کاملاً متفاوت (مانند بدن یک حیوان)، ممکن نیست زیرا بدن جدید فاقد شرایط و استعدادهای لازم برای میزبانی از چنین روحی است.
نظر شما