در حالی که فرستادگان ویژه دونالد ترامپ در مسکو سرگرم گفتوگو با ولادیمیر پوتین بودند، چشمانداز دستیابی به یک توافق صلح برای پایان جنگ اوکراین همچنان در هالهای از ابهام باقی ماند. نشست پنجساعتهای که استیو ویتکاف و جرد کوشنر تا نیمهشب با رئیسجمهور روسیه برگزار کردند، اگرچه به گفته طرفین «سازنده» بود، اما نتوانست شکافهای عمیق و ریشهدار میان مسکو و واشنگتن را پر کند. اعلام صریح یوری اوشاکوف، دستیار ارشد کرملین، مبنی بر اینکه «به مصالحه نرسیدیم» عملاً نشان میدهد طرحهای ارائهشده از سوی آمریکا هنوز با انتظارات روسیه فاصله دارد و تیم ترامپ نیز در پی جمعآوری ارزیابیهای اولیه پیش از ورود به اصطلاح «مذاکرات رسمی» است.
گره اصلی؛ مسئله سرزمینی و خطوط قرمز تغییرناپذیر
در این دیدار محرمانه، بخش عمده گفتوگوها حول مسئله «سرزمینی» متمرکز بود؛ موضوعی که از همان آغاز، سختترین نقطه اختلاف محسوب میشد. روسیه اکنون حدود ۱۹درصد خاک اوکراین، معادل بیش از ۱۱۶هزار کیلومترمربع، ازجمله کریمه، دونتسک و لوهانسک را در اختیار دارد. پوتین بارها تأکید کرده چه از مسیر مذاکره و چه از طریق استمرار عملیات نظامی، کنترل کامل دونباس را رها نخواهد کرد؛ موضعی که برای او نهتنها جنبه راهبردی بلکه حیثیتی نیز دارد. در طرف مقابل، براساس گزارشها نسخههای اولیه پیشنهادی آمریکا شامل عقبنشینی اوکراین از برخی مناطق تحت کنترل خود و بهرسمیتشناختن بخشهایی از دونباس بهعنوان قلمرو روسیه است؛ امری که کییف آن را خط قرمز میداند و اروپا نیز از مشروعیتبخشی به تغییر مرزها از طریق جنگ نگران است. طرحهای تعدیلشده اروپایی بیشتر بر توقف پیشروی نظامی و پذیرش موقت وضع موجود تأکید میکنند، بدون آنکه مالکیت سرزمینی روسیه را تثبیت کنند. این اختلاف میان نسخه آمریکایی و نسخه اروپایی، خود به پیچیدگی فضای مذاکرات دامن زده و سبب شده موضع اوکراین سختتر شود.
امنیت و ناتو؛ شکاف واشنگتن، بروکسل و مسکو
اما ریشه اختلافات صرفاً به خطوط جغرافیایی محدود نمیشود. موضوع ناتو و آینده موقعیت امنیتی اوکراین نیز بخش مهم و جنجالی گفتوگوها را تشکیل میدهد. پوتین خواستار تضمینهایی است که عضویت اوکراین در ناتو را برای همیشه منتفی کند و به همین دلیل نسخههای اولیه آمریکا شامل تعهدات الزامآور، ازجمله ممنوعیت قانونی پیوستن اوکراین به ناتو و حتی اصلاح برخی مواد منشور ناتو بوده است. این پیشنهادها با واکنش تند اروپا روبهرو شده، زیرا اتحادیه اروپا و ناتو معتقدند نباید به روسیه حق وتو در مورد سیاست درهای باز ناتو داده شود. زلنسکی نیز بارها گفته اوکراین تنها در سایه عضویت در ناتو میتواند امنیت بلندمدت پیدا کند؛ هرچند دولت او تحت فشار جنگ فعلاً از طرح گفتوگو درباره این موضوع کنار گذاشته شده است. در سوی دیگر، ترامپ اعتقاد دارد حمایت قاطع آمریکا از عضویت اوکراین به تنشها دامن زده و اوکراین «احتمالاً عضو ناتو نخواهد شد»؛ جملهای که نشاندهنده چرخش آشکار سیاست واشنگتن در مقایسه با دولتهای پیشین است.
تضمینهای امنیتی در سایه بیاعتمادی عمیق
این فضای مبهم امنیتی در نهایت به مسئله تضمینهای امنیتی گره میخورد؛ جایی که اعتماد متقابل تقریباً وجود خارجی ندارد. اوکراین که تجربه حمله ۲۰۲۲ را دارد، خواستار تضمینهای سخت و قابل اجرا از سوی غرب است، اما آمریکا نسبت به هرگونه تعهدی که ممکن است پای ناتو را به جنگی مستقیم با روسیه بکشاند محتاط است. روسیه نیز خواهان محدودیتهای جدی بر توان نظامی اوکراین و رسمیشدن وضعیت بیطرفی آن است، در حالی که کییف تأکید دارد هیچ محدودیتی بر ارتش خود را نمیپذیرد، زیرا هر محدودیتی اوکراین را در برابر تجاوز احتمالی آینده آسیبپذیرتر میکند. در این میان، روسیه بر ادعای «حفاظت از روسزبانها» پافشاری دارد و اروپا معتقد است تجربه کریمه و مناطق اشغالی نشان داده مسکو نمیتواند تضمینکننده قابل اعتمادی باشد.
اقتصاد؛ رویکردهای متفاوت واشنگتن و بروکسل
بخش اقتصادی مذاکرات نیز نشاندهنده دو رویکرد متفاوت است. آمریکا در نسخههای اولیهاش به بازگشت تدریجی روسیه به اقتصاد جهانی و حتی احتمال بازگشت به گروه جی۸ اشاره کرده؛ پیشنهادی که بدون شک میتواند در محاسبات مسکو اثرگذار باشد. در مقابل، اروپا در حال طراحی سازوکاری بهمنظور استفاده از داراییهای بلوکهشده روسیه برای تأمین مالی وامهای حمایتی از اوکراین است؛ اقدامی که روسیه آن را غیرقانونی و «سرقت اموال دولتی» میخواند. این تضاد، نهتنها فضای مذاکرات را پیچیده کرده بلکه شکاف میان واشنگتن و بروکسل را نیز آشکارتر میکند.
موضوعات فرعی اما حساس
فراتر از مسائل سرزمینی، امنیتی و اقتصادی، موضوعاتی همچون کنترل تسلیحات هستهای، آینده نیروگاه زاپوریژیا و دعوت احتمالی برای سرمایهگذاری شرکتهای آمریکایی در بخش انرژی روسیه نیز بهصورت پراکنده مطرح شده است، اما همه اینها در حاشیه اختلافات اصلی قرار میگیرد. آمریکا حتی پیشنهاد برگزاری انتخابات در اوکراین را برای تقویت مشروعیت داخلی زلنسکی مطرح کرده، اما دولت اوکراین تأکید دارد در شرایط جنگی و حکومت نظامی، امکان انتخابات وجود ندارد.
مذاکراتی برای شناخت خطوط قرمز، نه ساختن صلح
آنچه از دو مجموعه گزارش بدست میآید، این است مذاکرات اخیر بیش از آنکه گامی عملی به سمت صلح باشد، بهمنزله شناخت دقیقتر خطوط قرمز طرفین عمل کرده است. روسیه از خواستههایش عقب ننشسته، آمریکا درگیر توازن میان خواستههای روسیه، اروپا و اوکراین است، اروپا نگران مشروعیتبخشی به اشغال سرزمینی است و اوکراین حاضر نیست هیچ بخش از خاک خود را بهصورت دائمی واگذار کند. اگرچه افزایش تعداد دیدارها و ورود چهرههایی مانند جرد کوشنر نشاندهنده گرمترشدن کانالهای دیپلماتیک است، اما هنوز چیزی که بتوان آن را «مسیر واقعی بهسوی صلح» نامید شکل نگرفته است. جنگ اوکراین شاید بیش از هر زمان دیگری موضوع گفتوگوهای پشتپرده شده باشد، اما همانگونه که مذاکرات نیمهشب در مسکو نشان داد، فاصله میان خواستهها آنقدر زیاد است که حتی پنج ساعت مذاکره فشرده هم نتوانست یک جمله مشترک برای آغاز صلح بسازد.
نظر شما