درختان در مناطق شهری علاوه بر کارکردهای زیست محیطی، در زمان طوفان میتوانند به منابع خطر تبدیل شوند؛ اما با توجه به اینکه درختان علاوه بر تصفیه هوا، در جذب آلودگی صوتی، کاهش دمای محیط و بهبود سلامت روان شهروندان نقش دارند، حفظ و نگهداری اصولی آنها نهتنها از جنبه ایمنی، بلکه از منظر سلامت عمومی و زیست محیطی نیز ضروری است.
در حال حاضر مدیریت علمی درختان شهری، دیگر یک انتخاب نیست، بلکه ضرورتی اجتنابناپذیر برای ایمنی شهروندان است اما متأسفانه برخی اقدامها مانند سنگفرش کردن جویهای آب و یا مفروش کردن درختان خیابان ولی عصر(عج) خود گواه جای خالی مدیریت علمی نگهداری درختان است.
مشکلات طولانیترین خیابان خاورمیانه
در میان راهکارهای مقابله با آلودگی هوا، کارشناسان محیط زیست بهترین راه حل را افزایش فضای سبز برای کمک به ریههای سرطانی پایتخت میدانند، اما متأسفانه خشکی و نابودی، تاکنون صدها اصله درخت تنومند چنار را در آغوش گرفته است. مشاهدات ما نشان میدهد درخیابان ولی عصر(عج) بیش از هزار درخت -که غالباً از نوع چنار است- اوضاع خوبی نداشته؛ برخی به طور کامل خشک شده و بعضی هم در آستانه خشک شدن قرار گرفتهاند. متأسفانه بلندمرتبهسازی ساختمانها و سرطان ساخت و ساز موجب شده این چنارهای قدیمی از نعمت آفتاب محروم شوند و بسیاری از کسبه و شهروندان نیز با رهاسازی انواع شوینده و مواد دورریختنی در جویها و پای این درختان، شریان زندگی در طولانیترین خیابان خاورمیانه را مسموم کردهاند.
مشکل دیگر، سیمانکاری و بستن فضای خاک اطراف درختان است. سیمانریزی در پیادهروها و مسیرهای آبی موجب شده خاک بهعنوان یک موجود زنده، عملکرد خود را از دست بدهد.
میکروارگانیسمهای موجود در خاک که وظیفه تبادل مواد مغذی با ریشه درختان را دارند، در این شرایط از بین میروند و خاک به جسمی بیجان تبدیل میشود. این موضوع به مرور زمان سبب ضعف عمومی درختان و شیوع بیماریهای قارچی میشود، موضوعی که با وجود هشدارهای متعدد اما راه به جایی نبرده است تا آنجا که مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور در نامهای خطاب به شهردار تهران، خواستار توقف نفوذناپذیر کردن بستر فضاهای سبز شهر تهران با سیمان و سنگفرش شده است.
درخواست مؤسسه تحقیقات از شهرداری تهران
به گزارش قدس در همین راستا مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع طی نامهای خطاب به شهردار تهران از وی خواسته تا فوراً هر گونه پوشاندن سطوح نفوذپذیر و خاکی میادین، باغچههای شهری، بولوارها، رفیوژها و نهرهای قدیمی (مثل نهرهای خیابانهای ولیعصر(عج)، شریعتی، ایتالیا، فلسطین و غیره) را با سیمان و هر نوع سنگفرش متوقف کند.
در این نامه خواسته شده برای باغچههای شهری؛ گونههای درختی، درختچهای، بوتهای و پوششی بومی و مقاوم به خشکی استفاده شود و پیشنهاد شده در صورت نیاز از باغ گیاهشناسی ملی ایران و کارشناسان آن که با عمر نزدیک به ۶۰سال مطالعات متعددی در زمینه شناسایی، کاشت، مراقبت، پرورش و سازگاری گونهها انجام داده، بهره ببرند.
خفگی درختان
معاون آموزش و مشارکتهای مردمی سازمان حفاظت محیط زیست کشور در پاسخ به پرسش قدس مبنی بر تأثیرات استفاده از سنگفرشهای خیابانی و سیمانکاری بر حیات درختان و پوشش فضای سبز میگوید: در مورد درختان و گیاهان شهری باید توجه داشت که دلایل مختلفی برای انتخاب و کاشت آنها وجود دارد.
دکتر هادی کیادلیری اذعان میکند: گاهی گونهای را صرفاً به خاطر زیبایی و رنگ یا همیشهسبز بودنش انتخاب میکنیم، حتی اگر از نظر اکولوژیکی و اقلیمی مناسب نباشد. این گونهها ممکن است از ابتدا فضای رویشی مطلوبی نداشته باشند یا بعدها شرایط شهری آن را نامناسب کند.
وی ادامه میدهد: در فضای شهری آلودگی هوا، فشردگی خاک و کاهش نفوذپذیری آب و هوا جزو عوامل مهم آسیب به درختان هستند. یکی از خطرات جدی زمانی است که مثلاً با سیمانکاری یا سنگفرش کردن، بستر زیستی درختان را غیر قابل نفوذ میکنیم، این کار مانع نفوذ آب و هوا به خاک میشود و ریشهها را تحت فشار قرار میدهد.
نایب رئیس انجمن جنگلبانی ایران با اشاره به تجربه به کار گرفته شده در سایر شهرها به قدس میگوید: در بسیاری از کشورها حتی اجازه نمیدهند در اطراف تاج درختان نیمکت یا جدول نصب شود تا خاک فشرده نشود و گاهی با دستگاههای ویژه خاک را سوراخ میکنند تا تهویه برقرار شود، اما در تهران، وقتی به درختان خیابان ولیعصر(عج) نگاه میکنیم، میبینیم بسیاری از آنها از نوک خشک شدهاند و حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد این خشکیدگی ناشی از مشکلات خاک و کوبیده شدن آن یا سیمانکاری اطراف ریشههاست.
معاون آموزش و مشارکتهای مردمی سازمان حفاظت محیط زیست کشور جویها و جداول سیمان شده را مانع نفوذ آب دانسته و میافزاید: با برخورد ریشههای جانبی گونههایی مانند چنار به این موانع، درخت در بلندمدت دچار آسیب میشود. در کنار این مسئله، از بین رفتن زیستگاههای کوچک اطراف جویها نیز سبب حذف گیاهان وحشی و حشرات مفید میشود. در نتیجه، سیمانکاری کف جویهای خیابان ولیعصر(عج) یکی از عوامل اصلی آسیب به ریشهها و استرس شدید درختان است.
سایهاندازی آسمانخراشها
این استاد دانشگاه و پژوهشگر حوزه محیط زیست در خصوص اثرات سوء ساخت و سازهای شهری بر درختان به ما میگوید: درختان خیابان ولیعصر(عج) از قدیم در این منطقه کاشته شده و با ساختوسازهای شهری، فضای رویشیشان محدودتر شده است. این درختان به مرور رشد کردهاند، اما محیط برایشان کوچکتر شده، ریشههایشان به جداول و تأسیسات زیرزمینی برخورد کرده و بخشی از آن قطع شده است. کیادلیری با بیان اینکه این شرایط سبب بیماری و استرس درختان شده است، ادامه میدهد: از سویی دیگر بزرگ شدن درختان سبب شده به تیر چراغ برق و سیمهای برق برسند و مجبور شویم آنها را مکرراً هرس کنیم که خود این عمل نوعی فشار و مصرف انرژی اضافی برای درخت است. درختان پوست نازک نیز در مناطق آفتابگیر دچار آفتابسوختگی و ترکهای پوستی میشوند که محل نفوذ آفات چوبخوار است.
وی با اشاره به اثرات نامطلوب تحمیل شده به درختان چنار خیابان ولیعصر(عج) بیان میکند: متأسفانه این درختان حتی از نظر فرم تاج، «پرچمی» شدهاند و به یک سمت (داخل خیابان) تمایل پیدا کردهاند؛ این موضوع خطر سقوط در مواقع بارش سنگین برف را افزایش میدهد.
این استاد دانشگاه میافزاید: با این حال، این مشکلات به معنی قطع درختان نیست. تنها وقتی باید اقدامی انجام شود که از طریق ابزارهای تخصصی ثابت شود درختی از درون پوسیده و تهدیدی برای ایمنی مردم است، در غیر این صورت باید با مراقبتهای ویژه، این میراث زنده شهری حفظ شود.
مشکلات فضای سبز تهران یکی دو تا نیست
کیادلیری در پاسخ به پرسش ما مبنی بر اینکه به غیر از مسئله سنگفرش و سیمان، فضای سبز شهر تهران با چه خطاها و مشکلاتی روبهرو است، برخی از آنها را برشمرده و به ما میگوید: کاشت یکدست گونهها بدون رعایت تنوع گیاهی اکوسیستم را ضعیف میکند. عدم تناسب گونه با فضای رویشی؛ بسیاری از درختها در دوران نهالی فضای کافی دارند، اما هنگام بلوغ، محیط پاسخگوی حجم تاج و ریشه نیست. بسته بودن فضاهای سبز شهری؛ این فضاها باید بهصورت دالانها و کریدورها با جنگلهای بیرون از شهر ارتباط داشته باشند تا جریان حیات وحش برقرار بماند.
اشتباه در نحوه کاشت و هرس؛ در برخی نقاط گودال کاشت یا شیوه هرس علمی نیست و موجب آسیبهای بعدی میشود.
عدم استفاده از مالچ مناسب؛ برای حفظ رطوبت خاک و جلوگیری از تبخیر و کوبیدگی، باید از مالچهای آلی استفاده شود، نه انواع نفتی. عدم مراقبت از پوست نازک درختان در سن پایین؛ باید تنه گیاهان حساس را با پارچههای کنفی یا پوششهای مخصوص در برابر سرما و گرما محافظت کرد.
در مجموع هر گونه درختی باید دستورالعمل خاص نگهداری خود را داشته باشد و نمیتوان نسخه واحدی برای همه فضای سبز شهری پیچید.
ضرورت حفظ هویت تاریخی
به گزارش قدس خیابان ولیعصر(عج) تهران به عنوان یکی از طولانیترین خیابانهای جهان، نه تنها قلب تپنده زندگی شهری پایتخت است، بلکه به واسطه چنارهای سر به فلک کشیدهاش، جلوهای بینظیر از تلفیق طبیعت و تاریخ را به نمایش میگذارد. این درختان که به مرور زمان به شناسنامهای برای این خیابان تبدیل شدهاند، میراثی زندهاند که یادآور هویت تهران در قرن گذشتهاند. حفظ چنارهای خیابان ولیعصر(عج) تنها به معنای نگهداری چند اصله درخت نیست، بلکه تلاشی برای حفظ هویت تاریخی و طبیعی تهران است. این درختان به عنوان بخشی از تاریخ شهر، نمایانگر پیوند گذشته با حال هستند. همچنین از منظر زیست محیطی، این درختان نقشی حیاتی در بهبود کیفیت هوا و کاهش اثرات گرمایی شهر دارند.
چنارهای ولیعصر(عج) بیش از آنکه درختانی برای زینت خیابان باشند، بخشی از روح تهران هستند. خیابان ولیعصر(عج) و چنارهایش نمادی از مقاومت هستند. چنارهایی که در برابر سرطان ساخت و ساز مقاومت کردهاند و همچنان نفس میکشند.
نظر شما