جمعه سیاه بالاخره رسید و گذشت، منتها همان‌طور که تبلیغات و هیاهویش از هفته پیش گوش عالم و آدم را کَر کرده بود، احتمالا‍ً پس‌لرزه‌هایش هم طی چند روز آینده ادامه داشته باشد و خیلی‌ها مدعی باشند که هنوز حاضرند اجناسشان را با تخفیف آنچنانی به شما بفروشند. زیرپوست «بلک فرایدی» اما خبرهای دیگری هم توی دنیا هست؛ شما که این همه درباره «جمعه سیاه» و خریدها و تخفیف‌هایش شنیده‌اید آیا به «روز خرید نکردن»، پویش و جنبش «هیچی نخر» و «بایکوت بلک فرایدی» که چند سالی است در غرب شکل گرفته هم فکر کرده‌اید؟

«تا»ی جادویی

این را هم شاید بدانید در حالی‌که تخفیف‌های جمعه سیاه در کشورهای دیگر جهان ۵۰ تا ۷۰درصد است، تخفیف جمعه‌های سیاه ایرانی به طور متوسط ۵درصد بیشتر نیستند! با این همه، وسوسه خرید با تخفیف و از طرف دیگر تبلیغات عجیب و غریب فروشندگان کالا، کاری می‌کنند که شما به امید تخفیف واقعی ۷۰ تا۸۰درصدی در دام خریدهای اغلب غیرضروری بیفتید. ترفندهای بلک فرایدی ایرانی درواقع همان فریب‌های کهنه اما به‌روز شده: «تخفیف استثنایی... تخفیف شگفت‌انگیز پایان سال... حراج واقعی و...» هستند که پیش از فراگیر شدن جمعه سیاه و پیدایش اینترنت و هوش مصنوعی خیلی از فروشندگان آن‌ها را به کار می‌بردند. یعنی بالا بردن کاذب و عجیب و غریب قیمت پیش از شروع حراج و بعد اعلام تخفیف ۵۰ تا ۸۰درصدی در ایام حراج و جمعه سیاه و غیره! در این حالت فروشندگانی که قیمت کالایی را چند برابر بالا برده بودند با اعلام تخفیف ۸۰درصدی کالا را به همان قیمت قبل از گران کردن یا حتی بیشتر از آن به فروش می‌رسانند.
در تبلیغات اینترنتی هم که راز تخفیف‌های ۹۰ یا ۹۹ درصدی در کلمه جادویی«تا» نهفته است. این «تا» البته با وجود اشتیاق شدید شما به خرید، هیاهو و زرق و برق تخفیف‌های جمعه سیاه و وسوسه تخفیف معمولاً به چشم نمی‌آید و شما عبارت «تخفیف... تا ۹۰درصد» را تخفیف ۹۰ یا حتی ۹۹درصدی می‌بینید و سرکیسه می‌شوید. فروشنده هم در میان انبوه اجناسی که تبلیغشان را کرده فقط یکی دو قلم کالای در انبار مانده، فروش نرفته یا حتی بعضاً معیوب را که مشتری ندارد با تخفیف ۹۰درصدی عرضه می‌کند و بقیه کالاها در بهترین حالت ۵ تا۱۰درصد تخفیف شاملشان می‌شود.
قسمت به‌روزتر ترفندهای جمعه سیاه در ایران سوءاستفاده از برندها و یا کالاهای خاص است. در تبلیغات هفته پیش بارها و بارها دیدید که فلان فروشگاه اینترنتی قرار است مثلاً گوشی آیفون یا پلی‌استیشن۵ را با تخفیف مخصوص جمعه سیاه عرضه کند. اگر برای لحظه‌ای فکر کنید که کالاهایی مثل گوشی همراه یا پلی‌استیشن بازار به‌شدت رقابتی دارند، حاشیه سود آن‌ها کم است و از طرف دیگر بندناف قیمتشان به قیمت ارز گره خورده، محال است باور کنید فروشنده‌ای بتواند این کالا را با تخفیف آنچنانی به شما بفروشد. «ایسنا» در این باره می‌نویسد: «واقعاً چند نفر را دیده‌اید که توانسته باشند در بلک فرایدی با ۹۰درصد تخفیف، پلی‌استیشن ۵ یا آیفون بخرند؟ تقریباً هیچ‌کس! موجودی اعلامی بسیار محدود مثلاً یک یا ۲ عدد است و غالباً با دسترسی‌های غیرعادی به خودشان می‌رسد».

دوشنبه سایبری

اگر خدای ناکرده در جمعه سیاهی که گذشت وسوسه شده و رفته‌اید از یک سایت مشهور و معتبر، کالایی ۱۰میلیونی را با تخفیف ۱۰درصدی، به ۹ میلیون تومان خریده‌اید، بعد هم ۲۰۰ یا ۳۰۰ هزارتومان هزینه ارسال کالا را پرداخته‌اید، روزگارتان سیاه نشده؛ چون در جمعه سیاه ایرانی، این یک اتفاق طبیعی و بدیهی به حساب می‌آید، اما اگر یک هفته بعد همان کالا را در فروشگاهی با قیمت ۹ یا حتی ۸ میلیون تومان دیدید، می‌توانید خود را از جمله قربانیان کوچک اما چندین میلیون نفری ترفندهای ایرانی جمعه سیاه به حساب بیاورید!
حالا برویم سراغ بلک فرایدی غیرایرانی‌ها. اینکه ابتدای مطلب گفتیم تخفیف‌های بلک فرایدی در کشورهای توسعه‌یافته ۵۰ یا ۷۰ درصد است فکر نکنید فروشندگان آن طرف، دنبال سود بردن از جمعه سیاهشان نیستند و یا اینکه مردم غرب مخالفت و مقاومتی در برابر این پدیده و سودجویی شرکت‌های بزرگ از خودشان نشان نمی‌دهند. برعکس، جنبش‌ها و پویش‌های ضد جمعه سیاه، سال‌هاست که با اهداف مختلف در میان مردم رواج دارند. به‌خصوص در سال‌های اخیر که به جز جمعه سیاه، «دوشنبه سایبری» یا حتی هفته سایبری هم بازارش گرم شده است. معروف‌ترین پدیده اجتماعی علیه جمعه سیاه و هفته سایبری، «روز خرید نکردن» است که درواقع یک اعتراض بین‌المللی علیه مصرف‌گرایی فراگیر جهانی محسوب می‌شود. این جنبش از شرکت‌کنندگان می‌خواهد تعهد کنند که به مدت ۲۴ ساعت (همزمان با جمعه سیاه) چه آنلاین و چه حضوری، هیچ چیزی نخرند تا درباره آثار زیانبار مصرف بیش از حد آگاهی ایجاد شود.
این حرکت با دیدگاه‌های ضد مصرف‌گرایی نخستین‌بار در سال ۱۹۹۲ توسط هنرمند کانادایی «تد دیو» آغاز شد و مجله «ادباسترز» آن را بیشتر محبوب کرد.

ما نمی‌خریم

جنبش «روز خرید نکردن» حالا در بیشتر از ۶۰ کشور در سراسر جهان و با اشکال و شعارهای مختلف مثل «روز هیچی نخر»، «ما آن را نمی‌خریم»، «روز پرداخت آمازون را رقم بزنید» و... گسترش یافته است. گسترش یافتن آن هم به معنای این است که حالا هدف فقط بلک فرایدی و نکوهش روحیه مصرف‌گرایی نیست؛ بلکه ماجرا به مسائل سیاسی و اقتصادی و در افتادن با کارتل‌ها و شرکت‌هایی که غول اقتصادی، تجاری و فناوری به حساب می‌آیند گره خورده است.
«یورونیوز» درباره تحریم زنجیره‌های بزرگ خرده‌فروشی می‌نویسد: «از ۲۵ نوامبر تا اول دسامبر۲۰۲۵ یک خاموشی گسترده آغاز شده که بیشتر شرکت‌های بزرگ مانند «آمازون، هوم دیپوت و تارگت» و دیگران را هدف می‌گیرد. هدف آن اعتراض به نقض حقوق کار، حمایت این زنجیره‌های خرده‌فروشی از دونالد ترامپ و... است. تحریم‌کنندگان معتقدند آمازون سال‌هاست با اتکا به روابط پشت پرده با چهره‌های سیاسی، تلاش‌های کارگران برای برخورداری از حقوقشان و تشکیل اتحادیه را سرکوب می‌کند.
«گاردین» چند روز پیش و درست همزمان با هفته خریدهای سایبری گزارش داد که فعالان اجتماعی طرفدار «روز خرید نکردن» از مصرف‌کنندگان آمریکایی خواسته‌اند از توان و قدرت تحریمی خود استفاده کرده و به سیاست‌های اقتصادی ترامپ و برنامه‌های ضد مهاجرتی دولتش اعتراض کنند.
جنبش «عدم سرمایه‌گذاری و تحریم اسرائیل» یا همان BDS نیز همزمان با بلک فرایدی و هفته سایبری اعلام کرد در این ایام با خرید نکردن و یا مدیریت خریدهای ضروری کمک کنید تا در راستای تحریم اقتصادی اسرائیل، شرکت‌هایی مانند آمازون، مایکروسافت و... نتوانند در نسل‌کشی مردم غزه به اسرائیل کمک کنند.