آقای دکتر ابتدا از وضعیت چاپ کتاب استادان در موسسه انتشارات دانشگاه تهران برایمان بگویید.  

موسسه انتشارات دانشگاه تهران آثار افراد فاخری از جمله فروزانفر ، مرحوم شهیدی و حریرچی و افراد معاصر را که در حیات هستند در کارنامه خود دارد که تعدادشان به بیش از چهار هزار جلد می رسد.این انتشارات در کشور موجه ترین و بالاترین سطح کتاب های انتشار یافته را در میان انتشاراتی های دانشگاهی دارد. بنابراین اگر وضعیت خاصی هم در خصوص انتشارات دانشگاه وجود دارد به دلیل جایگاهش است نه مسایل دیگر. انتشارات دانشگاه تهران یک موسسه ملی و بین المللی است که تنها برای استادان دانشگاه تهران کتاب چاپ نمی کند بلکه آثار استادان سایر دانشگاه ها را هم برای بررسی و چاپ می پذیرد.

یک ویژگی موسسه انتشارات دانشگاه تهران موضوع ممیزی کتاب است، به این معنی که در این موسسه هفت کمیسیون تخصصی از جمله فنی مهندسی، علوم پایه، کشاورزی منابع طبیعی و محیط زیست، گروه اجتماعی و رفتاری، ادبیات و علوم انسانی، پزشکی و دامپزشکی در زمینه انتشارات فعالیت دارد و آثاری که به دست ما می رسد باید حتماً بر اساس اساسنامه موسسه انتشارات،تاییدیه یک گروه آموزشی ذیربط را از یک دانشکده دانشگاه تهران داشته باشد.

پس از تایید وجاهت آن اثر، دانشکده کتاب را برای انتشارات ارسال می کند. برای کتابی که به کمیسیون تخصصی موسسه انتشارات می آید حداقل سه داور تعیین می شود که داوران از استادان صاحب نظر و ممتاز و اهل قلم هستند. پس از داوری که فرایند زمانبری است بار دیگر نتایج به شورا می آید و نتایج داوری دوباره بررسی می شود. در این شورا نظرات داوران تایید یا رد می شود که در صورت تایید، کتاب، مراحل ویراستاری، طراحی و صفحه آرایی را می گذارند. این فرایند ممکن است حداقل چهار تا شش ماه یا حتی به خاطر حساسیت کتاب یک سال به طول بیانجامد.

در موسسه انتشارات سالانه حدود 150 عنوان کتاب چاپ اول و بیش از 350 عنوان تجدید چاپ داریم.هیچ پولی هم از استاد بابت فرایند چاپ در موسسه انتشارات دانشگاه تهران دریافت نمی شود. در صورت تایید کتاب استاد، قرارداد حق التالیف منعقد می شود و سپس وجهی به استاد پرداخت    می کنیم.

به عنوان فردی که سال ها در چاپ کتاب استادان سروکار دارید، مهمترین معضلات پیش روی چاپ آثار استادان را چه می دانید؟

این مشکلات را می توان به چند بخش تقسیم کرد. نخست اینکه بیشتر ناشران از استادان بابت چاپ کتاب پول می گیرند و استاد باید تمام هزینه های چاپ را پرداخت کند. استادان می خواهند ماحصل یافته های خود را در طول دوران تجربیات پژوهشی به صورت کتاب ارایه دهند.پرداخت مبلغ سنگین حتی تا 10 میلیون تومان ممکن است نه تنها از توان مالی آنان خارج باشد بلکه رغبت شان را برای چاپ کتاب از بین ببرد.

نکته دوم اینکه بسیاری از انتشاراتی ها فرایند ممیزی ندارند. کتاب استاد را می گیرند و پس از ویراستاری بلافاصله چاپ می کنند. در حالی که در بخش ممیزی ممکن است نکاتی به استاد گفته شود که در ارتقای کیفیت کتاب تاثیر داشته باشد. این موضوع در میان ناشران غیردانشگاهی که اثر استاد را می گیرند و چاپ می کنند بدون فرایند داوری انجام می شود.

سومین مشکل را می توان در اقبال خرید کتاب دانست. اقبال به خرید کتاب طی دو سه سال گذشته متاسفانه افت شدیدی پیدا کرده است. زمانی بود که کمتر اثری را زیر شمارگان هزار نسخه چاپ می کردیم ولی الان به جرات   می توانم بگویم معدود آثاری داریم که شمارگان بالای هزار نسخه دارند. ما نمی توانیم خواب یک کتاب را زیاد کنیم و بگوییم شمارگان کتاب را بالا ببریم و دو سال در انبار نگه داریم.این موضوع خواب سرمایه محسوب می شود که در این مدت از نظر ویرایش های نو ممکن است اتفاقاتی بیافتد که این کتاب را ناقص بگذارد. بنابراین نمی توان کتاب را برای منفعت مدت ها نگه داشت؛ حداکثر خواب کتاب را شش ماه در نظر می گیریم و اگر قرار باشد کتابی بیشتر از شش ماه برایمان بماند نه تنها مقرون به صرفه نیست بلکه  برای استاد هم خوب نیست.

مشکل چهارم که در کشور وجود دارد خرید کتاب های دست دوم است و اینکه اصلاً کتابی خریداری نمی شود. فصل های مورد نیاز کتاب ها کپی و به قیمت کم خریداری می شود چون بضاعت دانشگاه ضعیف و ملزومات چاپ هم گران است؛ از طرف دیگر یارانه برای خرید ملزومات چاپ دانشگاهیان وجود ندارد.

چه راه حلی برای حل این مشکل اندیشیده اید؟

 برای اینکه در موسسه انتشارت دانشگاه تهران، به مورد آخر فایق آییم کتاب را به صورت الکترونیکی ارایه می دهیم. ما با فرمت E.Book کتاب ها را به صورت فصل به فصل می فروشیم. به این معنا که تمام فصل های کتاب را به صورت الکترونیکی منتشر می کنیم و دانشجو یا استاد هر کدام از فصل های مورد نظر خود را خریداری می کنند. مجموع قیمت این فصل ها بهای اصلی کتاب است که تقریباً نصف قیمت کتاب های چاپی به شمار می آید.

متاسفانه در چهار پنج سال گذشته،چهار برابر شدن قیمت کاغذ مشکل بزرگی را در مسیر چاپ کتاب استادان قرار داده است.مخاطبان ما دانشجویان هستند و بضاعتانش اندک است و نمی توانند با این قیمت ها کتاب خریداری کنند. از طرفی ما هم نمی توانیم کتاب را با قیمت کمتر به فروش برسانیم.

با این حال انتشارات دانشگاه تهران کتاب را کمتر از قیمت اصلی به مخاطب می دهد که البته ضرر می کند. اگر کتابی را 20 هزارتومان می فروشیم به این معنی است که چندین درصد زیر قیمت ملزومات چاپ  و حق التالیفی که برای استاد پرداخت می شود، کتاب را می فروشیم. با این حال باز هم قیمت بالا است.

برخی استادان با ناشران خصوصی مشکلات زیادی از جمله عدم دریافت حق التالیفشان دارند؛ دلیل این مسایل در چیست؟

بخش خصوصی سود خود را می بیند و اگر متوجه شود سودش تامین نشده است از قسمت های مختلف می زند.یکی از جاهایی که روی آن انگشت     می گذارد حق استاد است. حق استاد را پرداخت نمی کند یا دیر پرداخت   می کند. حتی در برخی مواقع استاد به قدری اذیت شده که از دریافت حقش خسته می شود؛ البته این موضوع در خصوص ناشران دولتی و خصوصی و حتی دانشگاهی با هم صدق می کند.

استاد مجبور است این مبالغ را پرداخت کند سپس حق التالیف آن با چند ماه یا چند سال تاخیر در اختیارش قرار داده می شود. حتی ناشر کتاب را         می فروشد اما پول آن را در اختیار صاحب اثر قرار نمی دهد. استاد که      نمی تواند کتاب خود را بفروشد بنابراین مجبور است آن را در اختیار ناشر قرار داد.

متاسفانه هیچ کجا هم این موضوع درج نمی شود که این دسته از ناشران در امانت نادرستی می کنند.قیمت های تمام شده کتاب ها و کم اقبالی مخاطبان یک چالش بزرگ است. بیشتر کتاب های دانشگاهی ما زیر 20 تا 30 هزار تومان قیمت دارند حتی انتشارات " سمت " که یارانه کاغذ دریافت می کند و کتاب های درسی را با قیمت مناسب در اختیار مخاطبان قرار می دهد مثل ما انتشاراتی ها مشکلات زیادی در چاپ کتاب دارد.

با وجود این مشکلات آیا اقبال استادان به چاپ کتاب کاهش نیافته است؟

استقبال استادان از چاپ کتاب ها کم نشده است. به عنوان مثال در سال 90 تعداد 120 تا 150 عنوان در سال چاپ اول داشته ایم و تجدید چاپ هم دو تا سه برابر بوده است.

در این میان نقش وزارت علوم چیست؟ آیا به عنوان متولی آموزش عالی حمایتی انجام می دهد یا خیر؟

وزارت علوم ستاد اجرایی، سیاست گذاری و قانون گذاری است؛ چه کاری      می تواند انجام دهد؟ این ما هستیم که اداره امور را در دست داریم. وزارت علوم نمی تواند معجزه کند؛ از یک طرف وضعیت اقتصادی جامعه را باید در نظر گرفت همانگونه که همه ما مشکلات را می بینیم و همه جا وجود دارند، استاد و دانشجو هم مشکلاتی دارند. وزارت علوم همین که سیاست گذاری می کند و رشته های بین رشته ای و رشته های جدید را که مورد اقبال عموم است راه اندازی می کند در مسیر مهمی گام بر می دارد و اگر در همین راه بماند کمک بزرگی کرده است.

وزارت علوم چه ابزاری دارد که برای این مورد استفاده کند؟ شاید فقط سیاستگذاری داشته باشد. شاید اگر بگوییم وزارت ارشاد یارانه ای در نظر بگیرد یا ابتدای هر سال تحصیلی بن کتاب در اختیار دانشجویان قرار دهد کمک شایانی کرده باشد هر چند می دانیم این کمک ها مقطعی است.