حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر محمدحسین بهرامی، رئیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی(مرکز نور)، طی سخنانی در «اجلاسیه مدیران و معاونان پژوهش مدارس و مراکز حوزه علمیه قم» با بیان اینکه آینده پژوهش‌های علوم اسلامی به‌طور جدی در مسیر هوش مصنوعی و ابزارهای هوشمند رقم خواهد خورد، اظهارکرد: لازم است نسبت طلاب پژوهشگر با این فناوری‌ها مشخص، هدفمند و متناسب با اقتضائات علمی حوزه تعریف شود.
مرکز نور؛ پیشرو در دیجیتال‌سازی منابع علوم اسلامی
وی ضمن تبریک آغاز هفته پژوهش، با قدردانی از حجج اسلام والمسلمین ملکی و ترکاشوند برای تشکیل این نشست افزود: مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی با عنایت مقام معظم رهبری از سال ۱۳۶۸ تأسیس شد؛ یعنی ده سال پیش از تأسیس گوگل، همان زمان رهبر معظم انقلاب فرمودند: هر روز تأخیر در این کار، خسارت است. در شرایطی که استفاده از رایانه در علوم اسلامی برای بسیاری دشوار و سؤال‌برانگیز بود، تأکیدات ایشان باعث شد زیرساختی پدید آید که امروز مورد تحسین دانشگاهیان است.
رئیس مرکز نور ادامه داد:امروز وزیر علوم تصریح می‌کند که حوزه‌های علمیه در دیجیتال‌سازی منابع خود بسیار جلوتر از دانشگاه‌ها هستند. بحمدالله اکنون بخش عمده‌ای از منابع اسلامی در قالب نرم‌افزارها و پایگاه‌های دیجیتال در دسترس محققان قرار دارد.
نصب بانک اطلاعات نور در مدارس حوزه
حجت‌الاسلام والمسلمین بهرامی با اشاره به فعالیت‌های راهبردی مرکز نور در مدارس بیان کرد: یکی از گام‌های کلیدی ما ایجاد بانک اطلاعات نور در مدارس است؛ هر مدرسه‌ای که ظرفیت فنی لازم را داشته باشد، با هماهنگی مرکز، مجموعه نرم‌افزارهای نور در آن نصب می‌شود تا در اختیار طلاب باشد. مدارس قم عمدتاً این بانک را دارند، ولی در صورت نیاز، مرکز نور آماده همکاری با سایر مدارس نیز هست.
وی تصریح کرد: در سه چهار سال اخیر، با همکاری حوزه‌های علمیه، سه سایت اصلی مرکز شامل ابرنور، کتابخانه دیجیتال نور و پایگاه مجلات نورمگز از طریق پیشخوان حوزه برای تمامی طلاب در دسترس قرار گرفته است؛ با این حال، هنوز برخی طلاب و حتی اساتید از این امکانات مطلع نیستند.
۱۳۷ هزار جلد کتاب در کتابخانه دیجیتال نور
رئیس مرکز نور افزود: کتابخانه دیجیتال نور ظرفیتی عظیم و بی‌نظیر است؛ بیش از ۱۳۷ هزار جلد کتاب از منابع معتبر علوم اسلامی در رشته‌های گوناگون در آن گردآوری و قابل جست‌وجوست. این پایگاه از بزرگ‌ترین کتابخانه‌های دیجیتال اسلامی جهان محسوب می‌شود. برای مقایسه، پایگاه شامله حدود ۲۵ هزار جلد کتاب دارد در حالی که در نور بیش از ۱۳۵ هزار جلد اثر دست‌چین شده در اختیار پژوهشگران قرار دارد.
استاد حوزه و دانشگاه سپس اضافه کرد: در کنار آن، پایگاه مجلات نورمگز و سامانه ابرنور نیز بیش از ۲۰۰ نرم‌افزار علوم اسلامی را در قالب دسترسی اینترنتی ارائه می‌کنند.
نرم‌افزارهای نور در پیشخوان حوزه در دسترس همه طلاب
حجت‌الاسلام والمسلمین بهرامی با اشاره به همکاری و هماهنگی با معاونت پژوهش حوزه گفت: در همکاری با امور نخبگان، نرم‌افزارهای نور به صورت اختصاصی در اختیار طلاب نخبه قرار گرفته و امسال نیز به‌زودی نسخه‌ای از مهم‌ترین نرم‌افزارهای پژوهشی از طریق پیشخوان حوزه برای همه طلاب سطح یک تا چهار قابل نصب خواهد بود.
وی تأکید کرد: با توجه به تأکید مدیر حوزه‌های علمیه، نسخه‌های موبایلی نرم‌افزارهای جامع‌التفاسیر و جامع‌الاحادیث نیز تولید شده است تا طلاب بتوانند در محیط گوشی همراه از تفاسیر، احادیث، مباحث رجالی و دیگر امکانات بهره ببرند. همچنین پروژه‌هایی در حوزه لغت‌نامه و علم رجال هم در دست اجراست.
افزایش چشمگیر بازدیدهای بین‌المللی از پایگاه های مرکز نور
وی به استقبال فرا مرزی از آثار مرکز نور اشاره کرد و گفت: گاهی در برخی ماه‌ها، آمار مراجعات به پایگاه قاموس نور از کشورهای عربستان و مغرب بیش از ایران است. در شهرهای جده و ریاض، میزان بازدید از این پایگاه حتی از قم بیشتر گزارش شده است. امیدواریم طلاب و پژوهشگران داخلی نیز از این ظرفیت ارزشمند بهره بیشتری ببرند.
راه‌اندازی سامانه‌ بزرگ و هوشمند گفتگو (چت بات) با منابع اسلامی در آینده نزدیک
رئیس مرکز نور در ادامه درباره بهره‌گیری از فناوری‌های نوین افزود: در مرکز نور چند سامانه هوش مصنوعی راه‌اندازی شده است؛ از جمله سامانه گفت‌وگو با احادیث و گفت‌وگو با تفاسیر و ظرف کمتر از یک ماه آینده نیز سامانه گفت‌وگو با کتاب‌ها (نورلایب) فعال می‌شود.
به گفته وی، در این سامانه امکان گفت‌وگو و پرسش از میان ۱۳۷ هزار جلد کتاب فراهم شده است و پاسخ‌ها به‌صورت مستند و متصل به منابع ارائه می‌شود. تفاوت اصلی این سامانه‌ها با چت‌بات‌های عمومی در همین است؛ کاربر می‌تواند با کلیک وارد متن واقعی کتاب، جلد و صفحه مورد نظر شود و صحت پاسخ‌ها را مشاهده کند.
عرضه مجلات نورمگز به زبان عربی و انگلیسی
حجت الاسلام والمسلمین بهرامی ادامه داد: تا پیش از پایان سال، تمامی مجلات پایگاه نورمگز — که تقریباً شامل کلیه نشریات علوم اسلامی و علوم انسانی کشور از ۱۲۰ سال پیش تاکنون است — به زبان‌های عربی و انگلیسی نیز در دسترس قرار خواهد گرفت. این اقدام موجب افزایش ارجاعات و رؤیت بین‌المللی آثار علمی حوزه خواهد شد.
ضرورت آموزش کار با نرم‌افزار و هوش مصنوعی به طلاب
مدیر مرکز نور در بخش پایانی سخنان خود به نکته ای اساسی را یادآور شد و اظهار کرد: نخست، مسئله آموزش است. بسیاری از طلاب روزانه از نرم‌افزارهای نور استفاده می‌کنند، اما با عمق قابلیت‌های آن‌ها آشنا نیستند. بنابراین، آموزش این ابزارها و نیز آموزش مباحث پایه‌ای هوش مصنوعی باید گسترش یابد.
وی افزود: با تلاش حجت‌الاسلام ترکاشوند تاکنون سه دوره تربیت مربی نرم‌افزار و هوش مصنوعی برای طلاب برگزار شده است. مرکز نور آمادگی دارد در مدارس و مراکز تخصصی نیز حضور یافته و آموزش‌های لازم را ارائه دهد.
تعیین نسبت طلبه و پژوهشگر با هوش مصنوعی
حجت‌الاسلام والمسلمین بهرامی گفت: امروز حوزه باید به‌روشنی تعیین کند که طلبه‌ها در پژوهش‌های خود چه نسبتی با هوش مصنوعی دارند؛ برای چه کارهایی مجاز به استفاده هستند و در چه بخش‌هایی خیر. دیگر نمی‌توان به طلبه گفت از هوش مصنوعی استفاده نکن. استادی موفق است که بتواند طلبه را با گوشی و ابزار هوشمندش در مسیر پژوهش هدایت کند.
وی ادامه داد: حتی اگر امروز دستورالعملی در این زمینه تدوین شود، شش ماه دیگر شرایط به‌کلی تغییر خواهد کرد. بنابراین باید نگاه ما پویا و آینده‌نگر باشد.
بازتعریف پژوهش در عصر هوش مصنوعی
رئیس مرکز نور خاطرنشان کرد: در آینده نزدیک، بخش عمده کارهایی که امروز به‌عنوان پژوهش به طلاب آموزش می‌دهیم، توسط ابزارهای هوشمند قابل انجام یا در آستانه تحقق است. در چنین فضایی باید از خود بپرسیم: پژوهشگر دینی در آینده چه نقش جدیدی خواهد داشت؟ اکنون زمان آن است که برای این آینده اندیشه و برنامه‌ریزی کنیم.