امروز ولادت امامی است که سالها پیش از میلادش نقش و جایگاهش در مسیر هدایت انسان معین بود. صحبت از حضرت باقرالعلوم(ع) است که نقش تاریخی ایشان در مسیر تشیع، مهندسیشده بود. از نخستین نشانههای آن میتوان به انتخاب نام ایشان توسط پیامبر اکرم(ص) و انتقال آن به جابر اشاره کرد. امام باقر(ع) با استفاده از زمینهسازیهای پدران بزرگوارشان توانستند در قلب اقشار و فرقههای مختلف مسلمانان نفوذ کرده و شیعه و سنی به ایشان معتقد و علاقهمند بودند. به منظور تشریح اقدامات اثرگذار این امام بزرگوار در تاریخ تشیع با آیتالله مهدی زمانیفرد، از اساتید درس خارج حوزه علمیه خراسان و عضو شورای عالی حوزه علمیه خراسان گفتوگو کردهایم.
زیست فردی امام؛ از ذکر دائم تا توجه به خواست همسر
اهلبیت(ع) مجموعهای بههمپیوسته از صفات نیکویند. مجموعهای که به قلههایی از کمال و فضائل آراسته است. با این تفاوت که گاه یک ویژگی در سیره یکی از ستارههای درخشان این خاندان، فروزانتر است. آیتالله زمانیفرد با اشاره به این امر که همه ائمه اطهار(ع) آراسته به فضائل نیکویند، به بیان ویژگیهای بارز امام باقر(ع) پرداخته و میگوید: در زمینه زیست فردی و خانوادگی امام باقر(ع) یکی از نکات مهم عبارت است از ذکر و یاد خدا. امام صادق(ع) فرمودند: «پدرم بسیار ذکر خدا میگفت، هر وقت با ایشان راه میرفتم، میدیدم ذکر خدا میگوید. هر وقت با ایشان غذا میخوردم، میدیدم ذکر خدا میگوید. با مردم مشغول صحبت کردن بود، اما این کار، او را از ذکر خدا بازنمیداشت. میدیدم زبانش به کامش چسبیده است و لا إله إلا الله میگوید...». (الکافی: ۲/ ۴۹۹/۱)
وی در ادامه با بیان اینکه این نحوه ارتباط با خدا در زیست فردی بسیار مؤثر است، به دیگر نکاتی که در سیره این امام بزرگوار میتواند برای ما الگو و سرمشق باشد، پرداخته و بیان میکند: از دیگر ویژگیهایی که در زیست فردی امام باقر(ع) میتواند برای ما الگو باشد، توجه به خودسازی یا به تعبیر دیگر، محاسبه و مراقبه است. اینکه انسان در طول روز مراقب این باشد که معصیتی از او صادر نشود و در پایان روز نیز به محاسبه رفتار آن روز خود بپردازد. بهخاطر کارهای مثبت، خدا را شکر کرده و بهخاطر کارهای منفی استغفار کند و تصمیم بگیرد در روز آینده آن عمل منفی را تکرار نکند.
آیتالله زمانیفرد در شرح نکات برجسته سیره امام محمدباقر(ع) به زیست خانوادگی ایشان توجه کرده و میگوید: در تاریخ ذکر شده یکی از یاران حضرت میگوید روزی وارد منزل حضرت شدم، دیدم ایشان یک لباس خاص، زیبا و دلنشین بر تن دارند. تعجب کردم. از حضرت درباره لباسشان پرسیدم. ایشان در این باره فرمودند: «این لباس مورد پسند همسرم است و به دلیل خشنودی او، آن را پوشیدهام».(کلینی، الکافی، ج۶، ص۴۴۸) آنچه این روایت به ما میآموزد توجه به خواستههای همسر و سایر افراد خانواده است. امری که امروزه میدانیم یکی از کارهای مثبت و مهارتهای زندگی خانوادگی است. مهارتی که امام ما به عنوان سرمشق و الگو، آن را انجام داده و ما میتوانیم در این موارد از وجود مطهر حضرتش الگو بگیریم.
زیست اجتماعی امام(ع)؛ از فعالیت اقتصادی تا احسان و نیکوکاری
عضو شورای عالی حوزه علمیه خراسان در ادامه با توجه به سیره اجتماعی این امام بزرگ، بیان میکند: در شرایط سخت اقتصادی امروز با نگاه به سبک زندگی و سیره اجتماعی حضرت، میتوانیم از ویژگی احسان و توجه به نیازمندان که ایشان داشتند الگوبرداری کنیم. در جامعه اسلامی، مطلوب است کسانی که از نظر مالی و معیشتی در شرایط بهتری قرار دارند به اقشار آسیبپذیر بیتوجه نباشند و احساس مسئولیت داشته باشند. در کشور عزیزمان، ما فعلاً به خاطر تحریمهای ظالمانه بیگانگان شرایط سخت و تلخی را تجربه میکنیم. در این شرایط میتوانیم با تأسی به امام باقر(ع) حس رسیدگی به فقیران را در اعضای خانواده زنده کنیم؛ به این صورت که همیشه با مهرورزی؛ محبت و توجه به آرمانهای ارزشمند انسانی را در میان اعضای خانواده ترویج کنیم؛ هم به صورت گفتار، هم به صورت رفتار.
وی در ادامه با اشاره به ویژگی بینیازی و غنی بودن این امام، توصیه میکند: در کنار این توجه خوب است مثل امام باقر(ع) عدم تعلق و دلبستگی فراوان به مال و امور دنیوی را در نحوه زیست خود نشان بدهیم تا علاقه به دنیا را در ذهن افراد خانواده نیز پایین بیاوریم؛ بهگونهای که آنها ببینند پدر خانواده بیش از آنکه به مسائل دنیوی علاقه داشته باشد به عاطفه، احساس و نوعدوستی، انساندوستی و مهرورزی به دیگران علاقهمند است. به عنوان مثال خوب است پدر خانواده به همراه فرزند و یا اعضای خانواده خود به سازمانهایی که افراد آسیبپذیر تحت حمایت قرار دارند، برود تا اعضای کوچک خانواده از نزدیک کمکرسانی و احسان را لمس کرده و احسان و نتیجههای آن را در عمل مشاهده کنند. این تمرین عملی موجب میشود روحیه احسان و نیکوکاری با عملکرد والدین در میان خانواده نهادینه و گسترده شود.
جهاد علمی؛ نقش ماندگار امام در تاریخ تشیع
استاد درس خارج حوزه علمیه با توجه به فعالیتهای جهادی و انگیزههای امام باقر(ع) در این زمینه افزود: آنچه برای ما به عنوان جهاد و عملکرد ماندگار در تاریخ تشیع از امام پنجم مانده بیشتر در عرصه علمی است. درخصوص کیفیت این فعالیت هم چند نکتهای را عرض میکنیم. اولاً لقب باقر که به معنای شکافنده است از القابی است که پیامبر اکرم(ص) پیشاپیش برای فرزند بزرگوار خود انتخاب فرمودند و در میان ائمه(ع) یکی از امتیازات امام باقر(ع) آن است که لقب حضرت به انتخاب رسولاکرم(ص) بوده است. در روایت ذکر شده است: «رسولالله صلی الله علیه و آله ـ لِجابِرِ بنِ عبدِالله ِ الأنصاری ـ : إنَّکَ سَتَدرُکُ رَجُلاً مِنِّی اسمُهُ اسمی وَ شَمائِلُهُ شَمائِلی یَبقَرُ العِلمَ بَقرَا؛ بهزودی تو مردی از (خاندان) من را درک میکنی (میبینی)، نام او همنام من و شمائل او شمائل من است، او علم را میشکافد». (بحارالأنوار: ۴۶/۲۲۵/۵)
خوب است بدانید امام باقر(ع) با دو نیت این جهاد علمی را انجام دادند؛ نخست، نهادینه کردن تفکر توحیدی در میان جامعه، مبتنی بر معارف ارزشمند قرآن کریم و دوم اینکه امامت و رهبری در جامعه اسلامی در جایگاه صحیح خودش قرار بگیرد. ایشان در تاریخ تشیع اولین امامیاند که به صورت گسترده به تشریح مقام امامت و ولایت پرداختند. نیت آن حضرت این بود توحید و ولایت با راهکار استفاده حداکثری از کتاب آسمانی قرآن کریم، از نظر علمی و معرفتی برای جامعه اسلامی تبیین و تشریح شود؛ آنچنانکه بیانات حضرت در زمینههای توحیدی و مسائل ولایی همه مستند به آیات قرآن کریم است. ایشان در جلسهای فرمودند هر سخنی که میگویم، سند قرآنیاش را نیز از من بپرسید. با توجه به زمانهای که این امام بزرگوار در آن قرار داشتند، بهترین راهکار را برگزیدند، چون قرآن یگانه سندی است که مورد اتفاق همه فرقههای اسلامی است.
از احیای آموزههای قرآن تا تربیت دانشمندان
آیتالله زمانیفرد در مورد اقدامات اجتماعی و علمی حضرت با اشاره به اولین دانشگاه شیعی مطرح کردند: از نخستین اقدامات حضرت تجهیز زیرساختهای معرفتی به صورت صحیح و مستحکم در میان مردم بود. عرصه دوم فعالیتهای علمی حضرت عرصه اخلاقی بود. ترویج مکارم اخلاق و توصیه به فضیلتهای انسانی در برابر صفات رذیله احتیاج به تبیین و تدبر داشت که حضرت بهخوبی این موارد را تبیین کردند که روایات فراوانی در این زمینه به دست ما رسیده است. در بعد سوم، مسائل فقهی و بیان حلال و حرام است که حضرت(ع) در این زمینه هم فعالیتهای فراوانی داشتند. در تاریخ معروف است تا زمان امام باقر(ع) شیعیان یک فقه گسترده مدون نداشتند؛ امام با همت والای خود فقه شیعی را گسترش دادند و با تربیت شاگردان ارجمندی مثل ابوبصیر یحیی بن ابیالقاسم اسحاق اسدی، زُرارة بن أعیُن و محمد بن مسلم ثقفی کوفی نویسنده کتاب «الأربعمائة مسألة فی أبواب الحلال والحرام» که حدود ۴۶هزار حدیث از امام باقر(ع) و امام صادق(ع) روایت کرده و بسیاری دیگر از شاگردان حضرت چه در مدینه، چه در کوفه و بعضیها در قم و... به تبلیغ مسائل دینی پرداختند.
این اقدامات حضرت از یک سو با تفسیر عمیق آیات قرآن کریم، تفکر توحیدی و ولایی را در جامعه اسلامی منتشر کرد و از سوی دیگر منجر به تربیت شاگردان برجسته و وارسته شد؛ شاگردانی که حلقه اولیه دانشگاه شیعی را تشکیل میدادند؛ دانشگاهی که سپس با حضور امام صادق(ع) توسعه ویژهای یافت اما هسته اولیه و اصل مهندسی فرهنگی، علمی و قرآنی توسط امام باقر(ع) بود. ۶ نفر از بزرگان و شاگردان بسیار ارزشمند امام باقر(ع) پس از شهادت حضرت به فرزندشان امام صادق(ع) پیوستند. امام صادق(ع) فرمودند اگر این ۶نفر نبودند احادیث پدرم آنچنان که باید و شاید در جامعه گسترش پیدا نمیکرد.
روشنگری از پایگاه دین
استاد درس خارج حوزه علمیه در ادامه درباره فعالیتهای سیاسی و اجتماعی امام باقر(ع) افزود: با اینکه دوران زندگی آن حضرت در اوج اختناق و فشارهای شدید بر شیعیان بود، با مطالعه اسناد متوجه میشویم حضرت در مواجهه با حکومتهای ظالم و بیعدالتی مشهود در جامعه، رویکردی افشاگرانه و روشنگر داشتند. وقتی خبر این اقدامات به مرکز حکومت رسید، هشام بن عبدالملک حضرت را از مدینه به شام احضار کرد. در جلسه، گفتوگوهایی رد و بدل شد که حضرت با منطق محکم قرآنی و استدلالاتی که از کتاب الهی استخراج و بیان فرمودند، هشام بن حکم را محکوم کردند، به صورتی که هشام دید ماندن حضرت در شهر با این بیانات و این منطق برای حکومت ایجاد خطر میکند. پس دستور داد حضرت هرچه سریعتر شام را ترک کنند. وقتی ایشان حرکت کردند هشام به شهرهای بین راه دستور داد هیچکس آقا را نپذیرند، از ترس اینکه حضرت با روشنگریهای قرآنی، ظلم و جور این حکومت را افشا کنند.
حضور فعال در مراسم حج نیز از دیگر اقدامات اجتماعی اثرگذار امام محمد باقر(ع) بود. در کنگره عظیم اسلامی که مسلمانان از سراسر جهان اسلام با زبانها و نژادهای گوناگون شرکت میکنند و همه به یک قبله نماز میخوانند، فرصت بسیار ارزشمندی برای روشنگری وجود داشت و حضرت باقرالعلوم(ع) از این فرصت بهترین استفاده را میفرمودند. در سه روزی که حجاج در سرزمین منا بودند خیمه حضرت جزو خیمههایی بود که جویندگان علم و دانش به آن آمده و پرسشهای گوناگون میپرسیدند. مانند اقدامی که امروز بعثه مراجع تقلید و رهبر معظم انقلاب انجام میدهند؛ اقدامی برای نشر فرهنگ اسلامی، فرهنگ ولایت و پاسخ به سؤالات گوناگون عقیدتی، فقهی و اخلاقی. پایهگذار این سنت حسنه امام باقر(ع) بودند که از فضای حج به بهترین نحو استفاده و این فرصت عبادی را به یک جایگاه ارزشمند برای ترویج ابعاد سیاسی، اجتماعی، اعتقادی، اخلاقی و فقهی دین اسلام تبدیل میکردند.
نظر شما