سفر علی لاریجانی، دبیر شورای امنیت ملی به پاکستان و مجموعه ملاقاتها و رفتوآمدهای مقامات دو کشور در ماههای اخیر توجه زیادی را به خود جلب کرده است. با این حال این روابط و مراودات به طور عمده در حوزه سیاسی، امنیتی و یا اقتصادی بازتاب پیدا کردهاند و کمتر به روابط دو کشور در حوزه فرهنگی توجه شده است. این در شرایطی است که موضوع روابط فرهنگی ایران و پاکستان در اغلب ملاقاتهای آقای لاریجانی با مقامات پاکستانی مطرح شده و مورد توجه قرار گرفته است. در همین راستا رئیسجمهور پاکستان در دیدار با دبیر شورای امنیت ملی بر روابط دیرینه مبتنی بر تاریخ، ایمان و فرهنگ دو کشور سخن گفته است. ایاز صادق، رئیس مجلس پاکستان هم این کشور را خانه دوم ملت ایران توصیف کرده است. آقای لاریجانی نیز در دیدار با جامعه دانشگاهی و رؤسای اندیشکدههای پاکستان، «قرابتهای فرهنگی» را پایه همکاری ایران و پاکستان در گذشته و حال ارزیابی کرده و پاکستان را کشور دوست، همراه، همسایه و همفرهنگ مینامد.
قرابتهای فرهنگی مشترک ایران و پاکستان
متأسفانه هم در ایران و هم در پاکستان کمتر به بحث قرابتهای فرهنگی دو کشور توجه شده، این در حالی است که زمینههای فرهنگی مشترک بسیار زیادی میان دو کشور وجود دارد. صرف نظر از پیوندهای تاریخی در دوران امپراتوریهای کهن، باید جایگاه زبان فارسی در پاکستان را مهمترین زمینه این پیوند فرهنگی ارزیابی کنیم. نباید این مهم را نادیده گرفت که زبان فارسی تقریباً تا یک قرن پیش، در شبهقاره زبان رسمی دربار و اهل علم و ادب بوده است.
آشنایی ادبای پاکستان با اشعار مولانا، سعدی و حافظ و همچنین سرودن اشعار به زبان فارسی از سوی افرادی همچون اقبال لاهوری یکی از بنیانگذاران فکری پاکستان بخشی از این میراث مشترک است. علاوه بر این به گفته زبانشناسان، حدود ۶۵ درصد واژگان زبان اردو ریشه در زبان فارسی دارد، جدا از آنکه سرود ملی پاکستان به جز یک کلمه، به طور کامل به زبان فارسی سروده شده است. دقیقاً بر همین مبناست که برخی زبان فارسی را شاهکلید گنجینه فرهنگی پاکستان تعبیر کردهاند. البته جز زبان فارسی میراثهای تاریخی مشترک دیگری هم در حوزههای هنر و معماری نیز در میان دو ملت وجود دارد. در این بین دین اسلام و ارزشهای اسلامی میراث مشترک گرانبهای دیگری میان ایران و پاکستان است که در قالبهایی چون تبادلات فرهنگی در حوزه دینی، علاقهمندی خاص پاکستانیها به انقلاب اسلامی و شخص امام خمینی(ره) بروز پیدا کرده است.
پیشینه همکاریهای فرهنگی دو کشور
همکاریهای فرهنگی دو ملت از همان ابتدای تأسیس پاکستان و با راهاندازی انجمن روابط فرهنگی ایران و پاکستان در سال ۱۳۲۷ شمسی (۱۹۴۸ میلادی) آغاز شده است. پس از آن هم اقداماتی در راستای تقویت روابط فرهنگی دو کشور انجام گرفته که از جمله مهمترین آنها میتوان به توافق فرهنگی ۱۳۴۴ شمسی، پایهگذاری مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان با کتابخانهای دارای ۲۷هزار نسخه کتاب خطی، توافق فرهنگی دو کشور در سال ۱۳۸۲، تأسیس خانههای فرهنگ ایران در شهرهای مهم پاکستان، ایجاد کرسی زبان فارسی در دانشگاههای پاکستان و زبان اردو در دانشگاه تهران و برگزاری برنامه هفتهها و نمایشگاههای فرهنگی اشاره کرد.
چالشهای پیش رو در روابط فرهنگی دو کشور
با وجود چنین قرابتهای فرهنگی میان دو کشور، این روابط با چالشهای مهمی نیز روبهرو است؛ ترویج فرهنگ غربی و فاصلهگیری جوانان از فرهنگهای اصیل و بومی به ویژه در پاکستان که سبب دور شدن جوانان از روابط فرهنگی گذشته و به خصوص فرهنگ و زبان فارسی شده است. فعالیت جریانهای افراطگرای سیاسی، مذهبی و فرهنگی که به بروز حمله به خانههای فرهنگ ایران و شهادت ایرانیان فرهنگی همچون گنجی و رحیمی منجر شد. عوامل سیاسی و به خصوص اثرگذاری برخی قدرتهای بزرگ بینالمللی بر جنبههای مختلف روابط ایران و پاکستان از جمله روابط فرهنگی از دیگر چالشهای این روابط به شمار میآید.
فرصتها و مسیرهای پیش رو
به نظر میرسد نزدیکی روابط دو کشور و دید و بازدیدهای سالهای اخیر فرصت مغتنمی را برای بازسازی و یا در واقع احیای روابط فرهنگی دو کشور فراهم آورده است. ترسیم چشمانداز آینده با ارائه یک برنامه درازمدت از طریق یک توافق فرهنگی جدید میتواند در این زمینه نقش تعیینکننده داشته باشد. علاوه بر این به کارگیری ابتکارات جدیدی هم در روابط فرهنگی ایران و پاکستان ضروری است. به عنوان مثال در جریان ملاقات اردیبهشت ماه وزیران فرهنگ دو کشور در حاشیه مجمع فرهنگی آسیا، وزیر فرهنگ پاکستان با اشاره به قرارداد همکاری میان ترکیه و پاکستان برای ساخت مستندی در مورد پیوندهای فرهنگی ترکیه و پاکستان، به جای خالی این گونه اقدامها در روابط فرهنگی تهران و اسلامآباد اشاره میکند. در این شرایط به نظر میرسد تحرکی در دو کشور ضروری است تا از این وضعیت رخوت فرهنگی خارج شوند.
نظر شما