حجتالاسلام والمسلمین ناصر رفیعی در مراسم سیوسومین سالگرد ارتحال آیتاللهالعظمی گلپایگانی(ره) که شامگاه سهشنبه در مسجد اعظم قم برگزار شد، با اشاره به جایگاه والای علما و دانشمندان در آموزههای دینی اظهار کرد: در روایات متعددی از معصومان(ع)، تعابیر بلندی درباره مقام عالم و دانشمند به کار رفته که در حد تواتر نقل شده است.
وی افزود: از جمله این تعابیر میتوان به «امینالله فیالارض»، «زینتالله فی ارضه»، «وکیلالله»، «ورثة الانبیا»، «مفاتیح الجنة» و «سلاطین یوم القیامة» اشاره کرد. همانگونه که پادشاهان و حاکمان در دنیا ریاست جوامع را بر عهده دارند، علما در قیامت، بزرگان و پیشوایان مردم خواهند بود. همچنین در برخی روایات، علما به ستارگان آسمان تشبیه شدهاند که مایه هدایتاند.
تبیین مفهوم «ورثة الانبیا» از نگاه آیتاللهالعظمی گلپایگانی(ره)
حجتالاسلام والمسلمین رفیعی با اشاره به تعبیر مشهور «العلماء ورثة الانبیاء» گفت: مرحوم آیتاللهالعظمی گلپایگانی(ره) توضیح دقیق و قابل توجهی درباره این تعبیر ارائه کردهاند که شایسته توجه ویژه است.
وی با بیان اینکه مرحوم آیتالله صابری همدانی، تقریرات درس ولایت فقیه آیتاللهالعظمی گلپایگانی(ره) را گردآوری کرد، افزود: این مجموعه با عنوان «الهدایة إلی من له الولایة» منتشر شده و در آن، مسئله ولایت فقیه با استناد به ۱۵ دلیل و روایت، بهصورت مبسوط بررسی شده است. این اثر ارزشمند بر اساس تقریرات درسی ایشان نگاشته شده و ترجمه آن میتواند در اختیار علاقهمندان قرار گیرد.
ولایت علما در همه شئون اجتماعی و دینی
وی ادامه داد: مرحوم آیتاللهالعظمی گلپایگانی(ره) در تبیین معنای «ورثة الانبیاء» تصریح میکنند که علما، وارثان پیامبران در تمامی مناصب ولایت بر مردم از سوی پیامبر اکرم(ص) و ائمه معصومین(ع) هستند، مگر مواردی که دلیل خاص، آن را استثنا کرده باشد.
این استاد حوزه علمیه در ادامه خاطرنشان کرد: ویژگیهایی همچون معجزه، عصمت، علم غیب و کرامتهای خاص، مختص پیامبر(ص) و ائمه معصومین(ع) است، اما در حوزه اداره جامعه، اجرای احکام، حدود، قصاص و تدبیر امور اجتماعی، همان ولایتی که ائمهاطهار(ع) داشتهاند، برای فقها و علما نیز ثابت است.
همسویی دیدگاه آیتاللهالعظمی گلپایگانی(ره) با نظریه امامخمینی(ره)
وی تأکید کرد: این دیدگاه، همان نظریهای است که امام خمینی(ره) در بحث ولایت فقیه مطرح کردهاند؛ بدین معنا که فقیه جامعالشرایط در تمامی اموری که امامان معصوم(ع) ولایت داشتهاند، صاحب ولایت است، مگر آنچه که بهواسطه دلیل معتبر، از این قاعده خارج شده باشد.
فقها وارثان ائمه در حوزه زعامت و سیاست دینی
حجتالاسلام والمسلمین رفیعی با استناد به روایات معتبر و آثار فقهی، ضمن تبیین جایگاه فقها بهعنوان وارثان ائمه اطهار(ع)، به تشریح مبانی نظری ولایت فقیه و وظایف مردم در قبال علما پرداخت و گفت: در برخی متون روایی تصریح شده است که علما و فقها شایستگی وراثت از ائمهاطهار(ع) را دارند؛ وراثتی که صرفاً محدود به نقل علم نیست، بلکه شامل حوزه زعامت، مدیریت جامعه و سیاست دینی نیز میشود.
وی افزود: گاه این اشکال مطرح میشود که قائل شدن به ولایت فقها به معنای همتراز دانستن آنان با ائمهاطهار(ع) است؟؛ در حالی که این برداشت نادرست است. منظور از ولایت فقها، همان اختیارات اجتماعی و حکومتی است که پیامبر اکرم(ص) و ائمه معصومین(ع) در عصر حضور خود اعمال میکردند؛ از جمله اجرای حدود، قضاوت، و نصب فرماندهان، که در عصر غیبت بر اساس ضوابط شرعی به فقهای جامعالشرایط واگذار شده است.
پاسخ به شبهه همعرض دانستن فقها با ائمه(ع)
این استاد حوزه علمیه با اشاره به طرح صریح این اشکال در منابع فقهی گفت: در کتابهای معتبر این سؤال مطرح شده که آیا ولایت فقها در عرض ولایت ائمه اطهار(ع) قرار میگیرد؟ پاسخ روشن است؛ هیچ اشکالی در این مسئله وجود ندارد، زیرا این ولایت در چارچوب نیابت و در محدوده غیبت امام معصوم تعریف میشود، نه در مقام و منزلت معنوی.
نقل تاریخی از امام باقر(ع) درباره مرجعیت فقها
حجتالاسلام والمسلمین رفیعی در ادامه به نقل یک واقعه تاریخی اشاره کرد و گفت: در کتاب مورد بحث آمده است که شخصی به نام محمد بن اسماعیل خدمت امام باقر(ع) رسید و عرض کرد که ما در میان مردم قضاوت و داوری میکنیم و نظر میدهیم. امام(ع) در پاسخ فرمودند: اگر فقیه و عالمی مانند تو و همانند عبدالحمید که از راویان مورد اعتماد در میان مردم حضور داشته باشد، در جایی که من حضور ندارم، شما میتوانید به امور مردم رسیدگی کرده و نظر بدهید. این روایت بهروشنی مشروعیت نقش فقها در اداره امور اجتماعی و دینی جامعه را تأیید میکند.
کتاب «الهدایة إلی الولایة» و اثبات ولایت فقیه با ۱۵ دلیل
عضو هیئت علمی جامعه المصطفی با اشاره به کتاب «الهدایة إلی الولایة» اظهار داشت: نویسنده این اثر با ارائه ۱۵ دلیل مستند و با استناد به روایات معتبری همچون روایت ابیخدیجه و مقبوله عمر بن حنظله، به تبیین و اثبات ولایت فقیه و اطلاق آن پرداخته است. این کتاب شایسته است با دقت علمی بالا چاپ، تصحیح و ترجمه شود تا در دسترس عموم پژوهشگران و علاقهمندان قرار گیرد.
جایگاه رفیع علما در تاریخ تشیع
حجتالاسلام والمسلمین رفیعی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به سیره علمای بزرگ شیعه گفت: در طول تاریخ، فقهای شیعه همواره از برجستهترین و پاکترین چهرههای دینی بودهاند. حضرت امام خمینی(ره)، مرحوم آیتاللهالعظمی گلپایگانی(ره) و دیگر بزرگان، اکثریت قریب به اتفاق مراجع و علما شایسته تقدیر، تمجید و اقتدا بودهاند. کمترین میزان خطا در طول تاریخ تشیع، در جریان مرجعیت دینی مشاهده میشود و این خود نشاندهنده عظمت و سلامت این نهاد است.
وظایف مردم در برابر علما از نگاه روایات
این استاد حوزه علمیه با اشاره به وظایف مردم در قبال علما گفت: علما وارثان انبیا، امنای الهی و زینت زمین هستند. فقهایی که دههها گاه بیش از ۷۰ سال عمر خود را صرف تدریس، تحقیق، زهد، تقوا و عبادت کردهاند، شایسته بالاترین احتراماند.
وی نخستین وظیفه مردم را «اکرام علما» دانست و افزود: بر اساس روایات، نباید اجازه داده شود که کسی به علما توهین یا جسارت کند و یا جایگاه آنان را تحقیر نماید؛ چراکه آنان نزد خداوند از منزلت والایی برخوردارند.
لزوم تبعیت از علما بهعنوان چراغهای هدایت
حجتالاسلام والمسلمین رفیعی دومین وظیفه مردم را «تبعیت از علما» عنوان کرد و گفت: در روایات، علما بهعنوان چراغهای فروزان دنیا و سراجهای منیر معرفی شدهاند؛ کسانی که مسیر هدایت جامعه را روشن میکنند و تبعیت از آنان ضامن سلامت دینی و اجتماعی جامعه است.
سومین وظیفه مردم در قبال علما؛ حضور در مجالس علمی و دینی
حجتالاسلام والمسلمین رفیعی با اشاره به وظایف مردم در قبال علما، سومین وظیفه اساسی را «شرکت در مجالس علما و همنشینی با آنان» عنوان کرد و گفت: حضور در محافل علمی و دینی، نقشی اساسی در رشد معرفتی، تحکیم ایمان و صیانت از دین افراد دارد.
وی با استناد به روایتی به نقل از جبرئیل(ع) اظهار داشت: جبرئیل به خداوند عرض میکند که دوست داشت انسان باشد؛ چرا که انسان دارای ویژگیهایی است که یکی از آنها «مجالسة العلما» یعنی همنشینی با علماست. در روایتی از پیامبر(ص) آمده است: «مَن جالَسَ العُلَماءَ فَقَد جالَسَنی، ومَن جالَسَنی فَکَأَنَّما جالَسَ رَبّی عزّ و جلّ»؛ به این معنا که همنشینی با علما، همنشینی با خداوند تلقی شده است.
نقش علما در حفظ مرزهای اعتقادی جامعه
حجتالاسلام والمسلمین رفیعی با تأکید بر جایگاه علما در نظام دینی، خاطرنشان کرد: در توقیع شریف، مردم به «روات احادیث» ارجاع داده شدهاند؛ چرا که علما مرزبانان دین هستند و وظیفه دارند از مرزهای اعتقادی جامعه در برابر هجوم ابلیس و جریانهای انحرافی محافظت کنند.
وی افزود: امروز با گسترش فضای مجازی و افزایش شبههافکنیها، بهویژه در میان نسل جوان، نقش علما بیش از گذشته اهمیت یافته است. متأسفانه گاهی افرادی حتی با لباس دین وارد این عرصه میشوند و با طرح شبهات، ذهن جوانان را دچار تزلزل میکنند.
همنشینی با عالم، تبدیل شک به یقین
این استاد حوزه علمیه تصریح کرد: نشستوبرخاست با علما میتواند شک را به یقین، رغبتهای دنیوی را به زهد و بیتفاوتی را به تعهد تبدیل کند. همنشینی با عالم، نصیحت را وارد زندگی انسان میکند و بسیاری از شبهات فکری و اعتقادی را برطرف میسازد.
وی تأکید کرد: کاهش سطح دینداری، فاصله گرفتن از نماز، حجاب یا قرآن، اغلب ریشه در شبهاتی دارد که پاسخ آنها نزد علما موجود است، اما برخی افراد بدون مراجعه به اهل علم، به منابع انحرافی و فضای مجازی پناه میبرند.
ضرورت پرسشگری دینی و پرهیز از خود درمانی اعتقادی
این پژوهشگر حوزوی با اشاره به مراجعات گسترده خانوادهها، بهویژه پدران و مادران، گفت: بارها شاهد بودهام که والدین نگران فرزندان خود هستند؛ فرزندانی که به دلیل یک شبهه پاسخدادهنشده، از مسیر دینداری فاصله گرفتهاند. راهحل روشن است؛ باید پرسید و به عالم دین مراجعه کرد.
وی با انتقاد از «خود درمانی اعتقادی» افزود: همانطور که بیمار جسمی را به پزشک مراجعه میکند، در بیماریهای فکری و اعتقادی نیز باید به عالم دین مراجعه کرد. رها کردن جوان در برابر یک سایت یا شبکه انحرافی، آسیبی جدی و یک بیماری فکری است.
احترام به علما؛ توصیه مؤکد دین
کارشناس مذهبی در بخش دیگری از سخنان خود با هشدار نسبت به تضعیف جایگاه علما گفت: در روایات تأکید شده است که مراقب باشید علما را کوچک نشمارید. تضعیف جایگاه عالمان دین، به تضعیف دین در جامعه منجر میشود.
وی در ادامه با اشاره به روایت «العلماء ورثة الانبیاء» و تبیین آن بر اساس دیدگاههای فقهی و بیانات برخی مراجع عظام تقلید، تأکید کرد: از این روایت، اطلاق ولایت علما نیز استفاده شده و این مسئله نشاندهنده عمق جایگاه و مسئولیت خطیر آنان در هدایت جامعه است.
تحصیل عمیق و حضور ذهن بینظیر؛ ویژگیهای برجسته علمی آیتاللهالعظمی گلپایگانی(ره)
حجتالاسلام والمسلمین رفیعی اشاره به شخصیت علمی آیتاللهالعظمی گلپایگانی(ره)، بر پختگی علمی، تحصیل دقیق و ژرفنگری در مسائل علمی این عالم فقید تأکید کرد و گفت: مطالعه مطالب علمی این مرجع والامقام نمایانگر پختگی علمی و تسلط بینظیر ایشان در مباحث است.
سه شاخصه برجسته مکتب فقهی و فکری آیتاللهالعظمی گلپایگانی(ره)
عضو هیئت علمی جامعه المصطفی افزود: آیتالله العظمی مکارم شیرازی در توصیف شاخصههای علمی مکتب آیتاللهالعظمی گلپایگانی(ره)، سه ویژگی مهم را برجسته میدانند؛
ویژگی اول: عمق نظر این فقیه وارسته است. در زمانی که بسیاری از شاگردان، نگاه سطحی به مسائل داشتند، آیتاللهالعظمی گلپایگانی(ره) با دقت و ژرفنگری مطالب را بررسی میکردند؛
ویژگی دوم: استقلال فکری آیتاللهالعظمی گلپایگانی(ره) است، شاگردان این مکتب میآموختند که تفکر مستقل داشته باشند و به نقل صرف اکتفا نکنند؛
ویژگی سوم: ایشان حضور ذهن و احاطه علمی است. ایشان توانایی حیرتانگیزی در بهخاطرسپاری و تحلیل مسائل داشتند و حتی در شرایط بیماری، درس و بحث علمی را تعطیل نمیکردند.
تجربه شاگردان
حجتالاسلام والمسلمین رفیعی در ادامه خاطرنشان کرد: آیتالله العظمی سبحانی نیز در این زمینه گفته بودند: زمانی که نزد ایشان «کتاب کفایه» را میخواندیم، گویا در حال شرکت در یک درس خارج اصول بودیم؛ ایشان با موشکافی و دقت فراوان، حواشی و نکات بسیاری از علما را بیان میکردند.
وی افزود: آیتالله العظمی شبیریزنجانی در خصوص آیتاللهالعظمی گلپایگانی(ره) میفرمود: حضور ذهن و احاطه علمی ایشان برایم حیرتآور بود. حتی در زمان بیماری، از بستر درس عقب نمیماندند و میفرمودند: «من در خواب نیز مشغول بحث علمی هستم.» شاگردان ایشان عاشق حضور در درس ایشان بودند و آیتاللهالعظمی گلپایگانی(رع) نیز با شوق فراوان شاگردان را میپذیرفتند.
تعهد و عشق به علم؛ الگوی شاگردان
کارشناس مذهبی گفت: ویژگیهای علمی و اخلاقی آیتاللهالعظمی گلپایگانی(ره)، از جمله استقامت در تحصیل، عشق به علم و اهتمام به شاگردپروری، برای هر علاقهمند به علوم دینی الگوی ارزشمندی است. ایشان نشان دادند که حتی کسالت و بیماری نمیتواند مانع تلاش علمی شود و درس و پژوهش باید همواره اولویت باشد.
مرجعی حاضر در میدان سیاست و مدافع بیملاحظه ولایت
حجتالاسلام والمسلمین رفیعی در تبیین ابعاد شخصیتی و تاریخی آیتاللهالعظمی گلپایگانی(ره)، با اشاره به نقش بیبدیل این مرجع بزرگ در عرصه سیاست، دین و ولایت، تأکید کرد: ایشان مرجعی به تمام معنا «حاضر در صحنه» بودند و هیچگاه میان دیانت و سیاست تفکیک قائل نشدند.
مرجعیت دینی و سیاست اسلامی؛ تفکیکی که آیتالله گلپایگانی(ره) نپذیرفت
وی با اشاره به دیدگاه صریح آیتاللهالعظمی گلپایگانی(ره) درباره نسبت دین و سیاست، گفت: ایشان در پاسخ به کسانی که معتقد بودند روحانیت نباید در سیاست دخالت کند، بهصراحت اعلام میکردند: «دین ما دین اسلام است و سیاست ما سیاست اسلامی؛ مسلمانان نمیتوانند از سیاست و نظارت بر امور کشور اسلامی کنار گذاشته شوند، چه رسد به فقها و مجتهدان که دارای مقام زعامت شیعه و نیابت از امام معصوم هستند.»
حجتالاسلام رفیعی افزود: این نگاه عمیق و بصیرانه در تمام مقاطع حساس تاریخ معاصر بهوضوح دیده میشود؛ از ماجرای انجمنهای ایالتی و ولایتی، اصلاحات ارضی، واقعه ۲۵ شوال و حمله به مدرسه فیضیه گرفته تا دستگیری حضرت امام خمینی(ره).
بصیرت سیاسی در بزنگاههای تاریخ
وی با اشاره به اسناد تاریخی موجود در این زمینه گفت: مجموعهای از این اسناد در کتابی که توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی منتشر شده، گردآوری شده است. بنده برای این جلسه، تمام این کتاب را مطالعه کردم و همه اسناد بهروشنی گواه بصیرت و شجاعت این مرجع بزرگ است.
حجتالاسلام والمسلمین رفیعی به یکی از حساسترین مقاطع اشاره کرد و افزود: در جریان دستگیری امام خمینی(ره) و وقایع فیضیه، در حالی که برخی بزرگان از جمله مرحوم آیتاللهالعظمی حکیم(ره) توصیه به هجرت علما از قم به نجف داشتند، رئیس شهربانی قم نزد آیتاللهالعظمی گلپایگانی(ره) آمد و اعلام کرد گذرنامهها آماده است و میتوانند بیسروصدا قم را ترک کنند.
«قم میدان جهاد است»؛ پاسخ تاریخی به پیشنهاد ترک حوزه
وی ادامه داد: پاسخ آیتاللهالعظمی گلپایگانی(ره) قاطع و تاریخی بود. ایشان فرمودند: «ما در قم میمانیم؛ اینجا میدان جهاد است و ترک آن، در حکم فرار از میدان جنگ و حرام است. هجرت ما باعث انحلال حوزه علمیه قم خواهد شد.» و به همین دلیل، هرگز قم را ترک نکردند.
اعلامیهای که بازداشت امام را «بازداشت امت شیعه» خواند
این استاد حوزه علمیه افزود: در اطلاعیه تاریخی ایشان پس از دستگیری امام خمینی(ره) آمده است: «این فاجعه، ملت ایران را در دریایی از مصیبت غرق کرد. بازداشت آیتاللهالعظمی امام خمینی(ره)، بازداشت ملت شیعه و اهانت به مذهب و دین اسلام است.» ایشان در ادامه، انزجار صریح خود را از این اقدام اعلام میکنند.
دفاع بیقید و شرط از ولایت و رهبری
وی با اشاره به مواضع آیتاللهالعظمی گلپایگانی(ره) پس از پیروزی انقلاب اسلامی گفت: در سالهای مختلف، بهویژه در دوران دفاع مقدس و مقاطع حساس کشور، ایشان همواره مدافع اصل ولایت فقیه بودند. جمله بلند و تاریخی ایشان خطاب به مقام معظم رهبری این بود: «من تضعیف شما را حرام میدانم.»
حجتالاسلام والمسلمین رفیعی تأکید کرد: ایشان اهل تعارف نبودند؛ اگر نکته یا تذکری وجود داشت، چه در زمان امام خمینی(ره) و چه در دوران رهبر معظم انقلاب، صریح و مسئولانه بیان میکردند، اما هرگز اجازه تضعیف جایگاه ولایت را نمیدادند.
محبت عمیق به اهلبیت(ع)؛ اشکی که جز برای حسین(ع) جاری نشد
وی در بخش پایانی سخنان خود، به بُعد عاطفی و معنوی شخصیت آیتاللهالعظمی گلپایگانی(ره) پرداخت و گفت: محبت ایشان به اهلبیت(ع) بهویژه حضرت فاطمهزهرا(س) و امام حسین(ع) مثالزدنی بود. نقل شده است کتابی که در آن توهینی به حضرت اباعبداللهالحسین(ع) شده بود، خدمت ایشان آوردند؛ ایشان بهشدت متأثر شدند، گریستند و فرمودند: «خواهید دید نویسنده این کتاب خوار و زمینگیر خواهد شد.» و مدت کوتاهی نگذشت که همانگونه شد.
عاشورایی که اشک، جای قطره چشم را گرفت
حجتالاسلام والمسلمین رفیعی در پایان گفت: مرحوم سیدصادق شمس نقل میکند که روز عاشورا آیتاللهالعظمی گلپایگانی(ره) دچار ناراحتی چشم بودند و پزشک دستور استفاده روزانه از قطره داده بود، اما ایشان فرمودند: «امروز قطره نمیریزم؛ میخواهم امروز هیچ قطرهای جز اشک بر اباعبدالله(ع) از چشم من خارج نشود.
نظر شما