بیست و چهارمین پیشنشست «همایش کرامت و حقوق انسان در سیره سیاسی ـ اجتماعی حضرت امام رضا (ع)» با موضوع «تحلیل گفتمان کرامت در حدیث امام رضا (ع) : تحقیر مؤمن به سبب فقر» در بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی برگزار شد.
در این نشست، دکتر تکاور نژاد، عضو هیئتعلمی دانشگاه فرهنگیان، ضمن شرح ابعاد اخلاقی، معرفتشناختی و اجتماعی حدیث رضوی «من أذلّ مؤمناً أو حقّره لفقره أذلّهالله یوم القیامه…» گفت: این روایت، چارچوبی بنیادین برای نقد سازوکارهای تحقیر و نابرابری در جامعه معاصر ارائه میدهد.
وی، با تبیین رویکرد تحلیل گفتمان و روش تحلیل مضمون، بیان کرد: در جامعه کنونی، فقر تنها یک مسئله اقتصادی نیست، بلکه به تجربه وجودی و هویت تحقیرآمیز تبدیل شده و فرد فقیر را از امکان خواستن و امکان بودن جدا میکند.
این استاد دانشگاه، افزود: کاربرد واژههای تحقیرآمیزی نظیر مفتخور، بیخاصیت یا زائد در گفتار عمومی نشان میدهد که چگونه برچسبزنی و خشونت نمادین، فقر را به یک نقص شخصی و نه پیامد ساختارهای نابرابر تبدیل کرده است.
این استاد دانشگاه با استناد به حدیث امام رضا (ع) تصریح کرد: ساختار شرطی روایت، تلاش برای طبیعیسازی فقر را نفی میکند و بهروشنی نشان میدهد که تحقیر مؤمن به دلیل شرایط مالی، نقض کرامت الهی و تعرض بهنظام اخلاقی حاکم بر عالم است.
وی گفت: روایت امام رضا (ع) با پیوند تحقیر فقیر در دنیا و رسوایی تحقیرکننده در قیامت، معادله قدرت را دگرگون میکند و نشان میدهد که ارزشگذاری مبتنی بر دارایی، با معیار ایمان و کرامت ذاتی انسانی در تعارض کامل است.
دکتر تکاور نژاد با اشاره به پیامدهای اجتماعی برچسبزنی، گفت: پذیرش برچسب تحقیر توسط فرد فقیر، او را به کنشهای جبرانی همچون انفعال اجتماعی، کمکاری، گریز به خرافه، مصرف مواد یا حتی اقدام به خودآزاری سوق میدهد. این پیامدها، تنها فرد را تخریب نمیکند، بلکه چرخه فقر را بازتولید میکند و زمینه ظهور بیرحمی اجتماعی و بیاعتمادی عمومی را فراهم میسازد.
هیچ تحقیری بدون پیامد اخلاقی و متافیزیکی باقی نمیماند
وی در ادامه با ذکر نمونههایی از رسانهها، معماری شهری و تعاملات روزمره، گفت: ساختارهای پنهان خشونت نمادین، فقرا را از عرصه تصمیمگیری حذف میکند و بهتدریج، تحقیر کدن را به یک امر طبیعی و قابل قبول تبدیل میسازد. در واقع زبان ابزار بیطرفی نیست؛ بلکه صحنه اجرای عدالت است. هیچ تحقیر زبانی بدون پیامد اخلاقی و متافیزیکی باقی نمیماند.
این پژوهشگر، با اشاره به حدیث «مل فقیراً مسلماً فسلم علیه خلاف سلام علی اغنیا…» گفت: تفاوت در لحن سلام، نوع نگاه و نحوه خطاب، از مهمترین نشانههای گفتمان نادرست ارزشگذاری طبقاتی در جامعه است و امام رضا (ع) بهصراحت با این الگو مقابله میکند.
دکتر تکاور نژاد، تأکید کرد: مبارزه با تحقیر و بازگرداندن کرامت به جایگاه اصلی خود، تنها با کمک مالی به فقرا محقق نمیشود، بلکه نیازمند اصلاح گفتمان عمومی، بازسازی عزتنفس افراد و اصلاح ساختارهای نمادین تحقیر و نابرابری است.
به گفته این عضو هیئتعلمی دانشگاه فرهنگیان، مطالعه حدیث امام رضا (ع) نشان میدهد که تحقیر فقیر نهتنها یک خطای اخلاقی، بلکه مشارکت در چرخهای شیطانی است که هویت انسانی را تخریب و جامعه را از عدالت دور میکند.
نظر شما